Dagblaðið Vísir - DV - 25.10.1999, Blaðsíða 18

18
enmng
/
MÁNUDAGUR 25. OKTÓBER 1999 JLlV
Blásið til brottferðar
Salka og Arnaldur leiksviðsins. Elska þau hvort annað? Þar er efinn. Mar-
ía Ellingsen og Gunnar Helgason í hlutverkum sínum.
tragíkómíska sem setur svo eindreginn svip á
hana í sögunni.
Úr þessum stílfærða bakgrunni skera aðalper-
sónumar sig, stórar og harmrænar, til vitnis um
að einnig í ómerkilegu plássi sé lifað sögulegu
lífi. Þær eru leiknar raunsæilega í sýningunni
en mér fannst skorta nokkuð á, til mótvægis, að
sá leikur væri nógu innlifaður og skiiningurinn
á persónunum nógu djúpur. María Ellingsen og
Gunnar Helgason vissu hver þau voru sem
verkakona og pólitískur æsingamaður en í ein-
rúmi voru þau ekki
sannfærandi. Lík-
amstjáning beggja
þarf að verða mark-
vissari, og það á
einnig við Þrúði
Vilhjálmsdóttur í
hlutverki Sigur-
línú. Steinþór verð-
ur of einhliða í
túlkun Benedikts
Erlingssonar; höf-
undar leikgerðar-
innar hafa ef til vill
ekki skynjað
ruddalegan sjarma
þessa alþýðumanns
sem Halldór dáðist
svo mikið að undir
niðri, og um leið
taka þeir ákvörðun
fyrir Sölku - og
okkur - sem sagan
skilur eftir opna:
Hún mim aldrei
láta undan ásókn
Steinþórs.
Eini leikarinn
sem nær að mínu
mati þessum djúpa
skilningi og tján-
ingu er leikmaður-
inn Magnea Björk
Valdimarsdóttir
sem leikur Sölku
yngri. Hún gaf sig
alla í hlutverkið og
náði makalausum
tökum á því. Sam-
leikur hennar og
Þorvalds Kristjáns-
sonar í hlutverki
Amalds unga var
skemmtilegt og
samspii hennar og
Benedikts Erlings-
sonar í hlutverki
Steinþórs var
hjartaskerandi,
bæði andstaðan og
ekki síður uppgjöf-
in.
Hafnarfjarðarleikhúsið sýnin
Sölku - ástarsögu
eftir skáldsögu Halldórs Laxness
Leikgerð: Hilmar Jónsson og Rnnur Amar Arnarson
Leikmynd: Rnnur Amar Arnarson
Búningar: Þórunn María Jónsdóttir
Tónlist: Margrét Örnólfsdóttir
Gervi og grímur: Ásta Hafþórsdóttir
Ljós: Bjöm Bergsteinn Guðmundsson
Leikstjóm: Hilmar Jónsson
Víðáttumikið sviðið er rökkvað. Til hægri
stendur stúika og hortir út um glugga á dálítilli
kytru. Það kveður við brottfarartlaut frá strand-
ferðaskipi. I fjarska rísa tignarleg vestfirsk fjöll,
nær liggur hryggja í áttina til okkar. Það er úða-
rigning. Utan úr myrkrinu heyrast köll. Menn
eru beðnir að bíða eftir kvenmanni með stelpu-
krakka sem ætli í land hér; konan sé svo sjóveik
að hún komist ekki hratt yfir. Svo sjáum við þær
staulast inn í skímuna á bryggjunni, dúðaðar
ótal flíkum eins og fátækt fólk var fyrir hundrað
árum og hefur óvænt komist aftur í tisku á okk-
ar gósendögum.
