Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1999, Blaðsíða 14

14
%íoðanir
LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999
Skrípaleikir í læknadeild
Ingvar Bjarnam prófessor í læknisfræði við Kings College í London, segir núverandi prófessora við læknadeild Háskóla íslands í
þörf fyrir endurhæfingu um leið og hann gerir nokkrar athugasemdir við viðtal við Jóhann Ágúst Sigurðsson,
forseta læknadeildar, sem birtist í DV fyrir hálfum mánuði
Þaö var aldrei œtlun
mín að flœkja mig í ein-
hvers konar bréfaskrift-
ir við lœknadeild þegar
ég ákvað að segja skoð-
un mína í viðtali við
DVfyrir fjórum vikum
enda gat ég ekki séð
neitt ámœlisvert við það
sem ég hafði að segja. í
kjölfar viðtalsins var
hins vegar viðtal við
forseta lœknadeildar og
prófessor í heimilis-
lœkningum, Jóhann
Ágúst Sigurðsson, sem
virðist skynsamur ná-
ungi.
Þó sé ég mig knúinn til að gera
nokkrar athugasemdir við
orð hans, vegna þess að í
skjóli stöðu hans njóta þau nokkurs
vægis. í grundvallaratriðum virðist
Jóhann vera sammála flestum mín-
um athugasemdum. Að minnsta kosti
kemur ekki fram andstaða við þau
meginatriði sem ég ræddi i viðtalinu.
Hins vegar er metnaður hans í hróp-
andi mótsögn við þá framtíðarsýn
sem kollegi hans, Helgi Valdimars-
son, hafði þegar hann var forseti
læknadeildar.
Fjöldaframleiðsla á nóbels-
verðlaunahöfum eða metn-
aðarleysi?
Fyrir 6-7 árum buðum við, íslensk-
ir læknar, Helga deildarforseta til
London. Framtíðarsýn Helga (sem
var sósíalisti af gamla skólanum og
líklega einkar upptendraður þetta
kvöld þar sem hann hélt erindi sitt á
krá sem var á hæðinni fyrir neðan
íbúðina þar sem Karl Marx bjó og
starfaði í London) hvað þróun lækna-
deildar við Háskóla íslands varðar,
kom okkur öllum í opna skjöldu.
Hann sá fyrir sér að læknadeildin
heimti heim þá hæfileikaríku is-
lensku lækna sem starfa erlendis, til
að starfa við læknadeildina þar. Þar
skyldi lagður grunnur að miðstöð vís-
indalegrar afburðarhæfni sem stæð-
ist samkeppni hvar sem er í heimin-
um og fjöldaframleiddi nóbelsverð-
launahafa. Hvilik andstæða þeirra
lömuðu hugsjóna sem núverandi for-
svarsmenn deildarinnar hafa þar sem
akademískur metnaður virðist ná til
þess eins að kenna nemendum á
fyrstu stigum læknisfræðinnar og
gera klínískar samantektir! Fyrir
utan þetta metnaðarleysi var síðan
eitt og annað 1 viðtalinu við Jóhann
ónákvæmt, misvísandi og ómerkilegt.
Klínískar skyldur íslenskra og
enskra prófessora
Hann byrjar á því að lýsa því yfir
að hann vorkenni læknum sem helga
líf sitt vísindastörfum. Ég get skilið
sjónarmið hans, þótt ég sé ekki sam-
mála þeim, en veit ekki að hverjum
þeim er beint. Læknar sem stunda
vísindastörf í Englandi, eins og ég
sjálfur geri, eyða þremur dögum á
viku (60% vinnuvikunnar) í klínísk
störf. Flestir okkar stunda þijátíu
legusjúklinga að staðaldri og tökum á
móti sextíu göngudeildarsjúklingum
á viku.
Hins vegar eru íslenskir prófessor-
Ingvar Bjarnason, prófessor í læknisfræði við King’s College í London.
ar í mesta lagi með tiu legusjúklinga
(stundum færri) og taka sjaldan á
móti göngudeildarsjúklingum. Að
halda því fram að það séu meiri kröf-
ur gerðar til íslenskra prófessora í
læknadeild til að stunda sjúklinga er
því edger þvættingur. Ástæðan fyrir
því að klínísk vinnuskylda á hvem
prófessor í læknisfræði í Bretlandi er
mun meiri en á íslandi er að hér em
fjórum sinnum fleiri sjúklingar á
hvem lækni. Sem dæmi má nefna að
við King’s College era starfandi þrir
meltingarsérfræðingar sem þjóna 250
þúsund manna svæði. Til að þjóna
sama fjölda af Homo Nordicus á ís-
landi era sérfræðingamir tólf.
