Dagblaðið Vísir - DV - 27.09.1999, Blaðsíða 17

JLlV MÁNUDAGUR 27. SEPTEMBER 1999
|$enning «
Ólgandi vor að hausti
Það er óhætt að fullyrða
að leikrit Franks Wede-
kinds, Vorið vaknar, hafi
verið timamótaverk því þar
er í fyrsta sinn í leiklistar-
sögunni fjallað opinskátt um
vandamál sem tengjast ung-
lingsárunum og því að verða
kynþroska. Leikritið var
jafnframt nýstárlegt hvað
varðar hyggingu því þar fer
í raun fram nokkrum sögum
samtimis í laustengdum sen-
um sem þó mynda eina
heild. Wedekind lauk verk-
inu 1891 en það var fyrst
fimmtán árum síðar sem
það var sviðsett og þá í
styttri gerð. Þrátt fyrir stytt-
ingar vakti Vorið vaknar
mikla hneykslan enda um
beinskeytta þjóðfélagsádeilu
að ræða. Höfundurinn sýnir
meðal annars fram á að ríkj-
andi siðferðisgildi, sem mið-
uðu að því að þagga allt sem
viðkom kynþroska og kyn-
hegðun í hel, gátu beinlínis
reynst lífshættuleg og stein-
gelt menntakerfi sem hefti
og bældi í stað þess að upp-
lýsa og þroska fær háðug-
lega útreið. Vissulega hefur
margt breyst á þeim rúmu
hundrað árum sem liðin eru
frá tilurð þessa verks. Það á
samt erindi þvi tilfinning-
amar sem vakna með kyn-
þroskanum eru þær sömu og
fyrir rúmri öld og því miður
erum við enn að berjast við
sömu fordómana, til dæmis
hvað varðar samkynhneigð.
Uppsetning Leikfélags
Reykjavíkur á Vorið vaknar er sú fyrsta í ís-
lensku atvinnuleikhúsi. Þetta er fjölmenn
sýning og eðli verksins samkvæmt eru ung-
ir leikarar í burðarhlutverkunum. Mest
mæðir á Friðriki Friðrikssyni og Jóhanni G.
Jóhannssyni sem leika vinina Melkíor og
Móritz og Ingu Maríu Valdemarsdóttur sem
fer með hlutverk Wendlu. Þau stóðu sig öll af
stakri prýði og túlkuðu sveiflukennt tilfinn-
ingalif unglingsáranna af næmi og innsæi.
Minni hlutverk voru unnin af sömu natni og
sem dæmi má nefna Ilse sem Sóley Elíasdótt-
ir lék. í einni senu tókst henni að draga upp
afbragðs skýra mynd af útlifaðri konu sem
þó er vart af barnsaldri og þrátt fyrir kok-
hreystina skein eftirsjáin eftir áhyggjuleysi
bemskuáranna alls staöar í gegn. Sigrún
um átök kynslóða líkt og
verk expressjónistanna
gerðu gjaman og er laust í
formi eins og þau. Kristín
Jóhannesdóttir leikstjóri
velur þá leið að láta um-
gjörðina gefa til kynna
þessa expressjónísku hlið
verksins en leikur og
textameðferð er 'hins vegár
á natúralískum nótum.
Tónlist er óspart notuð til
að undirstrika ólgandi til-
finningar og í útfærslu
sýningarinnar er ýmislegt
sem minnir á tengsl höf-
undarins við sirkus.
Þungamiðjan í frábærri
leikmynd Stígs Steinþórs-
sonar er táknræn útfærsla
á náttúmnni annars vegar
og siðmenningunni hins
vegar og eru þessir and-
stæðu pólar tengdir með
brú sem mörgum reynist
erfitt að feta sig eftir. Sak-
leysi og hreinleiki bernsk-
unnar kristallast í náttúr-
unni en hins vegar ein-
kennist heimur hinna full-
orðnu af áþreifanlegum
Tiöftum og valdi sem af-
skræmir í orðsins fyllstu
merkingu.
Búningar Þórunnar
Maríu Jónsdóttur vísuðu í
ritunartíma verksins þó
einnig væri farin sú leið að
stílisera og ákveðið tíma-
leysi gerir það að verkum
að skírskotun til okkar
tíma verður sterkari. Vorið
vaknar er annað leikstjóm-
arverkefni Kristínar Jó-
hannesdóttur á stóra sviði Borgarleikhúss-
ins. Henni ferst það vel úr hendi og er þetta
langbesta uppsetning hennar til þessa. Fyrri
sýningarnar vom stilhreinar og agaðar en
hér sleppir hún fram af sér beislinu líkt og
unglingamir sem verkiö fjallar um. Vorið
vaknar er glæsileg byrjun á 103. leikári Leik-
félags Reykjavíkur og gefur tilefni til bjart-
sýni um framhaldið.
Leikfélag Reykjavíkur sýnir á stóra sviði
Borgarleikhússins: Vorið vaknar eftir Frank
Wedekind
Hljóð: Ólafur Örn Thoroddsen. Lýsing: Ög-
mundur Þór Jóhannsson. Leikmynd: Stígur
Steinþórsson. Búningar: Þórunn María Jóns-
dóttir Leikstjórn: Kristín Jóhannesdóttir.