Leiklisf
Silja Aðalstelnsdóttir
Þessi upphafsmynd Sölku - ástarsögu í gamla
fiskvinnslusalnum í Hafnarfirði, verður ógleym-
anleg, svo áhrifamikU er hún, og hvað eftir ann-
að í sýningunni komu svona augnablik þar sem
efhi, mynd og hljóð sameinuðust í æðra veldi, tU
dæmis þegar Sigurlína gengur bryggjuna tU
baka í brúðarklæðum, á leið í faðm frelsara síns,
meðan dóttir hennar situr í fátæklegu skjólinu
sem hún hefúr komið sér upp í fjörunni. Hinsta
ferð móðurinnar verður táknmynd þess sem
Salka vUI fyrir alla muni forðast: að elska ein-
hvem svo mikið að hún glati sjálfri sér.
Skáldsagan Salka Vaika er byggð upp kring-
um nokkur leiðarminni, sálminn „Þú vínviður
hreini", kríuna sem fer og mávinn sem er kyrr,
svo fáein séu nefnd. Þessum leiðarminnum
sleppir leikgerðin að mestu en heldur hringnum
góða, sem við fáum aldrei að vita hvort var dýr-
mætur eða skítti, og bætir við nýju, sniUdarlegu
leiðarminni: brottfararflautinu. Þráðurinn í leik-
gerðinni er endurlit Sölku yfir ævi sína á Óseyri
meðan hún er að ráða við sig hvort hún eigi að
sleppa Amaldi lausum eða halda honum hjá sér.
Þetta er góð leið og hjálpar handritshöfundum,
Hilmari Jónssyni leikstjóra og Finni Amari
Amarsyni leikmyndahönnuði, við að velja úr
ótæmandi fjársjóði sögunnar. Innlifað sviðið og
lýsingin hafa orðið tU í vinnunni við handritið
og aUt myndar eina heUd sem oft minnti á gaml-
ar ljósmyndir.
Sagan frá hendi HaUdórs Laxness er merki-
lega tvískipt í tóni. Flestar aukapersónur era
gróteskar, skrípamyndir af fóiki, en aðalpersón-
umar era marghliða og djúpar. Þessu var náð á
sviðinu með því að hafa „almenning“ með grím-
ur og hinar grótesku persónur í fáránlegu gervi
sem oft tókst sérlega vel, tU dæmis Kvia-Jukki,
hinn ólánlegi biðUl Sigurlinu sem Jón St. Krist-
jánsson lék, Angantýr Dofra Hermannssonar og
Ágústa Bogesen sem Jóhanna Jónas lék. Sigur-
lína sjálf stendur á mörkum hinna tveggja per-
sónugerða en leikgerðin setur hana eindregið í
hóp aðalpersóna og rænir hana hinu
Alvöru ævintýri
í ævintýrinu um Lævirkjann syngjandi
segir af foður einum sem á þrjár dætur. Þeg-
ar hann fer í ferðalag spyr hann þær hvað
þær vUji fá að gjöf þegar hann kemur tU baka
og eldri dætumar biðja um gimsteina og perl-
ur. Þá yngstu, Gleym-mér-ei, langar hins veg-
ar í syngjandi lævirkja og reynist langerfið-
ast að uppfylla þá ósk. Eftir mikla leit finnur
faðirinn loks lævirkja en þá viU ekki betur tU
en svo að eigandi fuglsins er ljón sem heimt-
ar í staðinn að gjöf það fyrsta sem mæti föð-
umum við heimkomuna. Þetta samþykkir
faðirinn fúslega enda vanur þvi að hundur-
inn hans sé fyrstur tU að flaðra upp um hann
þegar hann kemur heim. En nú bregður svo
við að Gleym-mér-ei tekur á móti honum og
þegar hún heyrir af loforðinu fer hún sjálf-
vUjug tU ljónsins.
Leiklisl
Halldóra Friðjónsdóttir
Gleym-mér-ei kemst brátt á snoðir um að
ljónið hræðUega er í raun prins i álögum og
af því hún er bæði góð og kjörkuð einsetur
hún sér að frelsa kóngsson. Vonda nomin,
sem hefur hneppt hann í álagafjötra, er ekk-
ert á því að sleppa bráð sinni en með stað-
festu og hjálp góðra gjafa frá sólinni, tungl-
inu og vindinum tekst Gleym-mér-ei æUunar-
verk sitt.
