Dagblaðið Vísir - DV - 20.07.1999, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 20. JÚLÍ 1999
nnHanaMMMMaHHMHnMHaMnaMMHaMHMnn g
Flugulirfur
hreinsa sár
Breskir læknar
eru farnir að j
taka flugulirfur
í þjónustu sína S
við að hreinsa
ígerð úr sárum
þegar fúkalyfm duga ekki leng-
ur.
Á síðustu árum hafa 3.500
skammtar af dauðhreinsuðum
gullflugulirfum verið sendir til
nærri fjögur hundruð breskra
sjúkrahúsa. Aðferð þessi hefur
geflst vel á sykursýkisjúklinga
með fótasár.
Læknarnir vita ekki ná-
kvæmlega hvernig
flugulirfurnar vinna verk sitt.
Hugsanlega gefa þær frá sér
bakteríudrepandi efni eða þá
að þær hreinlega éta bakterí-
umar upp til agna.
Flugulirfur hafa í aldaraðir
verið notaðar til að hreinsa sár
og á þessum síðustu og verstu
tímum fíölónæmra baktería er j
hugsanlegt að vegur þeirra og
virðing aukist á ný.
Vatnsbrunnar
á tunglinu
Svo mikill ís er
í öllum gígun-
um á suður-
skauti tungls-
ins að hann
gæti enst í þús-
undir ára, tunglkönnuðum og
öðrum til hagsbóta, að því er
bandarískir vísindamenn hafa
greint frá.
Kortlagning tunglsins hefur
leitt í Ijós að á fjölmörgum
stöðum væri hægt að vinna
þar vatn. Vísindamenn banda-
rísku geimvísindastofnunar-
innar NASA vonast til að fá
frekari upplýsingar um þetta
þegar tunglkönnunarfar þeirra
verður látið fljúga á fullum
hraða á yfirborð tunglsins um
næstu mánaðamót, ef allt geng-
ur samkvæmt áætlun.
Líf smáorms
lengt um
helming
Vísindamönnum
í Bandaríkjun-
um hefur tekist
að lengja lif ör-
smás orms um :
helming. Þykja
það markverð tíðindi og í fram- ’
tíðinni verður hugsanlega hægt
að beita svipuðum aðferðum á
mannfólkið þar sem genaupp-
byggingu ormsins svipar til :
genauppbyggingar mannsins.
Ormurinn sem hér um ræðir ;
er á stærð við títuprjónshaus og i
lifir ekki nema í tvær til þrjár j
vikur. Þá deyr hann hreinlega ;
úr elli. En með því að fikta að- j
eins við eitt gen í ormi hefur !
sem sé tekist lengja lif hans.
„Öldrunarferlið hjá ormi þess- J
um er ekki óbreytanlegt," segir >
Cynthia Kenyon, prófessor í líf- í
efnafræði við Kaliforníuháskóla \
í San Francisco.
DJíJj'íijj
IacJJJJJ-
VJjjJJiilJ
Góðar fréttir fyrir áhugamenn um aukið umferðaröryggi:
Bfllinn hefur vit fyrir ökumanni
Ekki er langt þangað til á göturnar koma bílar sem geta spáð fyrir um við-
brögð okkar í umferðinni, varað okkur við aðsteðjandi hættum og aukið þar
með öryggi allra vegfarenda.
Bráðum hafa bíl-
amir vit fyrir
okkur. Það er
ekki svo fjarlæg-
ur draumur, eða
martröð, eftir
því hvernig á
það er litið, því breska tímaritið
New Scientist greindi frá því fyrir
skömmu að senn kæmi að því að
bílar gætu spáð fyrir um viðbrögð
okkar undir stýri og þannig hjálpað
okkur að koma í veg fyrir slys.
Þetta er gert með aðstoð nema á
stýri bílsins, bremsu og bensíngjöf.
Þeir sem hafa hannað þessa klára
bíla eru Andrew Liu frá japönsku
bílaverksmiðjunum Nissan og Alex
Pentland frá tækniháskólanum í
Massachusetts (MIT).
Eins og gefur að skilja þarf bill-
inn að kynnast ökumanninum að-
eins áður en hann getur séð fyrir
um viðbrögð hans við mismunandi
aðstæður úti á þjóðvegunum eða í
borgarumferðinni. Því þurfa maður
og bíll að fara í eins konar þjálfun-
arbúðir þar sem bílstjórinn er lát-
inn gera allt það helsta sem gert er
í umferðinni. Tækjabúnaður bílsins
fylgist gaumgæfilega með og skráir
allt, til dæmis hvemig ökumaður-
inn hreyfir sig áður en hann brems-
ar, tekur beygju og svo framvegis.
Bíllinn getur síðan spáð fyrir um
Bíllinn getur síðan
spáð fyrir um það með
tölfsek. fyrirvara hvað
ökumaðurinn hyggst
gera og hefur rétt fyrir
sérí meira en níu til-
vikum af hverjum tíu.
það með tólf sekúndna fyrirvara
hvað ökumaðurinn hyggst gera og
hefur rétt fyrir í meira en níu tilvik-
um af hverjum tíu. Ef þörf krefur
hringja viðvörunarbjöllur eða ör-
yggiskerfi bílsins eru gangsett.
Það sem meira er, bíllinn heldur
áfram að læra á ökumanninn eftir
því sem þeir eru lengur samvistum.
Svo gæti farið að bíllinn léti sér
nægja að fylgjast aðeins með augn-
hreyfingum ökumannsins til að spá
fyrir um hvað hann ætlar að gera,
segir Andrew Liu sem er einmitt
sérfræðingur í augnhreyfingum.
