Dagblaðið Vísir - DV - 03.08.1999, Blaðsíða 7

ÞRIÐJTJDAGUR 3. ÁGÚST 1999
nHliíuu
■ IVIIIIIII
[
j'jJyJíJl
Vín verndar
gegn lungna-
krabba
Svo virðist sem
þeir sem
drekka vín eigi
síður á hættu
að fá lungna-
krabba, samanborið við þá sem
ekki láta vín inn fyrir varir
sínar.
Aö þvi er fram kemur í
bandarísku faraldursfræði-
tímariti komust danskir vís-
indamenn að raun um að hætt-
an á lungnakrabba minnkaði
um 22 prósent við það að
drekka eitt til tvö vínglös á
dag. Þeir sem drekka meira en
tvö glös á dag eru svo enn
lánsamari
því líkumar
á að þeir fái
lungna-
krabba virð-
ast minnka
um helm-
ing.
Sömu
sögu er ekki
að segja um
þá sem
drekka sterkt áfengi og bjór.
Hættan eykst við þá iðju, ef
marka má niðurstöðumar.
Dvergagen
í plöntum
einangrað
Breskir vís-
indamenn hafa
einangrað gen
sem veldur því
að plöntur
verða ekki eins hávcixnar og
þær ella yrðu. Gen þetta veldur
því einnig að plöntumar gefa
meira uppskem. Frá þessu er
sagt í tímaritinu Nature.
„Við vitum að dvergvaxnar
hrísgrjóna- og hveitiplöntur
gefa meiri uppskeru en há-
vaxnari tegundir," segir Nick
Harberd sem starfar við John
Innes rannsóknarstofnunina í
austanverðu Englandi.
Hann segir að nú ætti að
vera hægt að breyta hávöxnum
plöntum sem gefa litla upp-
skeru í dvergvaxnar plöntur
sem gefa mikið af sér.
Dvergvaxnar plöntur em
gjöfulli þar sem þær standast
betur veður og vinda.
Margir
lamaðir þegar
þeir vakna
Nokkur fjöldi
manna verður
öðru hverju fyr-
ir þeim
óskunda að
vera næstum lamaður í eitt
augnablik þegar hann vaknar
á morgnana. Svefnlömun er
fyrirbærið
kallað og sam-
kvæmt nýrri
rannsókn í
Þýskalandi og
Ítalíu er hún
nokkuð al-
geng.
Reyndar verða tvö prósent
mannfólksins fyrir henni einu
sinni í mánuði og alls hafa sex
prósent einhvem tíma fundið
fyrir svefnlömun.
Svefnlömunin getur varað í
nokkrar sekúndur og 30 pró-
sent þeirra sem finna fyrir
henni hafa einnig ofskynjanir.
Áhugasamir bræður gerðu merka uppgötvun:
Fundu óþekkta risaeðlutegund
Ekki er allt feng-
ið með stærð-
inni. Hún var að
minnsta kosti
ekki stór, risa-
eðlan, eða öllu
heldur steingerðar leifarnar sem
fundust í Bæjaralandi í Þýskalandi á
síðastliðnu sumri. Engu að síður var
hún stórmerkileg, enda af dýri af al-
gjörlega óþekktri tegund. Að sögn
Gúnthers Viohls, safnvarðar við
steingervingasafnið í Eichstatt, þar
sem leifúnum var komið fyrir, vom
það tveir bræður, miklir áhuga-
menn um steingervinga, sem fundu
dýrið.
Gúnther Viohl segir að sérfræð-
ingar telji að hér sé á ferðinni „stór-
kostlegur fundur".
Steingerðar eðluleifamar fundust
við Schamhaupten. Risaeðlan hefur
að öllum líkindum lifað fyrir 151
milljón ára, það er að segja einni
milljón árum fyrr en fuglinn
archaeopterix. Fjölmargir steingerv-
ingar fugls þessa hafa fundist á
sömu slóðum í Bæjaralandi.
„Flestir steingervingafræðingar
telja að fuglar séu komnir af þeim
flokki sem litla risaeðlan virðist
hafa tilheyrt," segir Gúnther Viohl
við frönsku fréttastofuna AFP.
Vísindamenn gera sér vonir um
að verða einhverju nær um þróun
fugla þegar þeir hafa rannsakað litla
dýrið.
Hauskúpa eðlunnar frá Scham-
haupten er átta sentímetra löng og
telur Viohl að hún hafi verið á stærð
við kalkúna. „Við vitum ekki
hversu stórt fullorðið dýr þessarar
tegundar er,“ segir hann.
Eðlan var með ótrúlega stórar
tennur sem þykir benda til að hún
hafi verið kjötæta.
Bræðumir tveir sem fundu stein-
gervinginn, Hans og Klaus-Dieter
£at'jhy£ii
Hauskúpa eðlunn-
ar frá Scham-
haupten erátta
sentímetra löng og
telur Viohl að hún
hafí verið á stærð
við kalkúna.
Weiss, eru sjálfboðaliðar við
steingervingasafnið í
Eichstátt. Þeir hafa dvalið á
sama tjaldstæðinu í öllum
sumarleyfum sínum undan-
farin þrjátíu ár í leit að stein-
gervingum, eða frá því þeir
voru unglingar.
Búist er við að steingerving-
urinn verði sýndur almenn-
ingi í september árið 2001.
Steingervingur sem fannst í Bæjaralandi var
sennilega fjarskyldur ættingi þessarar risa-
eðlu sem hafði einnig til að bera einkenni
fugla.

