Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.1999, Blaðsíða 7

ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1999
m/ga
4
j'jJ uhií
WfitfM-itíBmiMr.ifrwiiiiiiítÉii
Fornar
Inkagrafir í
frægu hofi
Fornleifafræðing-
ar í Perú hafa
uppgötvað sextán
fomar grafir frá
Inkatímanum í
500 ára gömlu steinhofi ofan við
borgina Cusco í sunnanverðum
Andesfjöllum.
Talið er að í gröfunum hafi
verið grafið fólk úr konungsfjöl-
skyldu Inkanna. Allt í kringum
beinagrindurnar vora klæði,
keramik og skartgripir. Fólkið
hefur verið jarðað í fósturstell-
ingu sem er dæmigert fyrir Inka
því þeir töldu að hinir látnu
rnyndu endurfæðast.
Cusco var höfuðborg hins
mikla veldis Inka þegar
spænsku konkvistadorarnir
komu til Suður-Ameríku
snemma á 16. öld.
Gæti gert illt
verra að snýta sér
Kvefsæknir
skyldu varast að
snýta sér of mik-
ið. Rannsóknir
bandarískra og
danskra vísindamanna benda til
að snýtingar geri bara illt verra
þar sem slím fullt af bakteríum
fer inn í ennisholumar. Það gæti
svo leitt til ennisholubólgu.
Vísindamenn frá háskólunum
i Virginíu og Árósum segja aftur
á móti að hósti og hnerri þrýsti :
ekki slími inn í ennisholurnar
eins og snýtingar gera.
Niðurstöður þessar fengust j
eftir rannsóknir á fjórtán kvef-
uðum sjálfboðaliðum. Sett var
sérstakt litarefni í nef fjögurra
sem vora látnir snýta sér og
sýndi mynd af ennisholunum að
litarefnið hafði borist í þær.
Kvefaður maður snýtir sér að
meðaltali 45 sinnum á dag fyrstu
þrjá dagana.
Þrjú ný furðu-
tungl við Úranus
Úranus er ekki j
lengur furðufugl.
Stjarnvísinda-
menn hafa með
aðstoð stjörnu- :
sjónauka á Hawaii fundið þrjú
ný og fjarlæg tungl sem eru á
furðulegum sporbaug umhverfls
Úranus.
„Uppgötvun þessi er mjög
mikilvæg þar sem hún þýðir að
Úranus eru ekki bara einhver
furðufugl, heldur miklu fremur
bara eins og Neptúnus, Satúmus
og Júpíter," segir Matthew
Holman sem starfar við
stjarneðlisfræðimiðstöð Smith-
sonian-stofnunarinnar og
Harvardháskóla.
Þannig er nefnilega að flestar
aðrar risastórar reikistjörnur
hafa furðuleg tungl á sveimi um
kring. Þar til nýlega skar Úran-
us sig úr þeim hópi. En sem sagt
ekki lengur, og það sem meira
er; engin reikistjama hefur fleiri
fylgihnetti en hann, eða 21.
7J£jJJJill
fsjnhaíiii-
ííiaúi
Kjálkabein úr smádýri fundust í Montana:
Gætu kollvarpað hugmyndum
um uppruna spendýra
Steingerðar leifar smádýrs í ætt við snjáldurmúsina, sem fundust í Bandaríkjunum, gætu orðið til þess að vísinda-
menn verði að endurskoða ýmislegt um uppruna spendýra, þar á meðal okkar mannanna.
Oft þarf ekki
mikið til að koll-
varpa viðtekn-
um kenningum.
Steingerðar leif-
ar smádýrs, sem
líkist snjáldurmús og fundust í
Montana í Bandaríkjunu, gætu orð-
ið til þess að vísindamenn verði að
endurskoða kenningar sínar um að
fyrstu spendýrin meðal forfeðra
mannanna hafi þróast í Asíu.
Steingerð kjálkabeinin reyndust
vera 110 milljón ára gömul eða um
það bU jafngömul og elstu leifar
sambærilegra spendýra sem til
þessa höfðu aðeins fundist í Asíu.
„Þetta bendir tU að hugmyndir
okkar um asískan uppruna spendýra
era í uppnámi," segir steingervinga-
fræðingurinn Richard CifeUi sem
starfar við náttúrusögusafn Okla-
hómaháskóla. „Þetta er elsta leg-
kökudýrið í Norður-Ameríku..“
Legkökudýr eru spendýr sem ala
lifandi afkvæmi. Flest nútímaspen-
dýr tUheyra þeim flokki. Aðrir
flokkar eru tU dæmis pokadýr, eins
og kengúrur sem klekja ungum sín-
um út í poka, og breiðnefir sem
verpa eggjum.
CifeUi ákvarðaði út frá kjálka-
beininu að skepnan hefði tUheyrt
„Þetta kvikindi er svo
frumstætt að það er
að formgerð forfaðir
alls sem á eftir
kemur,“ segir Cifelli.
hópi smádýra í líkingu við snjáldur-
mús sem ýmsir vísindamenn telja
að séu forfeður allra nútímaspen-
dýra, þar á meðal mannanna.
„Þetta kvikindi er svo frumstætt
að það er að formgerð forfaðir aUs
sem á eftir kemur,“ segir Cifelli.
AUt þar tU litla dýrið fannst í
Montana á síðasta ári voru elstu
legkökudýrin sem fundist höfðu í
Norður-Ameríku um 80 mUljón ára
gömul. Það varð til þess að vísinda-
menn töldu að nútímaspendýr ættu
ættir sínar að rekja til Asíu.