Það má vel vera rétt hjá Jóhanni
að íslenskir sérfræðingar sinni fullt
af sjúklingum, en það liggur í augum
uppi að það gera þeir með því að
vinna 1-2 daga í viku i einkageiran-
um (sem hvorki nýtist sjúkrahúsun-
um né Háskóla tslands). Það er ekki
ólíklegt að þar með sé einmitt komin
ástæðan fyrir litlum vísindalegum
metnaði sumra læknaprófessora á ís-
landi sem geta ekki treyst á grann-
launin (sem era þau lægstu sem
þekkjast í hinni siðmenntuðu Evr-
ópu) til að framfleyta sér og sínum.
Utanaðkomandi gæðanefnd
Hvað „meðalmennsku” varðar þá
verður að skoða þær athugasemdir í
víðara samhengi. Það er jú stigskipt-
ing í vísindalegum rannsóknum.
Hvort heldur er á íslandi eða í Bret-
landi þá höfum við vísindamenn
klínískar skyldur, sem og símenntun-
ar- og stjómunarskyldur, kennslu-
skyldu við hjúkrunarfræðinga, fólk
sem stundar rannsóknarstörf, lækna-
nema, nemendur í framhaldsnámi
(Msc, PhD og MD) auk þess sem við
eram kallaðir til, til að halda fyrir-
lestra heima og erlendis. Þessi vinna
er talin sjálfsögð og kröfumar aukast
eftir því sem menn gegna hærri
akademískum stöðum. í Bretlandi
verðum við sjálf að ganga frá um-
sóknum um styrki til vísindarann-
sókna þar sem nánast engir rann-
sóknarstyrkir fylgja þeim stöðum
sem við gegnum.
Á fjögurra ára fresti er síðan feng-
in utanaðkomandi nefnd til að meta
gæði þeirrar vinnu sem fram fer í
hverjum læknaskóla. Gæði vinnunn-
ar era í auknum mæli (og í hlutfalli
við hækkandi stöðugildi) metin eftir
fjölda vísindagreina sem birtar eru,
gæði þeirra vísindatímarita sem þær
birtast í, rannsóknaferli þess vísinda-
manns sem fyrstur er skrifaður fyrir
hverri grein og því Qármagni sem
tekist hefur að safna til vísindarann-
sókna. Standi einhver deild skólans
ekki undir kröfúm (nái 2 stigum eða
minna af 5) lokar læknaskólinn þeirri
deild og störf tapast.
Ég er ekki í stöðu til að dæma vís-
indavinnu á íslandi til hlitar. Hins
vegar er það staðreynd að Birgir Guð-
jónsson hefur ritað um rannsóknir
sínar á vísindavinnu íslenskra lækna
(Náttúrufræðingurinn 1999;69:19-26).
Rannsóknin var gríðarlega yfirgrips-
mikil og á Birgir lof skilið fyrir hana.
Við lestur hennar veitti ég því sér-
staklega athygli hversu varlega var
farið í niðurstöður, en þó einkum því
sem látið var ósagt i þeim.
Frammistaða óásættanleg
Eins og að framan segir er vísinda-
vinna aðeins einn mælikvarðinn á
hæfni prófessora. Engu að síður, og á
það vil ég leggja áherslu, þá eru ein-
kennilega fá nöfn á „topp 25 listan-
um“ starfandi prófessorar í læknis-
fræði á íslandi. Sumir af þeim pró-
fessorum á íslandi sem sköraðu fram
úr á „sínum tírna” fundust varla með-
al fyrstu 250 mannanna á listanum og
höfðu færri vísindaverkefni skráð en
aðstoðarlæknar mínir. Flestir á list-
anum era lægra settir vísindamenn,
látnir, komnir á eftirlaun eða starf-
andi erlendis. Það segir mér að nú-
verandi prófessorar séu í bráðri þörf
fýrir endurhæfingu.
Þetta er ástæðan fyrir athugasemd
minni um „litla“ vísindalega hæfni
sumra þessara pilta og ætti að vera
augljós hverjum þeim sem les grein
Birgis. Um það hver ástæðan fyrir
bragðdaufri frammistöðu þeirra er
má líklega lengi deila. Hins vegar er
frammistaðan óumdeilanlega undir
því sem ásættanlegt er.
