Dagblaðið Vísir - DV - 27.07.1999, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚLÍ 1999 MJt S3 MA m m mÆ 23
j'jJuJíU1
II IIM.,.1 ■■ .11.1-1. ..
Hreint kolefni
finnst í loftsteini J
Ný tegund }
kolefnis, sem
áður hafði ver-
ið búið til á til-
raunastofu, er
einnig til úti í náttúrunni og
kann að hafa gegnt hlutverki
við myndun lífs á jörðinni í
árdaga.
Luann Becker, við háskól-
ann á Hawaii, og vísinda-
menn bandarísku geimvís-
indastofnunarinnar (NASA) j
fundu kolefnið í svonefiidum
Allende-loftsteini sem féll til
jarðar í Mexíkó árið 1969.
Kolefni þetta heitir fullu
nafni Buckminsterfúllerenes, j
í höfuðið á bandaríska ar-
kítektinum og uppfinninga-
manninum Buckminster
Fuller, en gengur daglega
undir nafninu Fullerenes.
„Það er ekki á hverjum
degi sem maður uppgötvar
nýja kolefnissameind úti í
náttúrinni. Það er það sem
gerir þetta spennandi,“ segir
Luann Becker.
Klæöskiptingar í
undirdjúpunum
Lítil karldýr af
einni tegund
tiarma smokk-
fiska gripa til
þess ráðs að
dulbúa sig sem kvendýr til
að komast að hinum raun-
verulegu kvendýrum tegund- j
arinnar og gera hosur sínar
grænar fyrir þeim, ef svo má
að orði komast.
í timaritinu New Scientist
segir að ástralskir vísinda-
menn hafi veitt því athygli
að lítil karldýr beiti þessum
brögðum til að komast fram
hjá öðrum stærri og stæði-
legri karldýrum á meðan þau
eru að veqa konur sínar fyr-
ir jafnokum sínum. Klæð-
skiptingurinn sýnir svo sína ,
réttu liti þegar hann nær til
kvendýrsins og vinnur hug
þess og hjarta.
Ef rumurinn fær veður af
þessu bregður sá stutti sér
aftur í kvenmannslíki til að
rugla hinn í ríminu. Krílið j
lætur svo af þessari iðju þeg-
ar það hefur náð fullri stærð.
Stjörnuþokur
renna saman
Nýlegar mynd-
ir frá Hubble- :
geimsjónauk-
anum sýna á
annan tug fjar-
lægra vetrarbrauta renna
saman með miklu brambolti
og látum. Vetrarbrautir þess-
ar eru aðeins lítill hluti stórs
vetrarbrautaklasa.
Klasinn er í átta milljarða '
ljósára fjarlægð frá jörðu, i
sem þýðir að það sem
Hubble sér er ljós sem hóf
ferðalag sitt fyrir átta millj-
örðum ára. Þá var aldur al- !
heimsins kannski ekki nema
um helmingur þess sem ;
hann er í dag.
JjjjíjfJJll-'
; ít&ú 3
£/jjiþ
hisíii
í skugga volduga nágrannans:
Kanadamenn ekki jafn-
framtakssamir og Kanar
Kanadamenn hafa fengið finna fyrir því að erfitt getur verið að eiga voldug-
an nágranna eins og Bandaríkin.
Kanadamönnum
virðist seint ætla
að ganga að bijót-
ast út úr skugga
volduga grannans
í suðri. Ný rann-
sókn hefur leitt í
ljós að þeir eru ekki jafnframtakssam-
ir og Bandaríkjamenn. Þá eru þeir
hvorki jafnhamingjusamir né jafn-
bjartsýnir og tilfmningaþroski þeirra
er líka minni.
Það var sálfræðingurinn Steven
Stein sem komst að þessum niðurstöð-
um þegar hann rannsakaði svör fjögur
þúsund Kanadamanna og Bandaríkja-
manna til að ákvarða meðaltilfinn-
ingaþroska upp á 100. Bandaríkja-
menn fengu 103 að meðaltali en
Kanadamenn 95.
lilfmningaþroski, eða EQ, er skil-
greindur sem getan tO að átta sig á og
til að stjóma tilfmningum til að geta
átt samneyti við annað fólk, hafa
stjóm á streitu, laga sig að breyttum
aðstæðum og viðhalda góða skapinu.
Á prófi, sem mælir hversu drjúglát-
ir menn era, eða vissir í sinni sök,
fengu bandarísku þátttakendumir 104
en hinir kanadísku aðeins 97. Það þyk-
ir gefa til kynna að Kanadamenn séu
kurteisari, hæglátari, ekki jafnþjóð-
ræknir og beri hugsanir sínar síður á
torg, að sögn Stevens Steins.
Vísindamönnunum kom nokkuð á
óvart að Bandaríkjamenn reyndust búa
yfir ríkari félagslegri ábyrgðartilfmn-
ingu en Kanadamenn. Stein segir hugs-
anlega skýringu vera þá að Kanada-
menn varpi þeirri ábyrgð á stjómvöld
og opinberar stofnanir í ríkari mæli en
Bandaríkjamenn. Heilbrigðis- og vel-
ferðarkerfið í Kanada er ríkisrekið og
því kann þarlendum að finnast þeir
ekki þurfa að láta jafnmikið að sér
kveða til að hjálpa öðram og grannar
þeirra sunnan landamæranna.
