Dagblaðið Vísir - DV - 30.10.1999, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1999 T*>V
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT111,105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sfmi: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viðmælendum fýrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Gengissig skipstjóra
Enginn nýr skipstjóri útskrifast á þessu ári, sumpart
vegna breytinga á skipstjóranámi, en einnig vegna þess,
að skipstjórn höfðar ekki eins mikið til ungra manna og
hún gerði áður fyrr, þegar skipstjórar voru í manna
mestum metum í flestum sjávarplássum landsins.
Nálægðin við valdið var meiri í þá daga, þegar ung-
linga dreymdi um að verða skipstjórar. Þá gerðust sum-
ir landsfrægir aílakóngar og áttu stóra hluti í skipum
sínum. Útgerðarfélög voru rekin um einstök skip, svo að
skipstjórar voru hornsteinar fyrirtækjanna.
Nú er eignarhald í sjávarútvegi að safnast á fárra
hendur. Fyrst mynduðust fyrirtæki í hverju plássi um
fleiri en eitt skip og fiskvinnslu að auki. Síðan færðist
eignarhaldið yfir til hluthafa í stærri kaupstöðum og á
endanum lendir eignarhaldið á höfuðborgarsvæðinu.
Kvótakerfið hefur hraðað þessu ferli. Heimild tii verzl-
unar með kvóta hefur leitt til, að upprunalegir eigendur
eða erfingjar þeirra hafa tekið út kvótaauðinn eins og
hvern annan happdrættisvinning, sóað honum eða fjár-
fest hann syðra eða jafnvel í Karíbahafmu.
Kvótinn hefur smám saman safnast á hendur fárra,
einkum í Reykjavík, á Akureyri og í Eyjum og mun nán-
ast allur enda á Reykjavíkursvæðinu. Fjarlægð valdsins
frá fólkinu í sjávarplássunum hefur aukizt og skipstjór-
ar eru ekki eins miklir menn og þeir voru áður.
Gengissig skipstjóra er mikilvægur þáttur í gengissigi
íslenzkra sjávarplássa. Unga fólkið við sjávarsíðuna sér
ekki framtíðina í sama ljósi og áður. í hugum þess breyt-
ist plássið í átthagafjötur, sem stendur í vegi þess, að það
geti farið suður eða utan og sigrað heiminn þar.
Við getum valið um að líta á þetta sem vandamál eða
sem náttúrulögmál, stutt af kvótakerfinu. Fyrra viðhorf-
ið er til lítils gagns, því að vandamálið hverfur ekki, þótt
peningum sé kastað í það. Byggðastefna má sín lítils
gegn hugsunum fólks sem horfir til Reykjavíkur.
Annað dæmi sýnir gagnsleysi þess að kasta peningum
í meint vandamál. Sauðfárrækt hefur áratugum saman
verið á undanhaldi vegna markaðsbrests í útlöndum og
minnkandi neyzlu innanlands. Mörgum milljörðum hef-
ur á hverju ári verið kastað í þetta náttúrulögmál.
Margir hafa notað tækifæri kvótakerfisins og selt rétt
sinn til sauðfjárræktar. Eigi að síður er sauðfé enn allt
of margt og sauðfjárbændur allt of margir. Enn verra er,
að flestir þeirra búa við bágan og síversnandi íjárhag.
Sjálfsvirðing sauðíjárbóndans hefur beðið hnekki.
Þannig hrynja hefðbundnar atvinnugreinar og þannig
hrynur hefðbundin búseta. Gengissig atvinnuhátta og
búsetu gerist í hugum fólks. Það gerist, þegar hugsun og
ráðagerðir hætta að snúast um þessi atriði og beinast að
nýjum atvinnugreinum í öðrum landshlutum.
íslenzk stjórnmál snúast að töluverðu leyti um þetta
náttúrulögmál, sem stjórnmálamenn kjósa almennt að
tala um sem vandamál. Þeir blaðra án afláts um skort á
jafnvægi í gengissignum byggðum landsins og heimta, að
meira fé verði fleygt í vandamálið úr ríkissjóði.
Öll er þessi viðleitni dæmd til að mistakast. Hún ein-
beitir sér að afleiðingum og lítur fram hjá orsökum, sem
er að leita í hugarfari fólks. Byggðastefnan birtist fólki
sem byggðagildra, er reynir að koma í veg fyrir, að það
brjótist úr átthagafjötrum byggðastefnunnar.
Langt er síðan ungt fólk hætti að vilja gerast sauðfjár-
bændur. En gengissig byggðanna er langt gengið, þegar
það vill ekki einu sinni gerast skipstjórnarmenn.
