Dagblaðið Vísir - DV - 28.09.1999, Blaðsíða 4

25

ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1999
ÞRIÐJUDAGUR 28. SEPTEMBER 1999
Upp á síökastiö hafa hrœringar aukist á Kötlusvœöinu og hafa vísindamenn velt því fyrir sér hvort nú sé fariö aÖ
styttast í Kötlugos. Þaö er alls ekki ólíklegt um þessar mundir því síöustu 500 árin hefur meöallengd á milli gosa
verið 47 ár. Síðast gaus hins vegar 1918 og er því liðið 81 ár frá síöasta gosi sem er talsvert lengri tími en meöal-
lengdin. DV-Heimur ákvaö að athuga þetta mál nánar og haföi því samband við nokkra þeirra vísindamanna sem
fylgjast meö Kötlu. í viörœöum viö þá kom í Ijós að margt er á seyöi þeirra á meöal viö aö reyna aö spá fyrir um
nœsta Kötlugos og jafnframt aö margt sé aö varast þegar loksins veröur af því að Katla lœtur aö sér kveða.
iið Kötluhlaups
sfe, 1823
MÝRDALSJOKULL
Kötluhlaupln geta orðið gríðarlega
mikil og eira þau stærstu engu sem
á vegi þeirra verður.
Á myndinni til hægri má sjá mynd
sem tekin var í sumar þegar minni
háttar hlaup varðí Mýrdalsjökli.
Á gröfunum til vinstri og fyrir
neðan má sjá hvar hlaup hafa orðið
í síðustu þremur Kötluhlaupum.
Auk þess er einnig að finna þar graf
sem sýnir hvenær ársíns síðustu
hlaup hafa orðið og er athyglisvert
að þau virðast helst eiga sér stað á
sumrin og haustin.
.Hafursl
Sólheima-
sandur
Mikið gert til að reyna að spá fyrir gosi:
Sennilega hægt með nokk-
urra klukkustunda fýrirvara
MYRDALUR
Upphafsmánuðir Kötlugosa
- síoustu níu skipti
iö Kötluhlaups
sfe. 1860
íið Kötluhlaups
xfe* 1860
MYRDALSJOKULL
MYRDALSJOKULL
ingar sem varða breytingar á þessu
svæði skila niðurstöðum inn til
okkar eða láta okkur hafa tölvu-
tengingu inn á sínar tölvur. Þessum
gögnum er síðan safnað inn á
ákveðna innri vefsíðu innan Veður-
stofunnar sem visindamenn á þessu
sviði hafa aðgang að,“ segir Ragnar.
Talsverður kostnaður
Þannig segir Ragnar að Veður-
stofan hafi aðgang að öllum upplýs-
ingum og geti jafnframt komið þeim
áleiðis til annarra vísindamanna.
Þetta verður til þess að þegar unnið
er að því að meta þær upplýsingar
sem fyrir liggja varðandi Kötlu-
svæðið þá leggja margir á ráðin,
enda hafa margir aðgang að öllum
nýjustu gögnunum.
En er þetta eftirlitskerfi með
Kötlu kostnaðarsamt? „Þetta kerfi
er í uppbyggingu um þessar mundir
og kostar talsverða fjármuni. Veð-
urstofan hefur fengið fimm og hálfa
milljón til að efla vöktun á Kötlu og
þeir fjármunir munu aðallega fara í
að koma upp GPS-mælingakerfinu
auk þess sem keyptar verða radar-
myndir af svæðinu sem teknar eru
úr gervitunglum," segir Ragnar.
Hann segist ekki vita mikið um
kostnað annarra stofnana hvað
þetta varðar en segir að margar
þeirra hafa lagt í talsverðan kostn-
að. Vatnamælingar Orkustofnunar
hafa t.d., að hans sögn, verið aö
byggja upp vatnamælingakerfi í
kringum jökulinn og Raunvisinda-
Það er liklegt að hægt
verði að vara við gosi
með a.m.k. nokkurra
klukkutfma fyrirvara,
þó svo það sé náttúr-
lega ekkert öruggt í
þessum efnum.
Iirlits með Kötlu-
svæðinu er hjá
1 1 1 1 ‘ í 1 -1 Veðurstofu Is-
lands þar sem
HilBMiaÉiaaHflltail meirihluta nið-
urstaðna allra athugana sem gerðar
eru á svæðinu er safnað saman. DV-
Heimur hafði samband við Ragnar
Stefánsson, jarðeðlisfræðing hjá
Veðurstofunni, til að fá nánari upp-
lýsingar um eftirlit með Kötlu og
bað hann að útskýra hvernig eftir-
litið færi fram.