Ujij/ú/úuj'-
htji£
Fjölbreytnin í frumskóginum meiri en margan grunar:
Simpansar ekki allir á
Ekki er sama
simpansi og
simpansi. Þótt
einn hópur þess-
ara frænda okk-
ar beiti tiltekn-
um verkfærum í
lífsbaráttunni eða hagi sér á tiltek-
inn hátt er ekki þar með sagt að ná-
grannar þeirra meðal simpansa geri
slíkt hið sama. Ástæðan er einfald-
lega sú að hjá simpönsum þrífst
mismunandi „menning“ sem erfist
kynslóð fram af kynslóð.
Þetta kemur fram í grein í tíma-
ritinu Nature eftir Andrew Whiten,
frá háskólanum í St Andrews á
Skotlandi, og átta aðra sérfræðinga
í prímötum. Þar eru dregnar saman
niðurstöður sjö tímafrekra rann-
sókna á atferli simpansa um Afríku
þvera og endilanga. Höfundar grein-
arinnar segja að finna megi umtals-
verðan mun á menningu mismun-
andi simpansasamfélaga.
Orðið „menning" hefur alla jafna
aðeins verið notað um mannskepn-
una og það sem hún tekur sér fyrir
hendur. Á síðustu ái'atugum hafa
vísindamenn aftur á móti sýnt fram
á að í dýraríkinu eru viðhafðar mis-
munandi aðferðir við að skila þekk-
ingunni til komandi kynslóða. Það
veldur því að oft er sláandi munur
milli hópa innan sömu dýrategund-
ar.
Við rannsóknirnar á simpönsun-
um kom meðal annars í ljós að hóp-
ur sem lifir í Mahale-fjöllum í
Tansaníu notar æðastreng úr lauf-
blaði til að veiða termíta sér til mat-
ar. Aðrir simpansar þekkja ekki
þessa aðferð, ekki eini sinni næstu
nágrannar.
Simpansar í vestanverðri Afríku,
til dæmis í Bossou í Gíneu og í Ta'i
á Fílabeinsströndinni, eru meistar-
ar í notkun „hamars" og „steðja" úr
steini eða tré til að brjóta hnetur.
Frændur þeirra í friðlandinu í
Gombe í Tansaníu í austanverðri
Afriku kannast hins vegar ekkert
við þessa aðferð.
Simpansarnir í Bossou eru svo
þeir einu sem kunna að setja fleyg
undir óstöðugan steðja. Þeir kunna
þó ekki regndansinn sem allir aðrir
simpansar kunna.
Vísindamennimir skráðu alls um
65 gerðir „menningarlegs atferlis“
hjá simpönsunum. Næsta víst þykir
að fleiri gerðir kæmu í ljós við enn
lengri rannsóknir á atferli
simpansanna.
Simpansar í vestan-
verðri Afrfku, til dæmis
í Bossou f Gfneu og f
Taf á Fflabeinsströnd-
inni, eru meistarar f
notkun „hamars“ og
„steðja“ úr steíni eða
tré til að brjóta hnetur.
Frændur þeirra í
friðlandinu f Gombe f
Tansanfu f austan-
veröri Afríku kannast
hins vegar ekkert við
þessa aðferð.
'Jjtiy
JJJiJJjJjJjJz^
sama menningarstigi
Simpansar eru kannski ekki jafnmisjafnir og þeir eru margir. Hitt er þó víst
að þeir eru ekki ailir eins og beita ekki sömu aðferðum við sömu verkin.
Áminning til forráöamanna barna og uppalenda:
Vanræksla getur leitt til offitu
Alvarleg van-
ræksla á upp-
vaxtarárun-
um getur leitt
til offitu síðar
á lífsleiðinni,
segir danskur
prófessor, Thorkild A. Sorensen.
Sorensen gerði rannsókn meðcd
danskra skólabarna sem voru
hæfilega þung og þar kom í ljós
að níu ára börn sem höfðu verið
vanrækt af foreldrúm sínum eða
forráðamönnum voru níu sinnum
líklegri til að verða of þung.
„Rannsókn okkar sýndi fram á
að stærsti áhættuþátturinn varð-
andi offitu var vanræksla
gasaaaaaMiBB^iBM,aB>8a8asaatmBiWa.B1WfrsgffiaB,waigBgBa
uppalenda barna," segir Sorensen
í viðtali við norska Dagblaðið.
Hann fylgdi börnunum eftir þar
til þau voru orðin nítján ára göm-
ul.
Ástæðu þessa rekja vísinda-
mennirnir dönsku til streitu og
áhrifa hennar á heilann.
„Þrálát streita leiðir til fjölda
breytinga í heilanum. Vanrækt
börn eru undir miklu streituá-
lagi,“ segir Sorensen. Hann telur
hugsanlegt að börn séu meira
vanrækt nú en áður vegna þess
að báðir foreldrarnir vinna úti.
Danski prófessorinn rannsak-
aði einnig hvort eitthvert sam-
hengi væri milli ofverndandi for-
eldra og aukinnar hættu á offitu
barnanna. Svo reyndist ekki
vera.
En það er ekki bara uppeld
ið sem ræður því hvort börn
verða of feit heldur gegna
erfðir veigamiklu hlutverki.
„Barn sem vegur nærri
fjögur kfló við fæðingu er í
meiri hættu á að verða of
feitt en bam með eðlilega
fæðingarþyngd," segir
Thorkild A. Sorensen.
Danskur prófessor telur sig hafa
komist að því að börnum sem for-
eldrarnir vanrækja sé hættara við að
verða of feit sfðar á lífsleiðinni.