„Nýju steingervingarnir sýna að
þau vora hér líka,“ segir Cifelli.
Hann greinir frá fundinum í tíma-
ritinu Nature.
PPWMtlWWWaBgWI."
JjíaJjH
■£bi'Jhy£hi
ínifáa™. muiim
Fæðubótarefnið DHEA:
Bætir geðslag kvenna
og eykur kynhvötina
Þýskir vísinda-
menn segja að
daglegur
skammtur af
hormóninu
DHEA geti bæði
bætt geðslag kvenna með nýrnahett-
ur sem stcnfa ekki eðlUega og aukið
kynhvötina. Frá þessu var sagt í
hinu virta New England læknablaði
fyrir stuttu.
Lengi hefur verið vitað að magn
sterahormónsins DHEA í líkaman-
um er mest á aldrinum 20 til 29 ára.
Síðan dregur úr því eftir þvi sem
aldurinn færist yfir. Ekki liggur
ljóst fyrir hvort sá samdráttur er
skaðlegur heUsunni.
Hormón þetta er selt sem fæðu-
bótarefni í heUsuvörubúðum sums
staðar úti í hinum stóra heimi, þótt
ekki fáist það á Islandi, og það er
einkum fólk innan þess geira sem
hefur lofað það og prísað. Læknar
hafa aftur á móti dregið áreiðan-
leika takmarkaðra rannsókna á efn-
inu og hugsanlegum góðum eigin-
leikum þess í efa.
Vísindamenn við háskólasjúkra-
húsið í Wúrzburg í Þýskalandi, und-
ir forystu Wibeke Arlt, ákváðu að
reyna að komast að hinu sanna í
málinu. Tuttugu og íjórar konur
voru fengnar tU að taka þátt í tU-
rauninni. Sumar fengu 50 milli-
gramma skammt af DHEA daglega
en aðrar fengu aðeins lyfleysu. Kon-
urnar áttu það allar sameiginlegt að
framleiða lítið af hormóninu sjálfar
þar sem nýrnahettur þeirra störf-
uðu ekki fullkomlega. Meðalaldur
kvennanna í hópnum var 42 ár.
Vísindamennirnir komust að
raun um að þegar konurnar tóku
DHEA í stað lyfleysu í fjóra mánuði,
minnkuðu líkurnar á depurð eða
kvíða og þær hugsuðu meira um
kynferðisleg efni en áður. Kynlífs-
nautn jókst aðeins eftir flögurra
mánaða inntöku DHEA en þau áhrif *
héldust jafnvel eftir að konurnar
hættu að taka hormónið.
Hliðarverkanir hormónatökunn-
ar vora meðal annars feitari húð,
fílapenslar og aukinn hárvöxtur.
Sumar kvennanna vora ánægðar
með það þar sem þurr húð og hárlos
hafði plagað þær.
Þýsku vísindamennirnir vara við
þvi að konur ættu aðeins að taka
hormónið undir eftirliti læknis þar
sem það gæti reynst skaðlegt kon-
um sem þjást af hormónaháðum
sjúkdómum eins og brjóstakrabba.
Aðgæslu er þörf í knattspyrnunni:
Veldur heilaskaða að
skalla boltann of mikiö
Best að skaUa
boltann sem
minnst. Knatt-
spymumenn,
sem itrekað
skaUa boltann í
leik, eru ef tU viU að stofna heUsu
sinni í hættu, að því er fram kemur i
tímaritinu New Scientist.
Alþekkt er að boxarar skaddast á
heUa vegna síendurtekinna höfuð-
högga. Minni þeirra er skert, þeir
tala óskýrt og eiga erfitt með að ein-
beita sér. Sama máli kann að gegna
um knattspyrnumenn sem skaUa
boltann mikið.
„Íþróttavísindamenn hafa komist
að raun um að knattspymumenn
standa sig verr en sundmenn á flölda
prófa sem kanna andlega getu. Það
sem meira er, svo virðist sem þeir
standi sig þeim mun vem eftir þvi
sem þeir hafa skaUað boltann meira
á ferlinum," segir í tímaritinu.
DanieUe Symons og David
Abwender frá háskólanum í Gains-
viUe í Flórída bára saman vitræna
getu 32 knattspyrnumanna og hóps
sundmanna. í ljós kom að knatt-
spyrnumönnunum gekk verr á próf-
um sem mældu viðbragðsflýti,
hversu fljótir þeir voru að hugsa og
hversu sveigjanlegir þeir voru í
hugsun.
Symons segir að lengri, umfangs-
meiri og nákvæmari rannsókna sé
Varasamt er að skalla fótbolta of mikið þar sem síendurtekin högg geta vald-
ið heilaskaða hjá knattspyrnumönnum.
þörf tU að staðfesta niðurstöður
hennar.
Knattspyrnumenn skaUa margir
hverjir boltann mörg þúsund sinnum
á ferli sínum. Fótbolti vegur um flög-
ur hundruð grömm og hann er á allt
að 120 kílómetra hraða á klukku-
stund þegar hann kemur í hausinn á
mönnum.
„Þjálfarar ættu að hvetja menn til
aö taka upp betri tækni," segir Dani-
elle Symons. „Og sumir vísindamenn
telja að börn eigi aUs ekki að skalla -
boltann."