Kanadamenn mældust heldur ekki
jafnhamingjusamir og bjartsýnir og
Á prófi, sem mælir
hversu drjúglátir mertn
eru, eða vissirí sinni
sök, fengu bandarísku
þátttakendurnir 104 en
hinir kanadísku aðeins
97. Það þykir gefa til
kynna að Kanadamenn
séu kurteisarí, hæglát-
ari, ekki jafnþjóðræknir
og berí hugsanir sínar
síður á torg.
Bandaríkjamenn, þótt Kanada hafi í
skýrslum Sameinuðu þjóðanna verið
talið besta landið til að búa í undan-
farin sex ár.
„Við gerum okkur ekki jafnoft glað-
an dag og Bandaríkjamenn," segir
Steven Stein.
EQ-prófið, sem notast var við í
rannsókninni, nýtur ekki enn víð-
tækrar viðurkenningar meðal vísinda-
manna.
Holl hreyfing:
Kínaleikfimi lækkar
blóðþrýstinginn
Kínverska leik-
fimin t’ai chi fær
ekki einasta
streituna til að
fiúka út í veður
og vind heldur
lækkar hún lika blóðþrýstinginn í
leiðinni, að því er bandarískir vísinda-
menn komust að raun um. Þeir greina
frá niðurstöðum sínum í bandarísku
tímariti um öldrunarmál.
Vísindamennimir könnuðu áhrif
annars vegar t’ai chi og hins vegar
hóflegrar hreyfingar á fullorðið fólk
með of háan blóðþrýsting. Rúmlega
sextíu manneskjur yfir sextugt tóku
þátt í rannsókninni. Engin þeirra tók
lyf við háþrýstingi og engin stundaði
neina líkamsrækt fyrir.
Að loknum tólf vikna æfingum
hafði blóðþrýstingurinn lækkað ámóta
mikið hjá þeim sem stunduðu kín-
versku leikfimina og hinum sem voru
í venjulegri leikfimi.
T’ai chi er fom íþrótt kínversk sem
byggist á einfóldum og rólegum lík-
amshreyfingum sem tengdar era sam-
an þannig að nánast er eins og við-
komandi sé að dansa í kvikmynd sem
Hugsanleg skýring á
lækkuðum blóðþrýst-
ingi er talin vera sú að
streitulosandi hreyf-
ingarnar í Vai chi hafi.
svona góðáhrífá
þrýstinginn.
sýnd er hægt. Leikfimi þessi er gjam-
an iðkuð úti undir beru lofti, ekki að-
eins í Kína heldur einnig í vestrænum
borgum á borð við París. Stutt æfing
inniheldur um það bil fiörutíu þrep en
full rúmlega eitt hundrað og getur tek-
ið hálftíma að fara í gegnum þau öU.
Hugsanleg skýring á lækkuðum
blóðþrýstingi er talin vera sú að
streitulosandi hreyfingamar í t’ai chi
hafi svona góð áhrif á þrýstinginn,
þótt hægar séu.
Hin forna kínverska leikfimi t’ai chi
hefur góð áhrif á blóðþrýstinginn,
að því er vísindamenn segja.
ÍVú'AÍ
Veðurtunglin koma að ýmsum notum:
Spáð fyrir um sjúk-
dóma og aðra óáran
Gervihnettir hafa
bæst i vopnabúr vís-
indamanna í barátt-
unni gegn sjúkdóm-
um. Með aðstoð gervi-
hnattamynda og annarra veðurgagna
er hægt að spá fyrir um sjúkdómsfar-
aldra með allt að fimm mánaða fyrir-
vara, að því er fram kemur í grein í
tímaritinu Science.
Hópur vísindamanna, undir forystu
Kenneths Linthicums við Walter Reed
rannsóknarstofnun bandaríska hers-
ins, fór ofan í saumana á upplýsingum
sem veðurtungl bandarískra stjórn-
valda hafa safnað. Vísindamennirnir
könnuðu sérstaklega þéttleika grænna
plantna í Afríku til að spá fyrir um
hitasótt sem kennd er við Rift-dal og
getur verið banvæn bæði mönnum og
búsmala.
í ljós kom að magn grænna plantna
var áreiðanlegur mælikvarði um úr-
komu sem aftur sagði til um vöxt og
viðgang mývargs.
í Afríku eykur úrkoman viðgang
mýbits sem ber Rift-dals-hitasóttina.
Sjúkdómuiinn varð meira en sex
hundrað manns að bana í Kenía á ár-
inu 1998.
Vísindamennimir segja að með því
að skoða gögn um veðurfar og loftslag
Vísindamenn telja sig geta sagt fyrir
um lífshættulega sjúkdóma með því
að rannsaka gögn frá veðurtunglum.
sé hægt að vara við fiölda sjúkdóma,
svo sem malaríu, og sú vinna gæti
einnig gagnast við að vara við þurrk-
um, flóðum og öðrum náttúruhamfór-
um. „I fyrsta skipti höfum við gögn
fyrir átján eða nítján ár. Við höfum
gögn frá gervitunglum og jarðstöðv-
um, svo og hefðbundin læknisfræðileg
gögn um tilvist sjúkdómanna. Þetta
hefur því allt smollið saman,“ segir
Compton Tucker, starfsmaður Godd-
ard- geimferðamiðstöðvarinnar í Mar-
yland.
Hópurinn bar mælingar á sjávar-
hita, þar á meðal frá E1 Nino veðurfyr-
irbærinu, saman við gögn frá gervi-
tunglum og upplýsingar um fyrri far-
aldra Rift-dals-hitasóttarinnar. Tengsl-
in voru skýr og auðvet verður því að
spá fyrir um þau i framtíðinni.