Dagblaðið Vísir - DV - 20.11.1999, Blaðsíða 22

LAUGARDAGUR 20. NÓVEMBER 1999 1 IV
Djöfullinn var
raunverulegur
Sænska leikkonan Alexandra Rappaport í hlutverki Christinu, eipinkonu
Magnúsar sýslumanns. Sviðsetning leikstjórans er sótt í málverkið Odalíska
eftir Fancois Boucher.
Páll eldri (Jón Sigurbjörnsson) og Páll yngri (Jón Tryggvason).
Þórkatla, eiginkona síra Jóns (Guðrún Kristín Magnúsdóttir).
Hilmir Snær Guðnason er í hlutverki síra Jóns og er þetta í fyrsta sinn sem
hann leikur aðalhlutverk í íslenskri kvikmynd.
Síra Jón Magnússon (Hilmir Snær) prédikar. Við hlið hans er Þórkatla, kona
hans (Guðrún Kristín), Páll yngri (Jón Tryggvason) og Páll eldri (Jón
Sigurbjörnsson).
Síra Jón (Hilmir Snær) og Þuríður (Sara Dögg Asgeirsdóttir).
Það eru alltaf tíðindi þegar von er
á nýrri kvikmynd frá Hrafni Gunn-
laugssyni. Hann er sá kvikmynda-
leikstjóri islenskur sem er
óhræddastur við að skoða hvatir
mannsins og á hvern hátt þær
stjóma orðum okkar og æði. Og þar
sem mannskepnan er lítt hneigð til
að horfast í augu slíkt, hafa verk
Hrafns oftast valdið fjaörafoki hér á
landi; um þau er aldrei þögn. Svo
kann hann líka að segja sögur.
Þótt verk Hrafns hafi mörg hver
verið tímasett á fyrri öldum fjalla
þau um mannlega þætti sem eru ei-
lífir og óumbreytanlegir eins og ást,
hatur, heiður, hefnd, hugsjónir,
gimd og vald, svo eitthvað sé nefnt.
í þeim er valdabaráttan ekki falinn
eldur heldur sýnileg og hvorki
valdeunenn né almúginn fær dulið
þær hvatir og kenndir sem liggja að
baki átökunum.
Valdabaráttan getur verið
hrepparigur, snúist um ættarstolt
eða verið hápólitísk þvers og kruss
yfír landamæri - aldrei sérlega geð-
felld en alltaf sönn.
í Myrkrahöföingjanum, sem
frumsýndur verður i næstu viku,
heldur Hrafn áfram að vinna með
þema valdabaráttunnar en að þessu
sinni snýst baráttan um andlega
velferð hins volaða lýðs sem byggir
ísland á 17. öldinni.
Nornir beittu holdlegri
airnd til að leiða menn í
freistni
Sagan í Myrkrahöfðingjanum
segir frá síra Jóni Magnússyni,
ungum hugsjónamanni, sem
dúxaði árið 1643 frá Prestaskóla ís-
lands. Vegna afburðanámsárang-
urs var síra Jón vígður til prests
án þess að þjóna reynslutíma.
Hann gekk að eiga ekkju fyrir-
rennara síns en sú kvöð fylgdi
brauðinu. Ekkjan var þrjátíu
árum eldri en síra Jón. Þau hjónin
urðu fljótlega fyrir árásum galdra-
manna Satans og máttu þola mikl-
ar þjáningar.