Allt fer vel að lokum. Linda Ásgeirsdóttir,
Agnar Jón Egllsson og KJartan Guðjónsson í
hlutverkum sínum.
Fimm leikarar taka þátt í uppfærslunni á
Gleym-mér-ei og Ljóna kóngssyni og eru þeir
jafnframt höfundar leikgerðar. Þetta em þau
Agnar Jón EgUsson, Edda Björg Eyjólfsdóttir,
Linda Ásgeirsdóttir, Kjartan Guðjónsson og
Þrúður Vilhjálmsdóttir. Agnar fer með hlut-
verk Ljóna og Gleym-mér-ei er leikin af
Lindu en aðrir leikarar fara með fleiri en eitt
hlutverk. Hópurinn hefur greinUega skemmt
sér konunglega við að koma þessu Utia ævin-
týri á svið og það sktiar sér í leiknum. Gam-
ansemin er aldrei langt undan og því verða
ógnvænleg fyrirbæri eins og nomin og varð-
mennimir ekki það skelfUeg að þau veki ótta
meðal yngstu áhorfendanna. Einlægni í túlk-
un Lindu og Agnars vegur svo upp á móti
gríninu og því verður útkoman hæftieg
blanda gamans og alvöm.
Umgjörð sýningarinnar er einfóld og
greinUegt að verkið var upphaflega sýnt á
minna sviði en Iðnó býður upp á. Þeim mun
meiri áhersla er lögð á búningana sem em
bæði faUegir og vandaðir. Tónlist og söngur
lífga verulega upp á sýninguna og ef eitthvað
er hefði tónlistamotkun mátt vera meiri.
Gleym-mér-ei og Ljóni kóngsson er prýðUeg
skemmtun fyrir alla sem era böm í hjarta og
ekki spillir að enn er í heiðri hafður sá ágæti
siður, sem tekinn var upp í tengslum við sýn-
ingar á Dimmalimm, að gefa öndunum að
sýningu lokinni.
Ævintýraleikhúsið sýnir í Iðnó: Gleym-mér-ei
og Ljóni kóngsson
Leikgerð: leikhópurinn
Búningar: Rannveig Gylfadóttir
Tónlist: Kristján Eldjárn
Aðstoð við leikstjórn: Halla Margrét Jó-
hannsdóttir
Að leita langt yfir skammt
Morgunblaðið sló því upp um daginn að
norski landkönnuðurinn Thor Heyerdahl
hefði fúndið gögn í páfagarði sem sönnuðu
að íslendingar hefðu fúndið Ameríku. Litiu
seinna barst frétt um sama efúi frá Noregi
mn fréttastofu Ríkisútvarpsins. Reyndist
sönnunargagn Heyerdahls þá vera rit eftir
Adam frá Brimum, þýskan klerk á síðari
hluta 11. aldar, sem aldrei hefúr verið týnt.
Adcun skrifaði fræga bók um sögu erki-
biskupsdæmis Hamborgar, en Norðurlönd
töldust þá til þess. Það sem fréttaritari út-
varpsins hcifði eftir Adam líktist grunsam-
lega mikið ummælum þessarar bókar um
Vínland, sem vora meðal annars prentuð í ís-
lenskri þýðingu Bjöms Sigfússonar í tímarit-
inu Sögu 1958 og hafa jafúvel komist inn í
námsbækur íslenskra framhaldsskóla. Þar
ber Adam Svein Úlfsson Danakonung fyrir
fróðleik sinum um norrænar eyjar og segir
meðal annars: „Auk þessa hefúr hann skýrt
mér frá enn einni ey, er margir hafa fundið í
úthafinu og er nefúd Vínland, það að vínber
vaxa þar vtilt og gefa ágætasta vín af sér. Þar
vaxa akrar ósánir með gnótt koms, það veit
ég ekki af ævintýrasögn, heldur öraggri frá-
sögn Dana.“
Ragnheiður var merkileg
Mörgum hafa gramist mnmæli sem nýlega
vora látin faUa í Fókusi, fylgiriti DV á fóstu-
dögmn, um Ragnheiði biskupsfra Jónsdóttur
eða „fimmþúsundkerlinguna" eins og krakk-
amir segja. Þar var sagt að hún væri svo
ómerktieg að pr——
íslenska al-
fræðibókin
nefúdi hana
ekki.
