Dagblaðið Vísir - DV - 16.11.1999, Blaðsíða 11

DV ÞRIÐJUDAGUR 16. NÓVEMBER 1999
enning
Listaskáldið góða
Ævisaga Jónasar HalUgrímssonar
eftir Pál Valsson er mikið verk og
byggir á langri rannsókn. Hún er
grundvallarævisaga sem mun nýtast
öllum sem fylgja í kjölfarið, verð-
skuldaður bautasteinn um einn
helsta son Islands.
En hvernig er Jónas í þessari
sögu? Síðan Jónas Hallgrímsson varð
þjóðskáld og ástmögur þjóðarinnar
hefur hann staðið goðum líkur á
stalli. Meginverkefni Páls Valssonar
er að gefa Jónasi mennskjuna aftur,
breyta goði í mann. Hættan við slíka
afhelgun er að lítið sé þá eftir en Páli
tekst að gefa okkur nýjan Jónas af
holdi og blóði sem er áhugaverður
hugsjóna-, vísinda- og listamaður.
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
Margt nýtt kemur fram í þessari
sögu. Þannig andæfir Páll þeirri líf-
seigu goðsögn að Jónas hafi verið
próflaus ónytjungur, þvert á móti
hafi hann lokið því sem jafngilti loka-
prófi á hans tíð og verið starfandi
náttúrufræðingur. Ferðalögum og
rannsóknarstarfi Jónasar gerir Páll
góð skil og tengir vel við önnur verk hans.
Önnur goðsögn um Jónas er að þeir Jón
Sigurðsson hafi verið erkifjendur. Páll eyð-
ir henni einnig. Þó að Jónas hafi eins og
aðra Fjölnismenn greint á við Jón í deil-
unni um staðsetningu alþingis voru þeir
samverkamenn og báru virðingu hvor fyrir
öðrum. Páll lýsir Jónasi ekki sem þrætu-
gjörnum og sérvitrum loftkastalasmið held-
ur kraftmiklum og félagslyndum manni
sem gat verið harður í horn að taka og óbil-
gjarn en alls ekki sérlundaður eða á skjön
við samtímann.
Mest spennandi kaflar bókarinnar eru
þeir sem snúast um Fjölnismenn og sam-
skipti þeirra. Þeir eru skrifaðir af miklu
fjöri og Páll leggur sig fram um að draga
upp skýra en þó fjölbreytta mynd af þessum
merkilega hópi og því verkefni sem hann
sameinaðist um. Saga Jónasar er saga
Brynjólfs, Konráðs og Tómasar og Páll flétt-
ar sögu þeirra félaga með ágætum við sögu
Jónasar.
Ekki situr jafnmikið eftir hvað ástamál
Jónasar varðar. Páll hafnar að mestu sögn-
inni um Þóru Gunnarsdóttur en í stáðinn
þykir mér hann gera heldur mikið úr þætti
Kristjönu Knudsen í lífi Jónasar. Fyrir því
sambandi eru betri heimildir en ekki verð-
ur þó annað séð en að niðurstaðan sé sú að
í lífi hins mikla rómantíkers Jónasar
Hallgrimssonar hafi ekki verið nein
stór ást. Konan f lífi Jónasar var ekki
til, við það verða menn bara að sætta
sig.
Lokaár Jónasar hafa einnig verið
umdeild. Páll rekur mikla þátttöku
Jónasar f félagsstarfi og andlegu lffi
íslendinga í Kaupmannahöfn, hins
vegar eru orð eins og einangrun, ör-
vænting og vonleysi áberandi þegar
fjallað er um kvæði Jónasar.
Ef kvæði skálda eru notuð sem
heimild um hugarástand þeirra virð-
ist allmikið myrkur yfir lokaárum
Jónasar. En skáld eru ekki alltaf að
yrkja um sjálf sig og afköst Jónasar í
skáldskap væru óhugsandi hefði
hann verið þunglyndur. Enda bendir
fátt til þess þó að hann kvarti stund-
um í bréfum. Kannski hafa kvæðin
nægt honum sem útrás fyrir leiða og
vanlíðan. Líklega er réttast að láta
feigð og vonleysi í ljóöum skáldsins
liggja milli hluta og það gerir Páll
Valsson raunar en gengur þó full-
skammt fyrir minn smekk. Enda er
það þvert á þá íslensku hefð að kvæði
séu ævisögur höfunda.
Merk er sú niðurstaða að rótin að
láti Jónasar hafi verið volk hans í
leiðangri um ísland löngu fyrr og
Páll notar á skemmtilegan hátt ný-
legt dæmi íþróttakonu sem sýnir að fótbrot
geta valdið fylgikvillum jafnvel hjá
hraustasta fólki. Þannig nálgast hann lát
Jónasar í nýju Ijósi og á sannfærandi hátt.
