Dagblaðið Vísir - DV - 21.08.1999, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 21. ÁGÚST 1999 X>‘\T
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111, 105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1900 kr. m. vsk. Lausasöluverð 170 kr. m. vsk., Helgarblað 230 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Að meika það
Söngleikur meö því dæmigerða nafni Jesus Christ
Superstar var framinn í Austurbæjarbíói fyrir nokkrum
áratugum. Hann er minnisstæður, því að annars vegar
söng þrautþjálfaður Jón Sigurbjörnsson hlutverk Kaífas-
ar og hins vegar gauluðu popparar í hljóðnema.
Einkennilegt var að hlusta á Kaífas syngja og sjá
Jesúm og hina popparana hoppa í kring með hljóðnem-
ana. Þarna var samanburður hámenningar og lágmenn-
ingar í hnotskurn, annars vegar heyrðist í rödd og hins
vegar í poppurum, sem voru að reyna að meika það.
í hámenningu geta gagnrýnendur og listaskýrendur
sundurgreint getu listamanna í skilgreinanlega þætti og
rætt efnislega um misjafna getu þeirra á hverju sviði.
Listmálari býr yfir tækni í sérstakri meðferð lita og rit-
höfundur hefur lag á stuttum málsgreinum.
Þannig var hægt að ræða Jón Sigurbjörnsson sem
söngvara, tala um sterkar hliðar hans og veikar, bera
saman við aðra söngvara á svipuðu sviði og komast að
raun um, að innanlands væri enginn honum fremri á af-
mörkuðu sviði. Listamannsgæðin voru mælanleg.
í lágmenningu skipta aðrir þættir meira máli. Miklu
fleiri eru kallaðir og miklu erfiðara er að reyna að átta
sig á, hver sé betri en annar. Tízkusveiflur skipta máli.
Menn meika það með því að vera á réttum stað á réttum
tíma. Og menn eru framleiddir af fyrirtækjum.
Fyrir mörgum árum áttaði DV sig á, að hljómdiskaút-
gefandi falsaði sölutölur á þann hátt, að diskur komst
efst á metsölulista áður en eitt einasta eintak hafði ver-
ið selt af honum. Blaðið varð að setja upp flókið mæl-
ingakerfi til að koma í veg fyrir þessa blekkingu.
Slíkur vandi væri óhugsandi í bókaútgáfu hér á landi.
En við sjáum þess merki í Bandaríkjunum, að bókafor-
lög snúast í vaxandi mæli um miðlungsbækur, sem skrif-
stofumenn semja undir nafni fræga fólksins, en hefð-
bundnar alvörubækur týnast í auglýsingaflóðinu.
Ekki er hægt að framleiða listamenn á sama hátt og
brezkar hljómdiskagerðir og bandarískar bókaútgáfur
framleiða súperstjörnur með því að hafa skynbragð á,
hvaða atriði muni verða í tízku allra næstu misserin eða
hvaða atriðum verði hægt að koma í tízku.
í poppaða heiminum snýst málið um að meika það og
verða súperstjarna, venjulega um skamma hríð, fram að
næstu auglýsingaherferð. Núna undir lok tuttugustu ald-
ar er þetta ferli að verða alls ráðandi, en áhugi á lang-
vinnri klassík að verða sérvizka gamalmenna.
Breytingin frá klassískum bókmenntum, myndlist og
tónlist yfir í poppaðar bókmenntir, myndlist og tónlist er
samfara öðrum breytingum í þjóðfélaginu. Málið snýst
ekki lengur um gæðasamanburð, heldur tízkutengdar að-
stæður til að meika það eða láta meika sig.
Við getum jafnvel eygt skyld atriði á öðrum sviðum.
Menn meika það að verða landlæknir með því að vera
þægur við ríkisstjórnina í vísindasiðanefnd. Menn
meika það að verða umhverfisráðherra með því að
skipta um skoðun á uppistöðulóni á Eyjabökkum.
í lágmenningu í listum, embættisfærslu og stjórnmál-
um meika menn það eða meika ekki. Sundurgreinanleg
og skilgreinanleg gæði eru ekki að baki, heldur rétta
trikkið, hvort sem það felst í talnafölsun á metsölulista
eða sölu á fyrri skoðun sinni í umhverfismálum.
Þjóðfélag, sem snýst um lágmenningu, dregur fljótlega
dám af henni. Þeir, sem ekki meika það í poppinu, geta
kannski meikað það í pólitík eða sölu undralyfja.