Inga María Valdemarsdóttir og Friðrik Friðriksson í hlutverkum Wendlu og Melkíors.
DV-mynd Pjetur
Leiklist
Halldóra Friðjónsdóttir
Edda Björnsdóttir fór á kostum sem móðir
Melkíors og sena þeirra Þorsteins Gunnars-
sonar sem lék foðurinn sérlega eftirminni-
leg. Fleiri mætti telja til en ofangreind upp-
talning látin nægja þar sem leikur var í
heildina jafn og góður.
Vorið vaknar er gjarnan nefnt sem dæmi
um verk sem vísi til expressjónismans sem
varð nokkuð áberandi í þýskum bókmennt-
um á fyrsta fjórðungi aldarinnar. Þaö snýst
Ný íslensk kvikmyndaverðlaun:
Edda veitt í fyrsta skipti
Um mánaðamót október og nóvember
verða þáttaskil í sögu íslenskrar kvikmynda-
gerðar þegar íslensku kvikmynda- og sjón-
varpsverðlaunin verða veitt í fyrsta skipti.
Það er stjóm íslensku kvikmynda- og sjón-
varpsakademíunnar, sem
stofnuð var fyrr á þessu
ári, sem skipar fyrstu val-
nefndina en í þeirri stjórn
sitja fulltrúar allra aðila
akademíunnar, sem eru
fagfélög kvikmyndaiðnað-
arins: Félag kvikmynda-
gerðarmanna, Samtök
kvikmyndaleikstjóra,
Samband íslenskra kvik-
myndaframleiðenda og
Framleiðendafélagið.
Valnefndin velur til-
nefhingar í sjö flokkum:
Besta leikara í kvikmynd
eða sjónvarpi, bestu
leikkonu í kvikmynd eða
sjónvarpi, besta sjón-
varpsefni almenns eðlis,
besta leikna sjónvarps-
efni, bestu heimildar-
myndina, besta leikstjóra
og - að lokum! - bestu
kvikmyndina. Auk þess
má nefndin velja þrjá ein-
staklinga sem skarað hafa
fram úr á sínu sviði kvik-
myndagerðar. Tilkynnt
verður um tilnefningar 15. októher. Þá er
komið að almennum meðlimum akademí-
unnar að velja á milli hina tilnefhdu og
verða úrslitin tilkynnt við hátiðlega athöfn
sem væntanlega verður sjónvarpað.
Ásgrímur Sverrisson, framkvæmdastjóri
íslensku kvikmynda- og sjónvarpsakademí-
unnar, sagði að allar íslenskar kvikmyndir
sem sýndar hefðu veriö á
„akademíuárinu" yrðu
með í atkvæðagreiðsl-
unni. „Við ákváðum að
akademíuárið næði frá
21. október i fyrra til 20.
október í ár,“ sagði
hann, „þannig að nýju
myndirnar Ungfrúin
góða og húsið og Myrkra-
höfðinginn komast báðar
með.“
- Hvað á þessi íslenski
óskar að heita?
„Eddu-verðlaunin,“
svarar Ásgrímur - og við
ftnnum bæði að þetta er
söguleg stund. „Maður
fær „Edduna“!“ bætir
hann við. „Edda þýðir
amma eða formóðir og
hugmyndin er að tengja
með þessu heiti kvik-
myndalistina við sagna-
hefðina gömlu, sögumar
sem gengu í munnmæl-
um frá kynslóð til kyn-
slóðar. Kvikmyndirnar
sækja í þennan sagnaarf
og eru auðvitað í eðli sínu bara nútíma-
sagnagerð."
Viðurkenning til kollega
- Hefur undirbúningur staðið lengi?
„Já, í heilt ár. Okkur fannst kominn tími
til að fókusera á okkar eigin framleiðslu,
bæði kvikmyndir og sjónvarpsefni," segir
Ásgrímur.
í akademíunni eru nokkur hundruð
manns - allir sem komið hafa nálægt kvik-
myndagerð á íslandi á faglegan hátt, þar með
taldir leikarar sem telja um fjórðung félaga.
Þetta fólk fær að kjósa um tilnefningamar
undir lok október. Enn fremur mun almenn-
ingi verða gert kleift að kjósa um þær með
atkvæðaseðlum sem birtast munu opinber-
lega en vægi almennings verður þó minna en
kjörskrár akademíunnar í kosningunni. Ás-
grímur taldi líklegt að þegar fram í sækti
fengju almennir meðlimir akademíunnar
líka að velja þá sem tilnefndir eru. En í þetta
fyrsta sinn mun eins og áður sagði sérstök
valnefnd ákveða tiinefningar.
- Að lokum, Ásgrimur, ertu ekki hræddur
um að þessi verðlaunaveiting veki úlfúð og
öfund?