í stuttu máli er hér á ferð vel heppnuð
ævisaga þar sem mörg nýlunda kemur
fram. Jónas getur talist fullsæmdur af.
Ástæða er til að fagna því að um svo
merkilegan mann sé nú til ítarleg og
skemmtileg ævisaga.
Páll Valsson:
Jónas Hallgrímsson - ævisaga
Mál og menning 1999
Hjartslátturinn
Guðni Franzson klarínettu-
leikari hélt tónleika í Salnum
í Kópavogi síðastliðið sunnu-
dagskvöld og voru þeir hluti
af einleikstónleikaröð Caput.
Fyrir þá sem ekki vita sérhæf-
ir Caput-hópurinn sig í flutn-
ingi á nútímatónlist og var
efnisskrá Guðna að einhverju
leyti þverskurður af klar-
ínettutónlist frá þessari öld.
Tónlist
Jónas Sen
Skemmtilegur heildarsvip-
ur var á tónleikunum og á
vissan hátt voru þeir geming-
ur líka. Þeir hófust á verki eft-
ir Guðna sjálfan sem ber nafn-
ið Hræringar og var samið
árið 1997. Fyrst voru öll ljós
slökkt, síðan heyrðist hjart-
sláttur úr kröftugum hátölur-
um og von bráðar hófst leikur
á ástralska frumbyggjahljóð-
færið didjeridú. Blönduðust
hjartslátturinn, frumbyggja-
hljóðfærið og ýmis búkhljóð
ótrúlega vel saman svo úr
varð hinn magnaðasti seiður.
Guðni fór úr einu í annað
alla tónleikana án þess að
anda á milli; áheyrendur náðu
ekki að klappa fyrr en rétt fyr-
ir hlé og í lokin. En efnisskrá-
in var svo hugvitssamlega
samansett að þetta var bara til
að auka á stemninguna, enda
var hvert atriði rökrétt framhald á því sem á
undan hljómaði. Hræringar Guðna breyttust
í þrjú stykki frá árinu 1919 eftir Stravinsky,
léttar og fjörlegar tónsmíðar sem Guðni lék á
klarínettuna af nákvæmni og öryggi. Stravin-
sky varð svo að Domaines (1961-1969) eftir
Guðni Franzson: Magnaði seið í salnum. DV-
Pierre Boulez, einkar krefjandi tónsmíð sem
er að mestu leikur að þögnum og ofúrveikum
tónum. Lifði Guðni sig inn í tónlistina af mik-
illi einlægni. Svo var skyndilega komið að
Clair frá 1980 eftir Franco Donatoni og í
þessu flókna verki sýndi Guðni mikil tilþrif
og lék án nokkurrar áreynslu
hin erfiðustu hlaup.
Síðast fyrir hlé var Mar frá
árinu 1987 eftir Þórólf Eiríks-
son sem hófst á sterkum
öldugný og frárennslishljóðum
úr hátölurunum. Söng í vatn-
inu allan tímann meðan Guðni
lék afar sérkennilegar laglínur,
ópersónulegar og fjarrænar. Á
einum stað var sem klarínettan
og vatnið rynnu saman í eitt og
var tónlistin þá fegurri en orð
fá lýst. Ef til vill var hér á ferð-
inni samtal mannins við
hið eilífa því flæðið virtist
óendanlegt og rann út í eitt-
hvert tómarúm í lokin. Er
Mar eitt besta íslenska verk
sem hér hefur heyrst og
vekur nokkra furðu hve lít-
ið maður hefúr orðið var
við Þórólf í íslensku tónlistar-
lífi. Vonandi verður breyting
þar á.
Eftir hlé flutti Guðni Hyl-
dýpi fuglanna úr Kvartett um
endalok tímans eftir Messiaen.
Sýndi Guðni aðdáunarvert vald
á styrkleikabreytingum og var
spilamennskan frábær. Samt
verður að segjast að þessi tón-
hst á ekki heima á einleikstón-
leikum, hún á að vera á sínum
stað í kvartett Messiaens, þar
sem hver þáttur er órjúfanleg-
ur hluti af heildinni.
Annað á tónleikunum var
einnig snihdarlega flutt en það
var Intermezzo (1985) eftir
. Hauk Tómasson, Lied (1983) eft-
mynd E.OI. jr Luciano Berio og New York
Counterpoint (1986) eftir Steve Reich. Að lok-
um lék Guðni svo meira af Hræringum sín-
um við undirleik hjartans, í þetta sinn á klar-
inettu en ekki didjeridú og var það magnaður
endir á unaðslegum tónleikum.
Páll og Jónas
í dag, á afmælisdegi Jónasar Hahgrímssonar
og Degi íslenskrar tungu, kemur út sú mikla
ævisaga skáldsins eftir Pál Valsson bók-
menntafræðing sem gagnrýnd er hér
á síðunni. í tilefni af þvi verður í
kvöld dagskrá helguð Jónasi á
Súfistanum, Laugavegi 18. Þar mun
Páll Valsson lesa úr sinni nýju bók,
Signý Sæmundsdóttir sópran og
Anna Guðný Guðmundsdóttir píanó-
leikari munu flytja lög eftir Atla Heimi
Sveinsson við ljóð Jónasar og valin-
kunnir íslendingar lesa eftirlætisljóð sín eftir
skáldið.