Aldrei efasemdir um réttindi
mín
Jóhann ræðir lítillega um þær að-
stæður sem vora í lífefnafræðinni
þegar ég sótti um prófessorsstöðu
þar. Þetta var viðkvæmt mál sem í
mínum huga var vísbending um spill-
ingu innan Háskóla Islands og metn-
aðarleysi ýmissa starfsmanna hans.
Öfugt við fullyrðingar Jóhanns var ég
eini umsækjandinn sem hafði lokið
æðri gráðu í lífefnafræði (Biochem-
istry: Master of Sciencce, University
of London 1984), en einhverjir af hin-
um umsækjendunum höfðu náð sér í
sérfræðingsréttindi í lífefnameina-
fræði (Chemical Pathology).
Hann heldur því fram að einhverj-
ar efasemdir hafi verið um réttindi
mín í lífefnameinafræði og og það
valdið dómnefndinni áhyggjum. Hið
rétta er að um þessi réttindi voru
aldrei efasemdir þar sem ég hafði tek-
ið mína MRCPath gráðu í lífefna-
meinafræði nokkrum árum áður.
MRCPath gráða er alþjóðlega viður-
kennt próf og svo erfitt að aðeins ör-
fáir íslendingar hafa náð þvi. Að gefa
í skyn að ég hafi
ekki náð þeirri
gráðu, eins og Jó-
hann gerir í sínu
viðtali, er veru-
lega móðgandi.
Sá umsækjandi
sem dómnefndin
taldi hæfastan í
stöðuna og sem á
endanum fékk
hana (um tíma;
entist ekki árið)
var innkirtlafræð-
ingur en ekki líf-
ethafræðingur. Jó-
hann heldur því
fram að mér hafi
verið boðin staðan
eftir að deildar-
fundur fjallaði um
umsóknirnar. Ég
hef hins vegar
aldrei fengið nein
bréf þar að lút-
andi frá Háskóla
íslands. Um það
leyti hafði ég
reyndar skrifað
rektor háskólans
og dregið umsókn
mína til baka. í
bréfi mínu vakti
ég máls á
nokkrum mjög al-
varlegum siðferði-
legum spurning-
um varðandi mat
á umsækjendum
og framkomu þá-
verandi deildar-
forseta.
Eins og slæmt
sirkusatriði
Ég læt vera að
fara út í smáatriði
þar um, vegna þess að það er lang-
dregin saga. Þó verð ég að segja að
nokkur atriði reittu mig til mikillar
reiði, ekki síst sú staðreynd að for-
sendum fyrir vali á umsækjendum
var breytt frá því sem hefðir höfðu
skapast um hjá háskólanum - og eftir
að umsóknarfresti lauk.
Enn fremur hinar svívirðilegu til-
raunir til að grafa undan Matthíasi
Kjeld og bola honum í burtu úr hópi
umsækjenda um prófessorsstöðuna.
Til þess kynnti deildarforseti „æski-
legt“ aldurstakmark (yngri en 50 ára)
fyrir umsækjendur, sem hlýtur að
vera kolólöglegt.
Á þeim tíma var deildarforseti
sjálfur kominn vel yfir fimmtugt. Ef
hann var svo sannfærður um að mað-
ur yfir fimmtugt gæti ekki svarað
þeim kröfum sem gerðar voru til stöð-
unnar svo vel færi, hefði hann sjálfur
átt að sjá sóma sinn í að segja af sér,
bæði sem deildarforseti og prófessor.
Geðleikurinn sem var settur á svið í
öllu þessu ferli minnti helst á slæmt
sirkusatriði og fimm árum síðar er
staðan enn þá laus.
Það era margir mjög klárir og lús-
iðnir vísindamenn starfandi við Há-
skóla íslands sem rækja störf sín við
óviðunandi aðstæður, án ásættanlegr-
ar fjármögnunar, stuðnings eða
hvatningar frá sínum félögum. Ég dá-
ist að þeim fyrir trúmennskuna og er
ekki að gagnrýna þá. Hins vegar era
innan þessa kerfis lélegir, ófyrirleitn-
ir, vanhæfir starfsmenn sem hugsa
aðeins um að ota sínum tota. í Bret-
landi eru slíkir menn fjarlægðir úr
stöðum sínum. Þegar ég les viðtalið
við Jóhann sýnist mér að núverandi
stefna Háskóla íslands sé að lækka
akademískar kröfur svo slíkir drag-
bítar geti staðið undir þeim. Jóhann
hefur hins vegar valdið til að gera
strangari kröfur og ætti að ihuga að
nota það vald.