„Hér á Veðurstofunni fylgjumst
við með ákveðnum viðvörunar-
merkjum sem koma gegnum sjálf-
virk mælitæki um allt iand. Á dag-
inn er þetta eftirlit í höndum jarð-
eðlissviðs Veðurstofunnar en á næt-
umar fylgist starfsfólk Veðurstof-
unnar sem er á vakt í spádeildinni
með mælingunum," segir Ragnar.
í viðbragðsstöðu
Hann segir jafnframt að þessar
mælingar séu aðallega jarðskjálfta-
mælingar þar sem sérstaklega er
fylgst með óróa á skjálftamælum og
svo hvar skjálftar séu staðsettir á
þessu svæði. Ef óróinn fer yfir
ákveðin mörk á næturnar er starfs-
fólki jarðeðlissviðs gert viðvart og
það fengið á staðinn.
„Að auki eram við að vinna í að
koma upp þremur GPS-mælum sem
mæla eiga landbreytingar á jöklin-
um með samfelldum mælingum.
Þær eru þó tiltölulega grófar og því
þarf að vera nokkuð mikið i gangi
til að landbreytingar mælist á þenn-
an hátt,“ segir Ragnar.
En er eftirlitið um þessar mundir
mun meira en tíðkast venjulega?
„Já, við erum í mun meiri við-
bragðsstöðu en venjulega. Til dæm-
is höfum við komið upp öílugu sam-
skiptakerfi þannig að allir aðilar og
stofnanir sem gera einhverjar mæl-
iólheima-
sandur
iólheima-
sandur
MYRDALUI
MÝRDALUI
Kötluhlaupin geta verið varasöm

Hafa valdið
tjóni í byggi
Visbendinga um gos leitad
stofnun fékk fjármuni til að taka
radarmyndir af svæðinu úr flugvél-
um, svo eitthvað sé nefnt.
Leitað að vísbendingum
En eru líkur á að hægt verði að
vara við gosi miklar? „Já, það er lík-
legt að hægt verði að vara við gosi
með a.m.k. nokkurra klukkutíma
fyrirvara, þó svo það sé náttúrlega
ekkert öruggt í þessum efnum,“ seg-
ir Ragnar.
„Sá fyrirvari er þó e.t.v. ekki
mjög mikill og við reynum auðvitað
að lengja hann eins mikið og við
getum og leitum því að fleiri vís-
bendingum en bara þeim sem eru
hvað öruggustu vísbendingarnar
um yfirvofandi gos. Margar þeirra
mælinga sem við erum að þróa í dag
miðast einmitt að því að lengja fyr-
irvarann. Við verðum jafnframt að
hafa í huga að það er allt eins lík-
legt að hlaup geti hafist áður en gos-
ið sjálft hefst og því viljum við
einnig geta greint hlaup með
nokkrum fyrirvara," segir Ragnar
Stefánsson að lokum. -KJA
Margvíslegar mælingar nágrenni til að reyna að spá
eru gerðar á Mýrdalsjökli og fyrir um það hvenær gos
hefjist í Kötlu. Helstu atriði
sem fylgst er með eru þessi:
manntjón þó ekkert síöustu aldir
Breytingar á jökulyfirboröi. -
Ritaðar heimildir um Kötlugos
geta um slíkar breytingar fyrir gos,
nokkrum mánuðum eða jafnvel
einu ári fyrir gos. Slíkt stafar lík-
lega af breytingu á jarðhitavirkni.
Þekkt er að fyrir sum önnur eldgos
en Kötlugos verða slikar breytingar,
t.d. varð aukin jarðhitavirkni í
Öskju nokkrum vikum fyrir síðasta
eldgos sem varð þar árið 1961. Þetta
er það sem kallað er „langtímafor-
boði“ og geta bæði almenningur og
vísindamenn fylgst með þessu.
Til þess eru ýmsar leiðir. Til
dæmis má horfa á jökulinn þegar
bjart er. Ef skýjað er þá má gera
radarhæðarmælingar úr flugvél, en
þær geta sýnt hæðarbreytingar á
jökulyfirborði með nokkurra metra
nákvæmni. Einnig er stuðst við
gervitunglamyndir frá ratsjár-
gervitunglum til að mæla stærri
breytingar á jökulyfirborðinu.
