Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1999, Blaðsíða 6

Loftslagsbreytingar eiga sér ýmsar orsakir:
Gródu rhúsaáhr ifu nu m
ekki einum um aö kenna
Ekki benda á
mig, segja gróð-
urhúsaáhrifin.
Og með réttu.
Þótt ýmislegt
misjafnt megi um
þau segja eru þó allar breytingar á
loftslagi ekki þeim að kenna. Slíkar
breytingar, og róttækar þar að auki,
geta alveg orðið án fulltingis gróður-
húsaáhrifanna.
Þetta kemur fram í rannsóknum
Barries Hunts og Anthonys Hiarsts
sem starfa við rannsóknir á gufu-
hvolfmu hjá vísindarannsóknarstofn-
un Ástralíu.
í tímaritinu New Scientist var ný-
lega greint frá loftslagslíkani sem þeir
Hunt og Hiarst gerðu. Þeir skiptu
jörðinni upp í fjögur þúsund svæði og
settu inn í líkanið hundruð þúsunda
talna sem lýstu eiginleikum á borð
við hitastig hafsins, gufuhvolfsins og
yfirborðs jarðar.
Líkanið beitti því næst eðlis-
Læknar hafa komist að raun
um að sprautur gegn heymæði
hafa áhrif löngu eftir að þeim er
hætt.
Heymæöi:
Bólusetning
virkar lengi
Áhrif reglulegra
bólusetninga gegn
þeim hvimleiöa
kvilla, heymæð.i
vara lengi eftir að
meðferðinni er hætt. Ekki þó þar
með sagt að hægt sé að kveðja nef-
rennslið fyrir fullt og allt.
Rannsókn sem Stephen R. Dur-
ham við bresku hjarta- og lungna-
stofnunina í Lundúnum gerði á 47
sjálfboðaliðum leiddi í ljós að
áhrif af þriggja til fjögurra ára
meðferð gegn frjóofnæmi geta var-
að í að minnsta kosti þrjú ár eftir
að sjúklingarnir hætta að láta
sprauta sig.
Það sem vísindamennirnir
þurfa nú að komast að er hvort
sprauturnar, ef byrjað er nógu
snemma, geti komið í veg fyrir að
ofnæmið versni með tímanum eða
verði að ofnæmi fyrir meira en
einu efni. Þess háttar tilraunir
verður að gera á börnum, segja
Durham og félagar, til að hægt sé
að ganga úr skugga um hvort
sprauturnar geta komið í veg fyr-
ir langtímaþjáningar og píslir.
Heymæði skýtur venjulega upp
kollinum um tíu ára aldurinn og
hún getur farið versnandi. Milli
tíu og tuttugu prósent ibúa Banda-
ríkjanna og Norður-Evrópu þjást
af kvillanum og hundruðum millj-
arða króna er varið í baráttuna
gegn honum á ári hverju.
Þótt sprauturnar geri gagn eru
þær engin töfralausn fyrir þá sem
eru með ofnæmi. Mest gagnið
gera þær þegar sjúklingarnir
leggja sig jafnframt fram um að
forðast allt það sem vekur ofnæm-
isviðbrögð hjá þeim.
„Ef fólk sem er viðkvæmt fyrir
dýrahárum neitar að úthýsa gælu-
dýrunum getur meðferð við of-
næmi verið bæði tíma- og pen-
ingasóun," segir Franklin Adkin-
son frá læknadeild Johns Hopkins
háskólans í Baltimore í forystu-
grein um rannsókn Durhams í
Nýja England læknablaðinu.
Gróðurhúsaáhrifin eru hinn mesti skaðvaldur en ekki er þó hægt að kenna þeim um allt sem aflaga fer í náttúrunni.
fræðilögmálum til að spá fyrir um
hvaða áhrif litlar breytingar á hvaða
þætti sem er hefðu á önnur svæði.
Hunt gat rakið margar loftslags-
sveiflur til tilfærslna á heitu og köldu
yfirborði sjávar sem höfðu í fór með
sér breytingar á vind- og regnmynstri.
„Vísindamenn hermdu á þennan
hátt eftir því hvemig loftslagið myndi
breytast á næsta árþúsundi ef magn
gróðurhúsalofttegunda verður hið
sama og nú er,“ segir í greininni í
New Scientist.
Sum svæði mættu eiga von á mikl-
um hitum og þurrkum bróðurpartinn
af næstu þrjátíu árum og önnur gætu
allt eins færst í kaf af völdum úrhell-
is.
„Fimmtíu prósent heimsins virðast
búa við tíu ára þurrka- eða vætuskeið
á þúsund ára tímabili," segir Hunt í
viðtali við tímaritið.
Hann segir að vinna þeirra Hiarsts
gæti gert mönnum kleift að áætla
hversu alvarlegir vætu- eða
þurrkakaflamir geti orðið.
„Það væri hægt að segja fólki að
loka sig inni næstu þrjátíu árin eða
Hunt gat rakið margar
loftslagssveiflur til til-
færslna á heitu og
köldu yfirborði sjávar
sem höfðu í för með
sér breytingar á vind-
og regnmynstri.
búa sig undir 30 prósent minni úr-
komu,“ segir Barrie Hunt.
Elds er þörf:
Soðið grænmeti jók
gáfur forvera mannanna
Maðurinn á
margt að þakka
eldinum. Eldur-
inn ýtti undir
þróun mannsins
í árdaga og gerði
hann gáfaðri af
því að hann gerði kleift að sjóða
grænmeti. Sem varð líklega til þess
að maðurinn þróaði
með sér einkvænis-
samfélag.
Þetta kemur fram í
grein í mannfræði-
tímaritinu Current
Anthropology sem
kemur út í desember.