Þrátt fyrir galdraárásimar
haggaðist ekki trú hugsjóna-
mannsins á þær kenningar sem
hann hafði numið í Prestaskólan-
um um sigur hins góða og að hægt
væri að bjarga sálum galdra-
manna frá eilífri glötun með því
að hreinsa þá í jarðneskum eldi -
„eldi sem er sem kitlur einar hjá
logum vítis sem brenna til eilífð-
ar.“
í baráttunni við útsendara and-
skotans fékk síra Jón að reyna
hversu vanþakklátt og erfitt það er
að vinna slík góðverk. Þótt síra
Jón brenndi galdramennina á báli
til að bjarga þeim var hann ekki
óhultur fyrir árásum djöfulsins
því þvert gegn vilja síra Jóns sóttu
á hann viðurstyggilegar holdlegar
hugsanir um aðra konu en þá sem
Guð hafði valið honum; konu af
fjölskyldu galdramannanna
brenndu. En, samkvæmt þeim
Myrkrahöfðinginn,
nýjasta kvikmynd
Hrafns Gunnlaugssonar,
segir frá síra Jóni
Magnússyni sem trúði á
sigur hins góða yfir því
illa og að hægt væri að
bjarga sálum galdra-
manna með því að
brenna þá á báli.
fræðum er síra Jón hafði numið
beittu nornir einmitt holdlegri
gimd til að leiða menn i freistni.
Var sú kona er sótti á huga hans
nom?
Innblástur í söguna um Myrkra-
höföingjann sótti Hrafn í Píslar-
sögu síra Jóns Magnússonar sem
er skrifuð á árunum 165&-59. Kvik-
myndin er hins vegar hreinn
skáldskapur og ekki tilraun til að
búa til sagnfræðilega heimild.
Sjálfur segir Hrafn að Píslarsag-
an hafi sótt á sig um árabil,
Myrkrahöfðinginn sé sú kvik-
mynd sem hann hafi alltaf verið
að stefha að og sjá megi upptakt-
inn að henni í ýmsum verkum
hans. En hver var þessi síra Jón
Magnússon?
Geðveikur eða
óttasleginn?
„Það er svo merkilegt að þegar
Píslarsagan er skoðuð í nútímanum
og menn horfa á hana út frá því
gildismati sem við höfum í dag þá
er því gjaman haldið fram að síra
Jón hafi verið meir og minna geð-
veikur. Ég les dálítið annað út úr
texta síra Jóns,“ segir Hrafn. „Hann
var fyrst og fremst hræddúr, eins og
menn verða andspænis öflum sem
þeir þekkja ekki og fá ekkert við
ráðið. Á tímum Jóns er Djöfullinn
raunverulegur, rétt eins og atóm-
sprengjan hefur verið á seinni hluta
þessarar aldar, að ekki sé talað um
alls kyns pólitíska isma sem hafa
blossað upp og verið barðir inn í
fólk með ofbeldi.“
En er ekki búið að fjalla nóg um
galdrabrennutímana í kvikmynd-
um?
„Þær kvikmyndir sem ég hef séð
og látnar eru gerast á tímum galdra-
brennanna fjalla nær undantekn-
ingarlaust um þá sem em ákærðir
fyrir að vera að galdra og vera í
þjónustu djöfulsins. Oftast gera bíó-
myndimar þetta fólk að fómarlömb-
um vondra manna sem brenna það
alsaklaust á báli. Þekktasta þemað
er fallega unga, saklausa stúlkan
sem er brennd af vondu körlunum.
Ég sný hins vegar yrkisefninu við,
fjalla um mann sem verður fyrir
árás galdramanna og á líf sitt að
veija. Síra Jón á í höggi við fólk
sem er að galdra. Staðreyndin var
sú að menn voru að galdra á þess-
um tímum, rétt eins og að menn em
að flkta við eiturlyf, dulspeki eða
ganga í ofsatrúarsöfnuði í dag. Mað-
urinn hefur á öllum tímum reynt að
ná sambandi við eitthvað sem er
handan við það sem er sýnilegt og
áþreifanlegt og notað til þess alls
konar kúnstir. Galdrakústimar
voru hluti af þeim tilhneigingum.
Tilfinningar
undir Ijóskeri
„í Píslarsögunni er greinilegt að
síra Jón er sannfærður um aö þess-
ir menn hafi sent á hann galdra - og
þeir vora aö galdra. Hann er hrædd-
ur, ofsahræddur. Þaö sem mér þótti
áhugaverðast við Píslarsöguna er að
í henni er að fmna sjálfsskoðun síra