Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1999, Blaðsíða 10

10
LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999 DV
óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 11, 105
RVÍK, SIMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjóm: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efnl blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viömælendum fyrir viðtöl við þá eða fýrir myndbirtingar af þeim.
Sumir heilsa nítjándu öldinni
Því nær sem dregur aö áramótum, þeim mun áleitnari
verður spurningin um aldamót og árþúsundamót. Hvort
þetta séu þau mót eöa hvort menn séu aö taka forskot á
sæluna einu ári of snemma. Raunveruleg aldamót og ár-
þúsundamót komi ekki fyrr en eftir rúmt ár.
Almenningur lætur þessar hugleiðingar sig litlu
varða. í upphafi næsta árs hefst ártalið á tölustafnum
tveimur í stað tölustafsins eins. Þessi stórfellda útlits-
breyting ártala nægir flestum til að líta svo á, að nýtt
tímabil sé hafið. Talan 2 hefur tekið við af tölunni 1.
Þegar tímatal okkar var tekið upp, var núllið ekki
komið til sögunnar á Vesturlöndum. Menn reiknuðu frá
I upp í X. Núllið kom til Evrópu með aröbum og varð síð-
ar hornsteinn stærðfræðinnar, en við sitjum enn uppi
með tímatal, sem er arfur frá frumstæðara stigi.
Þeir, sem lifðu við upphaf tímatals okkar, höfðu ekki
hugmynd um, að svo væri. Þeir reiknuðu árin út frá
mikilvægum atburðum, svo sem valdaskeiðum konsúla.
Það var ekki fyrr en löngu seinna, að farið var að reikna
tímann aftur á bak og telja mínusár aftur fyrir Krist.
Þá var talan 1 fyrir Krist næsta ár á undan 1 eftir
Krist. Ekkert ár var til, sem kalla mætti 0-ár. Þar með
varð árið ekki fullnustað fyrr en að því loknu. Þetta er
helzta röksemdin fyrir því, að fólk sé ári of snemma að
undirbúa hátíðahöld í tilefni næstu árþúsundamóta.
Fyrst og fremst er þetta leikur að tölum, því að óvissa
í tímamælingum yfir þúsundir ára veldur því, að aldrei
er hægt að segja með fullri nákvæmni, hvað langt sé frá
atburðum, sem gerðust t.d. 334 árum fyrir tímatal okkar.
Sjálft fæðingarár Krists er raunar með öllu óvíst.
Forfeður okkar héldu upp á síðustu aldamót á mótum
áranna 1900 og 1901. Samt þurfum við ekki að hafa sam-
vizkubit út af því að ætla að halda upp á aldamót og ár-
þúsundamót á mótum áranna 1999 og 2000. Við getum til
öryggis endurtekið hátíðahöldin ári síðar.
Miklu merkilegri er sú staðreynd, að einungis hluti
þjóðarinnar fer inn í 21. öldina um næstu áramót, að
vísu meirihluti hennar. Eftir sitja margir á 20. öldinni og
sumir verða í þann mund að fara inn í 19. öldina. Eru
þar fremst þeir, sem eru enn að iðnvæða ísland.
Rétt eins og iðnbyltingin kom til sögunnar í lok 18. ald-
ar og einkenndi 19. öldina, þá hefur þekkingarbyltingin
verið að koma til sögunnar í lok 20. aldar og mun ein-
kenna þá 21. Á hverju ári margfaldast atvinna íslendinga
af ótrúlegasta þekkingariðnaði af ýmsu tagi.
Eftir sitja ýmsir byggðastefnumenn, verkalýðsforingj-
ar, helztu afturhaldsmenn stjórnmálanna og ýmsir síð-
búnir iðnbyltingarmenn. Þeir vilja reisa álver og orku-
ver á Héraði, gulltrygg taprekstrarfyrirtæki, niðurgreidd
af rafmagnsnotendum og lífeyrissjóðum.
Söngkonan Björk og Guðjón í Oz vita, að Norsk Hydro
selur álverinu hráefnið, kaupir afurðir þess, flytur hagn-
aðinn til sin og ræður alveg, hvað íslenzkir lífeyrissjóð-
ir fá fyrir eignaraðildina. Nútímafólk skilur, að á þekk-
ingaröld þrífast álver helzt í þriðja heiminum.
Á sama tíma og þekkingarfólkið er að fara inn í 21.
öldina, sitja Halldór, Finnur og Siv á ofanverðri 18. öld
og eru að búa sig undir iðnbyltinguna og 19. öldina. Það
hefur því hver sín aldamót til að halda upp á um næstu
áramót, hver eftir sínu stigi í þróunarbrautinni.
Tíminn, hann er fugl, sem flýgur hratt. Hann flýgur
kannski úr augsýn þér í nótt. Hann er fyrir löngu floginn
frá þeim, sem eru enn að troða sér inn í 19. öldina.