En ýmis-
legt er merki-
legt þó ekki standi það þar. Eins og fram
kemur m.a. í grein eftir Elsu E. Guðjónsson,
textti- og búningafræðing, i ritinu Hugur og
hönd frá 1990 var Ragnheiður mikUvirk
hannyrðakona og annálaður kennari í þeirri
grein. Nokkur gullfaUeg útsaumsverk, sem
enn eru tU, era rakin tU hennar. Þar að auki
var Ragnheiður gift tveimur Hólabiskupum,
Gísla Þorlákssyni og Einari Þorsteinssyni.
Minningartafian þekkta um Gísla biskup
sem Þjóðminjasafnið á þar sem Gísli er með
öUum þremur eiginkonum sínum var máluð
samkvæmt skriflegri pöntun og nákvæmri
fyrirsögn Ragnheiðar sem þá var orðin ekkja
Gísla.
Nathalie Sarraute látin
Nýlega lést rússnesk-franska skáldkonan
Nathalie Sarraute, ein af þekktustu rithöf-
imdum Frakka af sinni kynslóð og helsti for-
sprakki frönsku nýsögunnar.
Nathalie Sarraute fæddist í Rússlandi, en
heimUdum ber ekki saman um hvort það var
árið 1900 eða 1902. Eftir að
foreldrar hennar sktidu
var hún ýmist hjá föður
sínum í Rússlandi eða hjá
móðm- sinni í Frakklandi,
en fluttist svo með föður
sínum tU Frakklands þeg-
ar hann flúði þangað 1908.
Hún var orðin virtur lög-
fræðingur þegar hún byrj-
aði að skrifa tæplega fertug. Fyrsta bókin
hennar, Tropismes, kom út 1939, og vakti at-
hygli fyrir nýstárlegan stU. í sögunni gerist
ekki margt hið ytra en þeim mun meira í
hugarheimi sögumanns. Franskir menning-
arvitar héldu mikið upp á hana en ekki varð
hún vinsæl meðal almennra lesenda fyrr en
hún gaf út bemskuminningar sínar á níræð-
isaldri, Enfance (1983). Þar rekur hún sögu
fyrstu tólf áranna í lífi sinu svo snUldarlega
að engum þarf að leiöast. Bókin varð feiki-
vinsæl og allt í einu var höfúndurinn á allra
vöram í heimalandi sinu og víðar.
„Mér finnst ég ekki vera Rússi eða Frakki
eða gyðingur eða eitthvað. Ég horfi aUs ekki
þannig á sjálfa mig - að utan,“ sagði hún í
viðtali eftir að Bemska kom út. „Mér finnst
ég ekki heldur endtiega vera kona eða göm-
ul. Aðrir taka eftir þessu og hafa orð á þvi
við mig, en ég horfi aldrei á sjálfa mig úr
fjarlægð."
Meðal bóka Nathalie era Le planétarium,
Les fruits d’or og L’usage de la parole. Engin
bóka hennar hefúr verið þýdd á íslensku en
fróðleik um hana og verk hennar má t.d.
finna í grein Þórhildar Ólafsdóttur um þróun
skáldsögunnar í Frakklandi í Tímariti Máls
og menningar 3,1987 og grein Torfa Tulinius,
Æviskeiðið og augnablikið, um sjálfsævisög-
ur franskra nýsöguhöfúnda í sama tímariti
árið 1991,1. hefti.
( -
!(«.>> i m. * -