Jarðskorpuhreyfingar
Nákvæmar landmælingar á veg-
um vísindamanna eru notaðar til að
fylgjast með landbreytingum við
Mýrdalsjökul sem gætu orðið vegna
þess að ný hraunkvika kemur inn í
fjallið. Þekkt er að sum eldfjöll
tútna út og rísa fyrir eldgos vegna
þessara áhrifa. Beitt verður öllum
mögulegum aðferðum til að fylgjast
með þessu. Verið er að hefia sam-
felldar GPS-landmælingar á 3 stöð-
um í kringum jökulinn.
Aðrar mælingar á jarðskorpu-
hreyfingum eru gerðar stöku sinn-
um. Þetta eru GPS-landmælingar á
nokkrum mælipunktum í kringum í
jökulinn sem eru ekki samfelldar í
tíma, endurteknar nákvæmar hæð-
armælingar á stuttum mælilinum í
kringum jökulinn og mælingar á
jarðskorpuhreyfingum með ratsjár-
mælingum úr gervitunglum.
[jmujaiuí.—Einkenni Kötlu-
hlaupa er að þau
M ö i mv T* standa fremur
’ ' ! Stutt en hraöi
þeirra og vatns-
magn getur orð-
ið gríðarlega mikið. Meginhlaupin
ná hámarki á nokkrum klukku-
stundum en byija svo að fiara út
fljótlega eftir það.
Mestar likur eru á að hlaupum út
á Mýrdalssand en þau geta dreifst
víða um sandinn eins og sjá má á
meðfylgjandi gröfum. Hraði hlaupa
í fyrri Kötlugosum virðist hafa ver-
ið á bilinu 6-20 km á klukkustund
og þau eira litlu þar sem þau fara
yfir. Jökulhlaupin bera með sér
geysilegt magn nýrra gosefha og
eldri lausra jarðefna og færa þau
alla leið fram í sjó og mjaka við það
ströndinni fram.
ver og skildi eftir jakahröngl og jök-
ulleðju á túnum og engjum býlanna
þar. Slíkt tjón varð einnig á býlum í
Meðallandi sem liggja næst Kúða-
fljóti. Smalamenn úr Álftaveri
sluppu naumlega undan hiaupinu
þennan dag en hluti af fénu fórst.
„Menn verða að hafa í huga að
Kötluhlaup geta verið bæði lítil og
stór,“ segir Guðrún. „Minni hlaup,
eins og t.d. það sem varð í Kötlugos-
inu árið 1860, ollu ekki neinu meiri-
háttar tjóni. Þannig að það er ekki
gefið mál að miklar hamfarir fylgi
gosum í Kötlu.“
Að hennar sögn skiptir einnig
talsverðu máli varðandi afleiðingar
hlaups hvemig það dreifist. „Mikið
veltur á því hvar hlaupið kemur
undan eða fram af Kötlujöklinum,
hvort það safnast allt saman og
kemur fram við suðvesturhom
hans, eða hvort það brýst fram á
fleiri stöðum. Það gerðist t.d. í
hlaupinu 1918, en þá kom það ekki
bara fram við suðvesturhorn jökuls-
ins heldur einnig við norðurjaðar
hans í svonefndum Krika,“ segir
Guðrún að lokum. -KJA
Ragnar Stefánsson segir að allir
fræðimenn sem hafa fylgst með
Kötlusvæðinu séu nú í við-
bragðsstöðu og séu í góðu sam-
bandi hver við annan til að bera
saman bækur sínar og reyna að
spá fyrir um næsta gos.
Hringvegurinn í hættu
Einnig berst fram með slíkum
flóðum mikið af ísjökum, þar á með-
al nokkrir geysistórir. Sumir ís-
jakanna berast í sjó fram en hluti
verður eftir á sandinum og þegar
hann tekur að bráðna getur það
valdið því að hálfgerð kviksyndi
myndist og sandurinn verði iÚfær
lengi á eftir. Slíkum fyrirbærum
kynntust íslendingar i kjölfar flóðs-
ins sem varð á Skeiðarársandi í
kjölfar eldgossins í Grímsvötnum
árið 1996.