„Síður en svo,“ svarar Ásgrímur að
bragði. „Við höfum vandað okkur mjög við
kosningareglurnar til að reyna að fyrir-
byggja allan klíkuskap. Þessum verðlaunum
svipar að því leyti til óskarsverðlaunanna og
annarra kvikmyndaverðlauna víðs vegar um
heim að fólkið í bransanum er að veita kol-
legum sínum viðurkenningu fyrir gott starf.
Um leið ættu Eddu-verðlaunin að verða mik-
il hvatning til þeirra sem vinna við kvik-
myndir og sjónvarp að gera alltaf sitt besta
og helst aðeins betur.“
Ásgrímur Sverrisson: Eddan á að
tengja hina ungu listgrein við
sagnaarf kynslóðanna.
Önnur bók um sósíalista
og Sovet
Hér i dálki var fyrir tveimur vikum sagt
I frá væntanlegri bók eftir Jón Ólafsson
heimspeking um íslenska sósíalista og Sov-
étríkin á árunum 1920 '60. Nú hefur frést
að í haust komi út hjá Nýja bókafélaginu
önnur bók um sama
£ efni og byggð á rann-
sókn heimilda úr sömu
•: skjalasöfnum í
Moskvu og bók Jóns
| Ólafssonar. Sú bók er
( eftir Arnór Hannibals-
Jj son, prófessor í heim-
' speki, sem fór ungur
til náms í Moskvu og
hefur áður sent frá sér
Jj bækur um Sovétríkin
og sögu vinstri hreyf-
Íingar á íslandi.
Nýja bókin hans er í tveimur hlutum og
fjallar annars vegar um samband íslenskra
■ kommúnista og Kominterns, alþjóðsam-
' bands kommúnista, og hins vegar um sam-
band Halldórs Laxness og Sovétríkjanna.
Mun mörgum þykja fróðlegt að bera saman
; úrvinnslu þessara tveggja manna - hvors
af sinni kynslóð - úr þessum heimildum.
Valið fyrir Booker
Nú hefur verið tilkynnt hverjir eru til-
nefndir til bresku Booker-verðlaunanna, og
eru margir hissa og hneykslaðir á að þar
skuli hvorki vera Salman Rushdie með
sina rokksögu, Jörðin undir fótum hennar,
né Roddy Doyle (á mynd) með Stjörnuna
§1 Henry.
Veðbankar hafa
sýnt valinu fremur
lítinn áhuga - úr því
þeir sem mestur
spenningurinn var
fyrir eru ekki með.
Efstur þar á vin-
sældalista er enska
leikskáldið Michael
Frayn fyrir sögu sína
Headlong. Næstur
kemur J. M. Coetzee
frá Suður-Afríku með
;. Hann er sá eini með-
sm hefur fengið verð-
£ launin áður; þau hlaut hann 1983 fyrir
skáldsöguna The Life and Times of Michael
j K. Þriðja í vinsældaröð veðfikla er Anita
Desai með skáldsöguna Fasting, Feasting.
Hún hefur verið tilnefnd tvisvar áður og
vonar nú það besta.
Loks eru Ahdaf Soueif - sem er af egyp-
sku bergi brotinn - með The Map of Love,
Skotinn Andrew O’Hagan með Our Fathers
og írski blaðamaðurinn Colm Toibin með
The Blackwater Lightship. Úrslitin verða
tilkynnt 25. október og verðlaunin nema
21.000 pundum eða á þriðju milljón ís-
lenskra króna.
Dogmadanska
FyiT í þessum mánuði birtist kjallara-
grein i Politiken undir þessu heiti. Þar
sendir ung dönsk kona löndum sínum
harðorð mótmæli gegn limlestingu á
danskri tungu sem hún segir að sé alveg að
tapa stríðinu við enskuna. Með tilvísun í
dogmamyndirnar kallar hún á nýja stefnu
í málhreinsun sem hún nefnir dogma-
dönsku og setur hana upp í tiu liðum eins
og reglur dogmabræðranna. Þar segir m.a.
að öll orð eigi að bera fram á dönsku og
beygja á dönsku, stafsetningar- og mál-
fræðireglum eigi að fylgja og búa til ný
dönsk orð í stað enskra orða yfir nýjungar
á öllum sviðum.
Um síðasttalda atriðið vísar hún til ís-
lensku og kemur með alllangan lista yfir
orð sem mætti mynda á dönsku á sama
hátt og íslensku: tankegrej í stað software
(hugbúnaður), flyvefreja fyrir stewardesse
(flugfreyja), barmmærke í stað badge, luft-
bælg í stað ballon, hándtage i stað
arrestere (handtaka), billedband í stað vid-
eo (myndband), bilskur í stað garage, udel-
eje í stað camping (útilega) og mörg fleiri.
Þetta er skemmtfleg grein og gaman að
sjá livað stúlkan er vel að sér í íslensku.
Það verður þó skiljanlegra þegar í ijós kem-
ur að hún heitir Kirsten Rask ... En ekki
fylgir þessari sögu hvort hún er komin af
málfræðingnum fræga, Rasmus Kristian
Rask (1787-1832), sem átti á sínum tíma þátt
í því að íslenskan lifði af dönsk áhrif.
Ihhhhhhhhhhhbhhbhhhhhhhmhiihbbhí