Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1999, Blaðsíða 4

ÞRIÐJUDAGUR 24. ÁGÚST 1999
Ráðist gegn
_ Frankenstei n-fæðu nn i “
Umræöan um erföabreytt matvæli mikil erlendis:
- en hefur mannkynið efni á aö nýta sér ekki þessa tækni?
Margvíslegir möguleikar
Eölilegt er að byrja á að átta sjg á
hvað erfðabreytt matvæli eru. í
stórum dráttum má segja að mat-
væli af þessu tagi eigi það sameigin-
legt að vísindamenn hafa bætt gen-
um úr einni tegund lífvera við aðra
tegund. Markmiðið er að gera plönt-
ur eða dýr á einhvern hátt heppi-
legri til matvælaframleiðslu. Þannig
gekk t.d. ein tilraun með erfðabreyt-
ingu út á að geni sem vemdar
ákveðna fisktegund fyrir kulda var
bætt i genasafn tómataplöntu svo
hún geti betur þolað kulda og erfitt
veðurfar.
Plöntum er erfðabreytt m.a. á
þann hátt að þær veiti meiri upp-
skera, t.d. með því að auka mót-
stöðuafl þeirra gegn sjúkdómsvöld-
um eða illgresiseyðum. Einnig er
framleiðendum mjög mikið á ýmsan
hátt. En margir eru hins vegar and-
snúnir þessum aðferðum og hafa
mótmælt þeim harðlega. Hverjar
eru röksemdafærslur þeirra?
Þeir telja að of mikil áhætta sé
samfara breytingum af þessu tagi á
náttúrunni. Þeir telja t.d. að hætta
sé á aö erfðabreytingin geti „smit-
ast“ til venjulegra lífvera. Til dæm-
is geti plöntur sem hefur verið
erfðabreytt íjölgað sér ásamt villt-
um plöntum og þannig berist erfða-
breytingin út í umhverfið og hafi
varanleg áhrif á vistkerfið. Þannig
gætu t.d. plöntur sem þola ásókn
skordýra betur leitt til hruns í
stofni skordýranna sem aftur þýðir
að dýr sem lifa á þessum skordýrum
lenda einnig í hremmingum.
Það er að auki er hætta á að
erfðabreyttar plöntur verði illgresi í
náttúrunni og jafnframt hræðast
efasemdarmenn að mengun á nátt-
úrlegu erfðamengi plantna dragi úr
erfðabreytileika þeirra.
Hvað varðar erfðabreytt dýr þá
eru rök þeirra sem andsnúnir eru
erfðabreytingunum svipuð, þeir
segja mikla áhættu á að erfðabreyt-
ingin flytjist í villta stofna og hafi
þannig áhrif á vistkerfið og að
hætta sé á að dragi úr erfðabreyti-
leika dýranna í kjölfarið. Einnig
segja dýravinir þetta auka líkurnar
á að dýr verði látin þjást í þágu vís-
indanna.
Meðal röksemda andstæðinga erfðabreyttra matvæla er að þau geti verið
skaðleg neysluvara. Framleiðendur benda hins vegar á að enn hafi ekkert
bent til þess að svo þurfi að vera.
Matvælin hættuleg?
En svo setja margir einnig stórt
spumingarmerki við það hvort
Framkvæmda
Fólki er
- myndi skc
Tómatar eru meðal þeirra matvara
sem hafa verið gerðar tilraunir til að
erfðabreyta.
„Ég veit náttúr-
lega ekki hvað
öllum finnst um
þessi mál hér á
landi en almennt
held ég að fólki
sé ekki vel við
það þegar verið er að taka erfðaþátt
úr einni lífvera og færa hann yfir í
aðra, óskylda lífveru," sagði Unn-
stein Eggertsson, framkvæmdastjóri
Sambands garðyrkjubænda, þegar
þeim breytt þannig að þær þoli bet-
ur umhverfisáhrif og geti vaxið á
stöðum sem þær annars myndu
ekki þrífast á. Jafnframt er hægt að
auka geymslu- og flutningsþol græn-
metis og ávaxta, breyta efnasam-
setningu þeirra og þróa plöntur sem
framleiða lyfjaefni og mótefni.
Erfðabreytingar á dýrum eru svo
m.a. framkvæmdar til að ná fram
aukinni mótstöðu gegn smitsjúk-
dómum, auknu þoli gegn kulda, hita
og þurrki, auknum vaxtarhraða eða
auknum afurðum dýranna. Jafn-
framt er mögulegt að erfðabreyta
dýrum í þágu læknavísinda, t.d.
þannig að þau framleiði og skili frá
sér verðmætum lyfium.
Skaðleg áhrif á vistkerfið?