Guðrún Larsen, hjá Raunvísinda-
stofnun Háskólans, segir að á Mýr-
dalssandi sé hringvegurinn og
brýmar á Múlakvisl og Skálm fyrst
og fremst i hættu í Kötluhlaupi.
Jafnframt bendir hún á að líklegt sé
að uppgræðslan sem farið hefur
fram á Mýrdalssandi undanfarin ár
muni eyðileggjast að einhverju
leyti.
Hlaupin mismunandi
Fyrri Kötluhlaup hafa valdið
tjóni í byggð, en manntjón hefur
ekki orðið á síðustu öldum þótt
nærri hafi legið. Fyrsta gosdaginn
1918 flæddi hlaupvatn niður í Álfta-
Breytingar á rennsli jökuláa.
Heimamenn og vísindamenn geta fylgst með ám sem
renna frá jöklinum og breytingum á rennsli þeirra.
Breytingar á rennsli geta stafað af aukinni bráðnun eða
breytingum á rennslisfarvegum undir jöklinum.
Gasútstreymi.
Þegar kvika færist nær yfirborði
geta losnað úr henni ýmiskonar gas-
tegundir, t.d. koltvísýringur sem
streymt getur upp á yfirborð. Þetta
reyna vísindamenn að mæla til að
reyna að spá fyrir um gos.
Jaröskjálftar
Jarðskjálftar á þessu svæði eru hugsanlegur skamm-
tímaforboði. Reynslan sýnir að jarðskjálftar hafa fundist
í Vík um einni til átta klukkustundum fyrir gos eða jök-
ulhlaup. Með nýjustu tækni í jarðskjálftamælingum er
vonast til að þessi timi verði mun lengri fyrir næsta gos.
Fyrsta gosdaginn 1918
fiaaddi hlaupvatn niður
í Átftaver og skildi eftir
jakahröngl og jökul-
leðju á túnum og engj-
um býlanna þar og
slíkt tjón varð einnig á
býlum í Meðallandi
sem liggja næst
Kúðafljóti. Smalamenn
úr Álftaveri sluppu
naumlega undan
hlaupinu þennan dag
en hluti af fénu fórst.
Hætta af ýmsu tagi af völdum Kötlugoss:
Eldingar, sjávarflóð og efnamengun
meðal þess sem þarf að varast
islegt Líklegt er að vegir og brýr á svæðinu
Katla laskist.
ví að
,a og Tvö dauðsföll
3r að Freysteinn Sigmundsson, hjá Norrænu
s eru eldfiallastöðinni, segir að ýmislegt í við-
íugos bót við þetta geti hrellt almenning sem
i hæð býr nálægt Mýrdalsjökli. Þar má m.a.
1 sem nefna jarðskjálfta, þó flestir þeirra yrðu
dinu, litlir. Sjávarflóð geta orðið er jökulhlaup-
íeðan ið ryðst út í sjóinn og gæti það haft um-
talsverð áhrif, t.d. í Vik. Eldingar eru
ifisk- þekkt fyrirbæri í gosmekki Kötlu og gætu
arks- þær t.d. haft áhrif á rafmagn á svæðinu
nlega og að lokum má nefna efnamengun því
:a en ýmis eiturefni loða við gosösku og geta
1996. hugsanlega farið í yfirborðsvatn.
• því Því er ljóst að það er að mörgu að
i á að huga og nauðsynlegt fyrir fólk að gæta
Mýr- vel að sér. Þó svo Kötlugos hafi veriö
yrði. jafnumfangsmikil og hér hefur komið
HÆTTA!
Lokað
wgnahaettu
Meðal annnars má nefna
jarðskjálfta, þó flestir
þeirra séu litlir. Sjávarflóð
geta orðið er jökulhlaupið
ryðst út í sjóinn og gæti
það haft umtalsverð áhrif,
t.d. f Vfk. Eldingar eru
þekkt fyrirbæri i gosmekki
Kötlu og gætu þær td.
haft áhrifá rafmagn á
svæðinu.
Við minnum enn lesendur DV-Heims á að vilji þeir koma
einhverju á framfæri við umsjónarmenn blaðsins eru allar
hugmyndir, athugasemdir, ábendingar og annað vel þegið.
Hægt er að senda okkur línu á netfangið dvheimur@ff.is
Ekki er skynsamlegt að vera á ferð á Mýrdalsjökli á meðan á Kötlugosi stendur
og því eru menn fyrir austan tilbúnir að loka sandinum ef útlit er fyrir gos.