Jónas Kristjánsson
Kjarnorkupólitík
Rússar hafi það
margar langdrægar
eldflaugar að von-
laust yrði fyrir
Bandaríkjamenn að
verjast þeim. Þeir
hafa enn fremur
boðist til að aðstoða
Rússa við að koma
sér upp takmörkuðu
gagneldflaugakerfi
gegn fjandsamleg-
um ríkjum. í augum
Rússa snýst málið
hins vegar ekki um
hugsanlega hættu
frá ríkjum í Þriðja
heiminum sem þeir
telja að sé ofmetin.
ABM-samningurinn
sé trygging gegn for-
ræði Bandaríkjanna
í kjarnorkumálum
en forsenda hans er
einmitt sú að það
svari ekki kostnaði
fyrir einn samn-
ingsaðila að gera
kjamorkuárásir
A þessum áratug hafa Banda-
ríkjamenn og Rússar deilt um
mörg grundvallarmál, eins og
Persaflóastríðið, viðskiptabannið
á írak, stækkun NATO og stríðin
í Tsjetsjeníu og Kosovo. Minna
hefur farið fyrir kjamorkumál-
um, enda voru hugtök á borð við
„ógnarjafnvægi" afsprengi kalda
stríðsins sem átti að vera lokið.
Nú eru hins vegar afvopnunar- og
kjamorkumál skyndilega orðin að
einu helsta bitbeini Bandaríkj-
anna og Rússa, eins og á 8. og 9.
áratugnum. Málið snýst ekki að-
eins um andstöðu rússneskra
stjórnvalda við hugmyndir Banda-
ríkjamanna um að ná fram breyt-
ingum á samningi þjóðanna um
bann við gagneldflaugakerfum
(ABM-samningnum) frá árinu 1972
eða um samningaviðræður þjóð-
anna tveggja um gagnkvæman
niðurskurð langdrægra kjarnorkuflauga. Augljóst er
að Rússar hafa ákveðið að leggja höfuðáherslu á af-
vopnunarmál í utanríkisstefnu sinni til að auka áhrif
sín á alþjóðavettvangi. Eftir að öldungadeild Banda-
ríkjaþings neitaði að staðfesta sáttmálann um bann
við tilraunum kjarnavopna hafa Bandaríkjamenn
sætt vaxandi gagnrýni fyrir að þeir taki einhliða
ákvarðanir í krafti þess að þeir séu eina risaveldið í
heiminum. Clinton-stjómin hefur lýst því yfir að hún
muni standa viö sáttmálann og beita áhrifum sínum
til þess að önnur ríki geri hið sama. En ósigur Clint-
ons í þessu máli hefur veikt málstað Bandaríkja-
manna.
Hagsmunir heimsveldis
Vandamál Bandaríkjamanna kemur skýrar í ljós
ef ákvörðun öldungadeildarinnar er sett í samhengi
við baráttu Bandaríkjastjómar fyrir breytingum á
ABM-samningnum á þeirri forsendu að nauðsynlegt
sé að koma upp takmörkuðu gagneldflaugakerfi til
að verjast hugsanlegri hættu frá ríkjum eins og
íran eða Norður-Kóreu. Rússar hafa ekki ljáð máls
á þessari kröfu og telja að það mundi kollvarpa und-
irstöðu valdajafnvægiskerfis í heiminum. Að vísu
virðast Bandaríkjamenn ekki stefna að því að koma
upp svo víðtæku gagneldflaugakerfi að það tryggi
vernd gegn hvers kyns eldflaugaárásum á Banda-
ríkin. Þeir segja, að
vegna þess að hinn aðilinn gæti alltaf
svarað í sömu mynt.
ABM-samningur
og afvopnun'
Andstaða Rússa kann að leiða til þess
að Bandaríkjamenn segi upp ABM-
samningnum einhliða. Ef það gerist má
ganga út frá því vísu að samskiptin við
Rússa og Kínverja versni og spenna
aukist til muna í alþjóðamálum. Rúss-
ar hafa ekki efni á því að standa við lof-
orð um að stórauka fjárframlög til eld-
flaugasmíða ef Bandaríkjamenn gera
alvöru úr því að smiða gagneldflauga-
kerfi. En þeir hafa sett fram aðra hót-
un, sem er trúverðugri: að lýsa yfir því
að þeir séu ekki lengur bundnir af af-
vopnunarsamningnum við Bandarík-
in. Ef það gerðist kynnu tilraunir
Bandaríkjanna til að ná fram niður-
skurði í langdrægum kjarnaflaugum Rússa að renna
út í sandinn. Frá því að kalda striðinu lauk hefur rúss-
neskum flaugum verið fækkað úr tíu í fimm þúsund.