Jónas Kristjánsson
Stríð og sjálfsmynd
Stefna rússneskra stjómvalda 1
Tsjetsjeníu er eingöngu reist á hern-
aðarforsendum. Vladimír Pútin for-
sætisráðherra hefur ekki ljáð máls á
pólitískri lausn og viðræðum við
Alan Maskhadov, forseta Tsjetsjen-
iu, eða foringja skæruliða. Það er
mikil einioldun að skipta íbúum
Tsjetsjeníu í tvo flokka, „hermdar-
verkamenn" og löghlýðna
Tsjetsjena, sem vilji að lýðveldið
verði undir stjórn Rússa, eins og for-
sætisráðherrann hefur gert.
Staðreyndin er sú að fjöldi
Tsjetsjena vill sjálfsstjórn og túlkar
íhlutun Rússa sem hernám. Stuðn-
ingur við skæruliða er vissulega
mun minni en í fyrra Tsjetsjeníu-
stríðinu á árunum 1994-1996, enda
em Tsjetsjenar orðnir þreyttir á
stjórnleysi og efnahagsöngþveiti. En
hvernig er unnt að ætlast til þess,
að þeir líti á Rússa sem frelsara
eftir að hafa orðið fyrir hörðum loftárásum eins og
undanfarnar vikur? Hemaðarstefna Rússa gengur út
á að gera stórskotaliðsárásir á þorp og bæi, knýja
íbúana til að reka skæruliða á brott og gera þannig
rússneska hernum kleift að fara sínu fram án mót-
stöðu.
Fram að þessu hafa Rússar náð um 60 þéttbýlis-
stöðum á sitt vald með þessum hætti. Hugmyndin er
sú, að forðast mannfall í eigin liði svo að stjómmála-
menn og almenningur í Rússlandi snúist ekki gegn
stríðsrekstrinum eins og á árunum 1994-1996.
Vinsældir stríðs
Áhrifamestu fjölmiðlarnar í Rússlandi hafa verið
mjög hallir undir stjórnvöld og stutt hernaðaraðgerð-
imar í Tsjetsjeniu. Það sama má segja um megin-
þorra rússnesks almennings og stjórnarandstöðuna.
Pútin er orðinn langvinsælasti stjórnmálamaður
Rússlands en hann var gjörsamlega óþekktur fyrir
nokkrum mánuðum. Samkvæmt skoðanakönnunum
hyggjast um 40% Rússa kjósa hann í forsetakosning-
unum á næsta ári. Næstir í röðinni koma Gennadí
Sjúganov, leiðtogi kommúnista, og Jevgení Príma-
kov, fyrrverandi forsætisráðherra, en fylgi þeirra er
mun minna eða um 10-15%. Þessi þróun er hættuleg:
Það er ekki nóg með að flestir Rússar líti stríðsrekst-
urinn í Tsjetsjeníu gagnrýnislausum augum heldur
er sjálfsmynd þeirra farin að snúast um hann: Sam-
kvæmt henni mun fulln-
aðarsigur á vigvellinum
marka upphafið að end-
urreisn Rússlands sem
stórveldis eftir niðurlæg-
ingarskeið þessa áratug-
ar. Jákvæða afstöðu rúss-
neskra stjómmálamanna
til hernaðaraðgerðanna
má að miklu leyti rekja
til kosningaskjálfta
vegna þingkosninganna
sem fara fram í næsta
mánuði. Eitt dæmi þess
er hentistefna Júrís
Lúzhkovs, borgarstjóra í
Moskvu, en hann fer
ásamt Prímakov fyrir
Föðurlandsflokknum,
sem er mið-vinstra
bandalag og spáð næst-
mestu fylgi á eftir komm-
únistum.
Lúzhkov hafði áður
lýst yfir því að Tsjetsjen-
ar ættu að fá fullt sjálf-
stæði en nú segist hann
styðja stefnu Pútins í
Tsjetsjeníu. Margir aðrir
stjórnarandstöðuþing-
skoðanir annarra
menn hafa fallið fyrir sömu freist-
ingum af ótta við fylgistap.