Ratvísinni eru engin takmörk sett:
Dýrin reiða sig á segulsvið jarðar <
Norður-ameríski
söngfuglinn risst-
arli telur það ekk-
ert eftir sér að
ferðast meira en
fimmtán þúsund
kílómetra fram og tU baka milli Norð-
ur- og Suður-Ameríku tU að gera sér
hreiður á sama staðnum ár eftir ár.
Fuglinn þessi ratar á réttan blett
með því að notfæra sér segulsvið jarð-
ar, rétt eins og svo mörg önnur dýr.
Sæskjaldbökutegund ein í Norður-Atl-
antshafi ferðast einnig þúsundir kUó-
metra í sama skyni og er rnihi fimm
og tiu ár á svamli í sjónum áðm en
hún nær áfangastað.
Ken Lohman, líffræðingur við há-
skólann í Norður-Karólínu, segir í
viðtal við ABC-fréttastofuna að hugs-
anlega noti sæskjaldbökurnar segul-
skyn sitt tU að halda sig innan heitra
Smástirni:
Gósenland
fyrir geimfara
Stjarnvísindamenn
telja sig hafa fundið
hálfgerða vin fyrir
geimkönnuði framtíð-
arinnar. Þar eiga þeir
við smástirnið 1998 KY26 sem fór fram
hjá jörðu í fyrrasumar og er stútfuht
af klaka. Smástimið er ekki nema
rúmlega þrjátíu metra langt og snýst
um sjálft sig á ellefu minútna fresti.
Vísindamennimir beindu ratsjám
sinmn og stjömusjónaukum að smást-
irninu þegar það var í um 800.000 kUó-
metra fjarlægð frá jörðu og greina frá
niðurstöðum sínum í tímaritinu Sci-
ence.
„Þetta smástimi er bókstaflega vin
fyrir geimkönnuði framtíðarinnar,"
segir Steven Ostro sem starfar hjá
bandarísku geimferðastofnuninni
NASA.
Hann segir að sennUega séu tæpar
fjórar milljónir lítra af vatni á smást-
iminu. Það dugar tU að fyUa tvær eða
þrjár sundlaugar af löglegri stærð fyr-
ir sjálfa Ólympíuleikana.
Þá segir Ostro að nota mætti jarð-
veg smástimisins tU að rækta mat-
væli fyrir framtíðarútvarðstöðvar
mannsins í geimnum.
Sporbaugur smástirnisins 1998
KY26 er þess eðlis að það er aðgengi-
legast allra smástirna fyrir geimfór
mannanna.
„Gífurlegur fjöldi jafnsmárra hluta
er talinn vera nærri jörðu en þetta er
í fyrsta sinn sem okkur hefur tekist
að rannsaka einn þeirra svona náið.
Það er kaldhæðnislegt að þetta smá-
stirni er minna en ratsjártækin sem
við notuðum tU að fylgjast með því,“
segir Steven Ostro.
Sæskjaldbökur í Norður-Atlantshafi
rata rétta leið með aðstoð segul-
sviðs jarðar. Þær geta verið allt að
tíu ár á leiðinni á klakstöðvarnar.
svæða Norður-Atlantshafsins.
Ekki nota öU dýr þó segulskyn sitt
tU langferða. Kambsalamandran er tU
dæmis þar um. Þær nota það tU að
komast undan rándýrum sem langar
tU að éta þær og einnig tU að rata heim
í poUinn sinn úr frumskóginum, aUa
jafna ekki meira en tólf kUómetra leið.
Stundum vita vísindamenn ekki
hvers vegna dýr hafa segulskyn, til
dæmis sæsniglar.
„Við vorum furðu lostnir þegar
gögnin sýndu fram á að þeir hafa vel
þroskað segulskyn," segir Lohman.
Mjög algengt er að dýr noti segul-
svið jarðar tU að rata. Vísindamenn
vita samt ekki hvernig dýrin fara að
því að nema það.
„Þetta er eins og að skilja að dýr
geti numið ljós en þekkja ekki tU aug-
ans,“ segir líffræðingurinn Mark
Deutschlander við háskólann í Victor-
ia í Kanada.
Vísindamenn eru ekki vissir í sinni
sök en þeir telja þó líklegt að til séu í
dýrum tvenns konar segulnemar.
Annars vegar nemi sem byggist á
jámi og hins vegar nemi sem fer í
gang við ljós.
Með aðstoð járnnemanna geta dýr-
in áttað sig á hversu langt í suður eöa
norður þau eru frá tilteknum stað.
Ljónæmu nemamir starfa hins vegar
frekar eins og einfaldur áttaviti.
Sum dýr, eins og kambsalamandr-
an og risstarlinn, eru að öUum líkind-
um búin báðum nemategundum.
Þekking okkar er þó harla óljós þegar
flest dýr era annars vegar.
• Viötal viö flgust Þorsteinsson,
tpamkvæmdasTjora Reykjavilturmarapons
• Viðtöl^vjð nokkrá'aThélstu hlaupuruiii
Islendíngasem ætlafað'vera níeð í hlaupim
Sérblað DV

BKSKN]
Miðvikudaginn 11. ágúst mun sérblað um Reyjavíkurmaraþon fylgja DV

Umsjón efnis: ísak Sigurðsson, sími 550 5000.
Umsjón auglýsinga: Þórður Vagnsson,
sími 550 5722, netfang: toti@ff.is
Auglysendur,
athugið að auglýsingum
þarf að skila til DV fynir
föstudaginn 6. ágúst.