„Matur og hvemig
hann var hanteraður
átti stóran þátt í þró-
unarferli mannsins,"
segir vísindamaðurinn
Gregory Laden við há-
skólann í Minnesota.
Laden, Richard
Wrangham frá
Harvardháskóla og
samstarfsmenn þeirra
telja að fyrir 1,9 millj-
ónum ára, þegar hinn
upprétti maður, eða
homo erectus, hafl
komið fram á sjónar-
sviðið, hafi tennur
minnkað frá því sem
áður var og kjálkabein
ekki verið jafnsterk.
Efmaðurer
api með eld
verður listinn
yfirþað sem
maður getur
borðað miklu
til neyslu og næringarríkari.
Sumir mannfræðingar segja breyt-
ingarnar til komnar vegna kjöt-
neyslu en Laden og félagar hans,
mannfræðingar, næringarfræðingar
og fremdardýrafræðingar, eru á aUt
öðru máli.
„Það er sama hvað maður reynir,
kjötið passar ekki inn í myndina,"
segir Laden.
Hann segir sífeUt fleiri
vísbendingar hafa komið
fram um að fyrstu menn-
irnir hafi byrjað að nota
eld um svipað leyti og
likami þeirra fór að
breytast. Kjöt er jafnnær-
ingarríkt hvort sem það
er hrátt eða soðið. Sama
verður ekki sagt um
plöntur.
„Ef maður er api með eld
verður listinn yfir það
sem maður getur borðað
miklu lengri,“ segir
Laden.
Hann telur að samfélags-
gerðin hafi einnig breyst
við að mennirnir lærðu
að elda. Þau dýr sem
bara safna sér tU matar,
eins og simpansinn,
þekki ekki tU einkvænis.
Slík dýr deUi ekki mat
sínum með öðrum. Aftur
á móti væri dýr sem
safnaði mat og borðaði
hann ekki fyrr en búið
væri að sjóða hann tU-
neytt að deUa með öðr-
um. Slíkt gæti leitt tU
kynferöislegrar sam-
vinnu, segja visinda-
mennimir, og myndunar
paratengsla miUi karl- og
kvendýrs.
„Nútimamaðurinn deUir
UPP- mat sínum en apar ekki,“
segir Gregory Laden.
lengri.
Forverar okkar urðu allt aðrir og merkilegri menn þegar þeir
götvuðu eldinn og lærðu að sjóða sér grænmeti í matinn.
Konurnar imðu stærri og fóm að
slaga hátt í karlmennina. HeUinn í
þessum forvemm okkar stækkaði og
skrokkurinn á þeim líka.
Laden og Wrangham segja að
breytingar þessar hafi orðið vegna
þess að forverar mannanna uppgötv-
uðu eldinn og lærðu að gera rætim
og annað grænmeti bæði auðveldari
mrnmmmmm
[
i'jluhií
Skrefinu nær
uppruna lífsins
Ástralskir vfs-
indamenn hafa
fundið elstu
beinu vísbend-
ingarnar um
hvenær fyrstu örverur heims-
ins hófu aö framleiða súrefni.
Þar með hafa þeir varpað skýr-
ara ljósi en áður á ráðgátuna
um upphaf lífsins, eins og við
þekkjum það.
Roger Summons og félagar
hans við áströlsku jarðfæðistofn-
unina í Canberra segja í grein í
tímaritinu Nature að þeir hafi
fundið „sameindasteingervinga"
í 2,5 milljóna ára gömlum setlög-
um frá vestanverðri Ástraliu.
Steingervingarnir bera með sér
leifar af ákveðinni tegund ör-
vera sem framleiddu súrefni
með Ijóstillífun.
Upphaf súrefnisframleiðslu
örvera þessara með ljóstillífun
er talið mikilvægur áfangi í
sögu jarðarinnar.
Lauslæti
borgar sig hjá
maurunum
Lauslátar kon-
rm eru ekki hátt
skrifaðar i vest-
rænum samfé-
lögum. Lauslát-
ar drottningar í mauraheimi
eru aftur á móti hið besta mál
þvl bú þeirra verða heilbrigðari
og langlífari af því að mauram-
ir sem þar lifa eru ekki allt of
skyldir.
Vísindamenn við Houstonhá-
skóla í Texas segja að maurabú
þar sem drottningin eignast af-
kvæmi með
mis-
mun-
andi karl-
dýrum séu stærri,
harðgerari og endist lengur.
Rannsakaðir voru svokallað-
ir vestrænir uppskerumaurar
sem búa í stórum búum sem ein
drottning hefur komið á iagg-
irnar. Drottningin parar sig
með vinnumaurum, stundum
örfáum en stundum með álitleg-
um hópi.
Blaine Cole og félagar segja í
tímaritinu Science að búin séu
betri eftir því sem drottningin
pari sig með fleiri vinnudýrum.
Kanill drepur
bakteríur
Kanillinn gerir
meira en að gefa
gott bragð.
Hann er liðtæk-
ur bakteriubani
í matvælum, drepur hina skað-
ræðislegu E.kólí og næsta víst
að eins fari þegar hann kemst í
tæri við salmonellu og kamfýló-
bakter, vágestinn sem íslend-
ingar hafa verið svo uppteknir
af síðustu vikumar.
Daniel Y.C. Fung, prófessor í
matvælafræði við Kansashá-
skóla, segir að í rannsóknum
sem hann og félagar hans gerðu
hafi kanill reynst vel gegn
E.kólí í ógerilsneyddum epla-
safa.
„t kanil er efnasamband sem
getur drepið bakteríur. Hann
hefur náttúrlegan drápsmátt.
Við erum ekki að mæla með því
að fólk hiti ekki matinn sinn al-
mennilega, en þessi litla viðbót-
arhjálp getur kryddað bæði lífið
og bætt heilsuna," segir Fung.