Pólitískt úrræðaleysi
Pútin stendur og fellur með stríðs-
rekstri Rússa í Tsjetsjeniu, enda
hefur hann getað sinnt litlu öðru
síðan hann tók við embætti. En
draga má sterklega í efa að Rússum
takist að ná hernaðarmarkmiðum
sínum í bráð. Engar orrustur hafa í
raun enn verið háðar við skæruliða
sem hafa haft hægt um sig og eru að
safna birgðum fyrir veturinn. Rúss-
ar eru vissulega með um 100 þúsund
manna herlið í Tsjetsjeníu en að-
búnaður þess er slæmur og birgða-
flutningaleiðir ótryggar. Auk þess
eru Rússar ekki þess megnugir að
halda uppi svo stórum her í Norð-
ur-Kákasus til langframa. Ört
hækkandi olíuverð á heimsmarkaði
hefur styrkt efnahagslíf Rússlands
undanfarnar vikur en búast má við þvi að það komi
að takmörkuðu gagni vegna þess hve stríðið í
Tsjetsjeníu er kostnaðarsamt. Rússar segjast hafa
umkringt um 80% af höfuðborginni Grosní og gera
nú harðar stórskotaliðsárásir á hana. Síðan er ætlun-
in að svæla skæruliða út úr borginni með sama hætti
og annars staðar í héraðinu* Þeir segja að það verði
gert án þess að gera innrás, eins og í fyrra Tsjetsjen-
íu-stríðinu, en sú herferð mistókst gersamlega og
kostaði þúsundir lífið. En þótt skæruliðar hafi ekki
svarað stórskotaliðsárásum Rússa hafa þeir alls ekki
gefist upp. Þeir eru að undirbúa sig undir langvinn-
an hernað og þeir þekkja héraðið mun betur en rúss-
neskir hermenn. Þeir eru auk þess á heimavelli í Suð-
ur-Tsjetsjeníu, þar sem galllendi og dalir, henta þeim
vel til skæruhernaðar. Og það er til marks um
skammsýni Rússa að setja sakamanninn Beslan
Gantamirov, fyrrverandi aðstoðarforsætisráðherra í
stjórn Tsjetsjeníu á árunum 1994-1996, yfir rússneska
leppstjórn í héraðinu. Hann var hliðhollur Rússum í
fyrra Tsjetsjeníu-striðinu en var dæmdur árið 1998 í
sex ára fangelsi fyrir að draga að sér fé sem nota átti
til uppbyggingarstarfs í Tsjetsjeníu. Þessi ákvörðun
sýnir að rússnesk stjórnvöld hafa ekki upp á neina
trúverðuga pólitíska kosti að bjóða. Það er þeim mun
átakanlegra fyrir þá sök að Tsjetsjeníu-deilan verður
ekki leyst með hervaldi.
Rússar eru greinilega staðráðnir í að knýja fram hernaðarlausn í Tsjetsjenfudeil-
unni, enda hafa þeir ekki sett fram neina pólitíska kosti. Meginþorri Rússa styður
enn hernaðaraðgerðir Rússa, sem eru réttlættar í nafni baráttu gegn hryðjverka-
starfsemi, og stuðningur við Vladímír Pútin forsætisráðherra hefur stóraukist að
undanförnu.
Erlend tíðindi
Valur Ingimundarson
Ábyrgð NATO í Kosovo
„NATO verður að axla ábyrgðina á að ekki hefur
tekist að vernda Serba og sígauna og halda í þann
möguleika að Kosovo verði byggt mörgum þjóðar-
brotum. Þess i stað hafa flestir Serbar flúið yfir til
Serbíu eða safnast saman í nyrsta hluta Kosovo.
Franskir yfirmenn NATO-sveitanna þar hafa rang-
lega látið viðgangast óopinbera skiptingu svæðisins
með vegartálma sem veldur því að ein helsta auðlind
héraðsins, blý- og sinknáma og vinnsla, er í höndum
Serba.“
Úr forystugrein New York Times 25. nóvember.
Forréttindastefna
„Fjarlægðin milli þeirra sem taka ákvarðanir og
almennings er að aukast. Margir borgarar líta á
stjórnmálamenn og embættismenn sem eigin stétt
fjarlægja venjulegu fólki. Forréttindastefnan í þjóð-
félaginu er grundvöllur fyrir siðleysi. Valdamann-
irnir gera eins og þeir vilja og skapa sér sérstakan
heim forréttinda og greiða. Betra eftirlit, skýrari
reglur og aukin viðbrögö við siðleysi eru ráð gegn
spillingunni. Eftir því sem fleiri borgarar fá að taka
þátt í og fylgjast með stjórnmálunum og stjórnun
þeim mun erfiðara verður fyrir valdhafana að skýla
sér á gráu svæði svindlsins."
Úr forystugrein Aftonbladet 25. nóvember.
Dómurinn yfir Öcalan
„Umheimurinn varð fyrir vonbrigðum og það
ekki að ástæðulausu þegar áfrýjunardómstóllinn í
hæstarétti Tyrklands staðfesti dauðadóminn yfir
Kúrdaleiðtoganum Abdullah Öcalan. Vonir eru nú
bundnar við að tyrkneskir stjórnmálamenn skilji
hversu mikilvægt það er, bæði vegna álits annarra á
Tyrklandi og sambandsins við kúrdísku þjóðina og
annarra í Tyrklandi, að fresta aftöku Öcalans um óá-
kveðinn tíma. Þann tíma mun Tyrkland geta notað
til að komast að því hvort þjóni hagsmunum lands-
ins betur, að hefna sín á Kúrdaleiðtoga eða taka til-
lit til pólítískra afleiðinga þegar til lengri tima er lit-
ið.“
Úr forystugrein Aftenposten 26.nóvember.