Jónas Kristjánsson
Lexíur af hundrað trilljónum
Mikill og einlægur baráttumaður
fyrir aukinni aðstoð við fátækar
þjóðir sagði mér eitt sinn að ef al-
menningur á Vesturlöndum vissi
hversu hverfandi lítill árangur hefur
orðið af opinberri þróunaraðstoð síð-
ustu áratugi myndi starf sitt verða
nánast ómögulegt. Engu að síður
berst hann eins og margir af nýjum
áhuga fyrir aukningu aðstoðar.
Dapurleg reynsla
Eftir fjörutíu ára reynslu og á ann-
að hundrað trilljónir íslenskra króna
að núvirði í aðstoð er fátt um sann-
anir fyrir að þróunaraðstoð örvi hag-
vöxt. Þau ríki sem mestum árangri
hafa náð í að bæta lífskjör þegna
sinna eiga það flest sameiginlegt að
hafa litla eða enga aðstoð þegið. Flest
fátækustu rikja heims hafa þegið
þróunaraðstoð sem hefur í áraraðir numið tíu til
þrjátíu prósent af þjóðarframleiðslu þeirra. Um það
er tæpast ágreiningur að stór hluti þróunarfjár hefur
farið I súginn. Eins er almennt viðurkennt að umtals-
verður hluti aðstoðarinnar hefur orðið hinum fátæku
til aukinna vandræða. Þá liggur fyrir að sá árangur
sem hefur náðst hefur ósjaldan kostað óhóflegar fjár-
hæðir.
Aukinn áhugi að nýju
Engu að síður eru flestir áhugamenn um hag fá-
tækra jarðarbúa því fylgjandi að aðstoðin verði auk-
in úr þeim fjögur þúsund milljörðum sem aðstoð
ríkra þjóða nemur nú árlega, en Japanir gefa mest,
um fimmtung alls fjár. Stuðningur við þróunaraðstoð
fer vaxandi á ný eftir samdrátt aðstoð á seinni árum.
Með þeim stuðningi fylgja hins vegar kröfur um nýja
nálgun, breytt vinnubrögð og umfram allt aukinn
heiðarleika gagnvart því sem margir telja stærsta
verkefni jarðarbúa.
Pólitík
Ástæðurnar fyrir því hálf önnur
trilljón dollara af þróunarfé hefur
litlu breytt um þetta er ekki aðeins
gífurlegt umfang vandans, heldur
miklu frekar pólitík í kringum að-
stoðina, ekki aðeins stórveldapóli-
tík sem stýrt hefúr aðstoð Banda-
ríkjanna og fleiri landa, heldur líka
innanlandspólitík í löndum gefenda
og þiggjenda. Ráðamenn í ríkjum
sem veita aðstoð vUja auðvitað
gagnast hagsmunum heima fyrir,
enda eru þeir í vinnu hjá skatt-
greiðendum. í löndum þiggjenda
hafa hinir fátækustu, eðli málsins
samkvæmt, minnsta möguleika á
að toga aðstoðina til sín, enda má
skUgreina fátækt sem valdaleysi.
Hagsmunir gefenda geta stundum
farið saman við hagsmuni fátækra,
eins og þegar greitt er fyrir opnun viðskipta og stuðl-
að að nýtingu þekkingar. Algengar ástæður sóunar
og mistaka er hins vegar að fmna í vanhugsuðum tU-
raunum af því tagi. Þarna gUda svipuð lögmál og um
tilvUjanakenndar niðurgreiðslur og ívUnanir í við-
skiptum en í tUviki þróunaraðstoðar er oft um líf og
dauða að tefla.
Vaxandi neyð
Djúp neyð tveggja miUjarða manna er mesti
óskapnaður okkar tíma. Þrátt fyrir lífskjarabyltingu
víða í Asíu hefur neyðin farið vaxandi enda hafa 80
þjóðir minni tekjur nú en fyrir áratug. Þótt flestum
þyki lítiU árangur af opinberri þróunaraðstoð berjast
góðvUjaðir menn á ný fyrir aukningu hennar. Upp-
örvandi dæmum af verulegum árangri sem stundum
hefur náðst fyrir lítið fé hefur líka farið fjölgandi.
Gæði þróunaraðstoðar margra ríkja og stofnana hafa
smám saman vaxið enda eru leiðir til árangurs löngu
kunnar.