Og samkvæmt START 2-samningnum skuldbinda
Rússar og Bandaríkjamenn sig til að koma fjölda
kjarnaodda niður í 350£) árið 2003. Andstætt Banda-
ríkjaþingi hefur rússneska þingið reyndar neitað að
staðfesta sáttmálann. En nú telja rússnesk stjómvöld,
að þau geti fengið þingið til að samþykkja hann á
þeirri forsendu, að það muni styrkja stöðu Rússlands
á alþjóðavettvangi sem leiðandi afl í afvopnunarmál-
um. Rússar vilja einnig að viðræður við Bandaríkin
um START-3 samning hefjist sem fyrst, enda mundi
það tryggja áframhaldandi eldflaugajafnvægi milli
þjóðanna. Eitt er þó víst: Rússar verða ekki sannfær-
andi fulltrúar afvopnunarsjónarmiða meðan þeir
halda áfram striðsrekstri sínum í Tsjetsjeníu. Clinton
mun ákveða það í júní á næsta ári hvort Bandaríkja-
menn ráðist í smiði gagneldflaugakerfis en mikill
stuðningur er við hugmyndina á Bandaríkjaþingi,
einkum meðal repúblikana. Það mundi án efa skaða
hagsmuni Bandaríkjanna ef þeir segðu upp ABM-
samningnum einliða, enda þeim sjálfum í hag að ná
fram frekari niðurskurði í kjarnorkuvopnabúri Rússa.
Bandaríkjastjórn mundi senda röng skilaboð til ann-
arra ríkja i afvopnunarmálum og ýta undir þau sjón-
armið að hún misnoti forræðisstöðu Bandaríkjanna í
alþjóðakerfinu.
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
Afvopnunarmál eru orðin eitt helsta deilumál Bandaríkjamanna og Rússa eins og
á dögum kalda stríðsins.
%oðanir annarra
Kjötmarkaður í þinginu
„Margur Færeyingurinn hefur eflaust fundið fyrir
smáhryggð þegar hann frétti af því í gær að annar
j fulltrúi okkar á danska þjóðþinginu boðaði að hann
hefði ekkert á móti því að samþykkja dönsku íjárlög-
in þegar þau koma til atkvæðagreiðslu ef stjórnin
■ gæti tryggt Færeyingum fullveldi. Með þessu verð-
um við eins og þrælar sem eru seldir hæstbjóðanda
á almennum kjötmarkaði sem fram fer í danska
þinginu. Hvað verður svo um Færeyinga eftir söluna
j hafa þeir flokkar sem eru i landstjóminni ekki hug-
I mynd um, annað en að við verðum frjáls þjóð.“
Úr forystugrein Dimmalætting 27. október.
Ekki nóg að lofa lýðræðið
„Hvað serbnesku stjórnarandstöðuna áhrærir er
jekki nóg að lofa lýðræðið og mótmæla Milosevic.
Það ætti að vera skilyrði fyrir vestrænni langtíma-
j aðstoð að flokkamir grípi til lagalegra og pólitískra
aðgerða til að stemma stigu við uppvakningu þjóð-
ernisstefnu. Takmarkið ætti að vera að losa
júgóslavneskt þjóðfélag við öfgastefnu og grimmd og
að byggja réttlátt samfélag."
Úr forystugrein Washington Post 28. október.
Buffstríð
„Eftir umfangsmiklar aðgerðir fékk breskt nauta-
kjöt stimpil heilbrigðisyfirvalda aftur síðastliðið
sumar. Bretar gátu aftur flutt út nautakjöt og jafnvel
óttaslegnustu Evrópubúum var óhætt að neyta þess.
En þeir sem héldu að friður hefði verið innsiglaður
höfðu ekki reiknað með frönskum bændum. Þeir
framleiða það sem þeir sjálfir, flestir landar þeirra
og margir gestir telja besta mat í heimi en þó ekki
þann ódýrasta. Þess vegna eru þeir nær stöðugt á
móti innflutningi, samræmingu Evrópusambandsins
og erlendum matarvenjum. En buffstríðið fjallar
ekki lengur um þaö sem er skaðlegt eða ekki heldur
er það orðið að pólitískri baráttu stjórna sem ekki
geta svikið kjósendur sína. Það er lika prófsteinn á
Evrópusamvinnuna.“
Úr forystugrein Dagens Nyheter 27. október.