Það er því ljóst að erfðabreyting á
matvælum getur hjálpað matvæla-
Hörðustu andstæðing-
amir hafa kallað erfða-
breytt matvæli
„Frankenstein-fæðuu
og telja að með því að
nota erfðatækni til að
breyta verulega eigin-
leikum Hfvera sé mað-
urinn að misþyrma
náttúrunni. Þeirálíta
að þetta geti varía
endað með öðru en
skeffingu ef ekki er
tekið i taumana.
Fyrir skömmu réðust umhverfisverndarsinnar að rannsóknarreitum þar sem verið var að gera tilraunir
með framleiðslu á erfðabreyttum matvælum. Búast má við að aukning verði á aðgerðum af þessu tagi á
næstunni.
sé lítil hætta á að það skemmi
fæðuna þannig að hún verði
óholl. Jafhframt segja þeir að öll
erfðabreytt matvæli séu prófuð vel
og vandlega áður en þau séu sett á
markað.
Aukin framleiðni
En hvers vegna eru menn að
standa i þessu öllu saman fyrst and-
staðan er svo sterk sem raun ber
vitni? Ástæðan er í rauninni fyrst
og fremst sú að í kjölfar mikillar
fólksfiölgunar og sífellt stækkandi
borga og bæja er hætta orðin á að
matvælaframleiðsla heimsins hrein-
lega anni ekki eftirspurn. í ofanálag
bætast svo spár um versnandi veð-
3«
mgar
fari að
íhuga þessi
mál og taka
afstöðu til
þeirra. Þeim sem vilja
kynna sér málið nánar er hægt að
benda á ítarlega umfjöllun á heima-
síðu Hollustuverndar ríkisins á
slóðinni http://www.holl-
Mótmæli hafa verið talsverð að undanförnu þar sem andstæðingar
erfðabreyttra matvæla hafa látið í Ijós andúð sína á matvælaframleiðslu af
þessu tagi.
erfðabreytt matvæli geti hreinlega
verið óholl fyrir fólk. Enn sem kom-
ið er hefur ekkert komið fram sem
sýnt hefur fram á að erfðabreytt
matvæli geti verið skaðleg heilsu
neytenda, en andstæðingar þeirra
segja þó að langtímaáhrif af neyslu
erfðabreyttra matvæla séu langt í
frá kunn í dag.
Vísindamenn svara þessu þannig
að þó svo menn bæti einu eða
tveimur genum við þær þúsundir
gena sem finna má í hverri lífveru
urfar vegna gróðurhúsaáhrifa og þá
er ljóst að útlitið er ekki gæfulegt.
Þeir sem styðja erfðabreytingar á
matvælum segja að með erfðatækn-
inni megi auka verulega fram-
leiðslu matvæla og þannig mæta
aukinni eftirspurn og erfiðari um-
hverfisskilyrðum. í dag segja þeir
að allt að 40% landbúnaðarafurða
tapist vegna illgresis, ágangs skor-
dýra eða sjúkdóma. Ef hægt er að
framleiða plöntur sem eru ónæmar
fyrir.þessu verður hægt að auka
framleiðni verulega. Jafnframt
verður hægt að framleiða geymslu-
þolnari matvæli sem þýðir að
minna hlutfall þeirra fer til spillis.
Það er því ljóst að hér er á ferð-
inni talsvert mikilvægt mál sem
mun koma til með að hafa gríðar-
lega mikil áhrif á mannkynið og
reyndar allar lífverar á jörðinni í
framtíðinni. Mikil umræða er farin
af stað erlendis um hvort réttlætan-
legt sé að breyta öðram lífver-
um svo þær þjóni betur hags- >
munum mannanna
og ekki seinna
vænna
Á síðustu vikum
og mánuðum
hefur umræðan
um erfðabreytt
matvæli orðið
sifellt hærri og
sýnist sitt hverjum um ágæti slíkra
matvæla. Gagnrýni á erfðatækni af
þessu tagi hefur verið mjög hörð,
sérstaklega frá umhverfisverndar-
sinnum. Þeirtelja að erfðabreyting
matvæla geti endað með skelfingu,
því menn hafi almennt ekki hug-
mynd um afleiðingarnar af því að
breyta lifveram með það að mark-
miði að bæta afurðir þeirra eða gera
þær líklegri til að hafa betur í lífs-
baráttunni.
Hörðustu andstæðingarnir hafa
kallað erfðabreytt matvæli
„Frankenstein-fæðu“ og telja að
með því að nota erfðatækni til að
breyta verulega eiginleikum lífvera
sé maðurinn að misþyrma náttúr-
unni. Þeir álíta að þetta geti varla
endað með öðra en skelfingu ef ekki
er tekið í taumana. íslendingar hafa
ekki tekið miklinn þátt í þessari
umræðu að undanförnu en DV-
Heimur ákvað að skoða þetta mál og
rannsaka nánar hver séu helstu
rökin með og á móti erfðabreyttum
matvælum.
t'. u