Erlend tíðindi
Jón Ormur Halldórsson
Einfalt dæmi
Fyrir hálfri annarri öld voru ríkustu
þjóðir heims um það bU þrefalt ríkari en
þær fátækustu. Fyrir hálfri öld var mun-
urinn fimmtíufaldur og nú eru ríkustu
þjóðir heims orðnar hundraðfalt rikari en
þær fáætkustu. Sumar þjóðir, ekki síst í
Asíu, voru fátækari við lok nýlendutím-
ans en þær voru við upphaf hans. Sam-
hengið er hins vegar ekki einfalt. Það skil-
ar mönnum lengra að líta á fátæktina nú
sem afleiðingu þess að þjóðir, eða hópar
innan þeirra, hafa af sögiUegum, félagsleg-
um, menningarlegum og pólitískum
ástæðum ekki getað nýtt sér þá mögleika
sem aukin þekking og aukin viðskipti í
heiminum gefa öðrum. Úrbætur eru því
aðeins öðrum þræði af tæknilegum toga.
„Með þeim stuðningi fylgja hins vegar kröfur um nýja nálgun,
breytt vinnubrögð og umfram allt aukinn heiðarleika gagnvart því
sem margir telja stærsta verkefni jarðarbúa."
skoðanir annarra____________________ _______________________r>v
Kenningar að baki þróunaraðstoð eru
einfaldar í grunninn. Aðstoðinni er ætlað
að auðvelda fjárfestingar þar sem ekki er
unnt afla fjár til þeirra án þess að sultar-
ólar séu hertar um of. Um leið er henni oft
ætlað að færa nýja tækni inn í samfélög
sem ekki hafa möguleika á að kaupa hana.
Að auki koma yfirleitt til kenningar um
hvernig beina skuli aðstoðinni til hinna
fátækari og valdaminni í viðkomandi
löndum, sérstaklega þegar um er að ræða
aðstoð frjálsra félagasamtaka, sem raunar
eru yfirleitt fjármögnuð af opinberu fé í
ríkum löndum.
Flóknari veruleiki
Börnin eru peð Saddams
„Saddam Hussein er ekki sá fyrsti sem notar þján-
ingar bama sem stríðstæki en hann er þó greinilega
frábrugðinn öðrum um hvemig hann ráðskast með
þjáningu barna eigin lands. Tilgangur hans með því
aö beita viðkvæmustu þegnum íraks fyrir sig í bar-
áttunni gegn viðskiptabanninu sem Sameinuðu
þjóðirnar komu á vegna innrásarinnar í Kúveit fyr-
ir nærri tíu árum. Hann hefur á þennan hátt fómað
framtíð landsins í þessari viðbjóðslegu viðleitni
sinni. Ný umferð viðræðna stendur yfir hjá SÞ til að
endurmeta samskiptin við Irak og til að bæta líf
hins almenna borgara. Saddam Hussein hefur hing-
aö til ástundað þá gamalkunnu stefnu sína sem ger-
ir börn íraks að peðum.“
Úr forystugrein Washington Post 18. ágúst.
Endimörk þjáningarinnar
„Einhver hluti þess lærdóms sem draga má af
jarðskjálfta þessum verður dreginn af verkfræðing-
um og jarðfræðingum sem munu leiða fram hina
einu sönnu merkingu sem jarðskjálfti býr yfir. Hinn
lærdómurinn, sá persónulegi, verður dreginn af
fólki sem verður vitni að, kannski í fyrsta sinn,
endimörkum þjáningar og styrks.“
Úr forystugrein New York Times 19. ágúst.
Vandræði í Kákasus
„Rússneskum hersveitum, og jafnvel ekki sovésk-
um, hefur aldrei vegnað vel í Kákasushéraði. Menn
hafa lengi vitað það í Moskvu, og ef það skyldi nú
hafa gleymst eru ófarirnar í Tsjetsjeníu svo nýlegar
að sá sannleikur ætti ekki að fara fram hjá neinum.
Það vekur því undrun að stiórnvöld í Kreml og nýi
forsætisráðherrann Vladímír Pútín skuli ætla sér að
leysa átökin sem hafa brotist út í Dagestan með
vopnavaldi. Nema þeir ætli að nýta sér ástandiö í
pólitískum tilgangi heima fyrir.“
Úr forystugrein Libération 20. ágúst.