Dagskráin hefst kl. 20 og er aðgangur ókeypis
og öllum heimill meðan húsrúm leyfir.
Dagur íslenskrar tungu
Meðal annarra atriða á dagskrá Dags íslenskr-
ar tungu er valið á verðlaunahafa Jónasar Hall-
grímssonar; það veröur tilkynnt á samkomu í
Fjölbrautaskóla Suðurlands á Selfossi kl. 16.30 í
dag og þá mun menntamálaráðherra einnig veita
sérstakar viðurkenningar fyrir störf í þágu ís-
lenskrar tungu. Áður hafa Vilborg Dagbjarts-
dóttir, rithöfundur og kennari, Gísli Jónsson,
menntaskólakennari og Þórarinn Eldjárn, rithöf-
undur, hlotið Verðlaun Jónasar Hallgrímssonar.
Verður spennandi að vita hver hlýtur þau í ár.
Auk þess verður „Val á bestu dagskrárgerðar-
mönnunum" í beinni útsendingu frá Hótel Borg
kl. 16.15 á samtengdum rásum Rásar 2, Bylgjunn-
ar, Mono, Stjörmmnar, Matthildar, Sögu og fleiri
stöðva. Hin árlega og gagnmerka upplestrar-
keppni grunnskólanema hefst í skólum landsins.
Og norður á Akureyri munu félagar í Leikfélagi
Akureyrar lesa upp um kvöldið í samvinnu við
Café Karolínu, Bláu könnuna og Bókval.
La Líf
ErkiTónlist hefur gefið út geisladisk með
blandaðri tónlist eftir Kjartan Ólafs-
son - popptónlist, leikhústónlist og
bahetttónlist sem öll er samin á ár-
unum 1985-7. Meðal þess sem þar má
heyra eru verk Smartbands, La lif
sem sungið er aftur á bak og var
heilan mánuð á toppi vinsældarlista
Rásar 2 árið 1986, „Ég vil vera bláu
augun þín“ og fleiri, músíkin við leiksýninguna
Hremmingu og tónlistin við ballettinn „Pars pro
toto ... en andinn er veikur“.
Með Kjartani koma fram Pétur Grétarsson,
Magnús Ragnarsson, Sveinn Ólafsson, Skúli
Sverrisson og Kristján Eldjám. Japis dreifir.
Betr'en annað verra
Aftan á nýjum geisladiski Tríós Ólafs Stephen-
i sens, Betr’en annað verra, er að-
vörun: „Þessi diskur gefur nokkuð
glögga mynd af spilamennsku
okkar í september 1999. Ef þú legg-
ur við hlustirnar heyrirðu auka-
hljóð, feilnótur, hlátur og stunur.
Þannig heyrir fólk í okkur á tón-
| leikum. Þannig heyrir þú í okkur
1 á þessum diski. í næsta mánuði verður þetta allt
miklu betra. Það er alveg satt...“
Með Ólafi leika Guðmundur R. Einarsson og
Tómas R. Einarsson hina fjölbreyttustu djass-
músík og verða aðdáendur þeirra diskinum fegn-
ir. Verðandi gefur út.
Borgarkórinn
„Reykjavík - Rómantík í húmi nætur“ er yfir-
skrift geisladisks þar sem Borgar-
kórinn syngur Reykjavíkurlög, leik-
hústónlist og fleira undir stjórn Sig-
valda Snæs Kaldalóns. Einsöngvarar
eru Inga Backman, Anna Margrét
Kaldalóns og Bryndís Hákonardótt-
ir. Meðal laga má nefna „Austur-
stræti", „Fröken Reykjavík", „Við
Reykjavíkurtjörn", „í Vesturbænum” og „Sól rís,
sól sest“.
Borgarkórinn var stofnaður 1996 og eru félag-
i ar orðnir 40 talsins. Útgefandi er Japis.
íslensk stílsaga
Félag íslenskra fræða heldur fund með Þor-
leifi Haukssyni íslenskufræðingi í Skólabæ, Suð-
I urgötu 26, annað kvöld kl. 20.30. Þar ætlar Þor-
leifur að kynna rannsóknarverkefni sitt sem er
1 „íslenskur skáldsagnastíll 1850-1968“. Þorleifur
1 er annar höfunda bókarinnar íslensk stílfræði
S sem kom út 1994 og var tilnefnd til íslensku bók-
menntaverðlaunanna.
Fundurinn er öllum opinn meðan húsrúm
I leyfir.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
wmmmmmmmmmmm’iTtmmmm