Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1999, Blaðsíða 11
DV ÞRIDJUDAGUR 30. NÓVEMBER 1999
enning..
Lík í Heiðmörk
Yfir Hvíldardögum,
fyrstu skáldsögu
Braga Ólafssonar,
hvílir einstök jíirveg-
un og undraverð
rósemi. Á tæpum tvö
hundruð blaðsíðum
lýsir Bragi rúmri viku
i lífi þrjátíu og fimm
ára gamals manns sem
býr einn í Reykjavík
og hefur verið skikk-
aður í sumarfrí í þrjá
mánuði. Sögumanni,
sem allan tímann er
nafnlaus, gefst nú
nægur tími til að gera
nákvæmlega það sem
honum sýnist. Fram
undan eru tímamót,
tuttugu ára afmæli
gagnfræðaskólaár-
gangsins, og drjúgur
tími fer í það hjá hon-
um að undirbúa sig
fyrir það. Hann íhugar
að nota frídagana m.a.
til að skreppa upp i
Heiðmörk með nesti
og njóta náttúrufeg-
urðarinnar þar. Bíll-
inn bilar, síminn
hringir og allt í einu
hefur hann svo mikið
að gera að hann veit
ekkert hvernig hann á
að haga sér.
Lif þessa manns hef-
ur hingað til ein-
kennst af vana, ein-
veru og öryggisþörf.
Strax í byrjun bókar er gefið í skyn að líf
hans muni taka breytingum. Honum fmnst
sjálfum eins og margt sé að losna eða liðast
í sundur í kringum hann, eitthvað sem
ekki sé hægt að tjasla saman aftur (bls. 93).
Sögumaðurinn er einfari, næstum því
„nörd“. Honum gengur frekar illa að eiga
samskipti við aðra, orð og tillit trufla hann.
Líf hans er eins og kvikmynd sem er sýnd
hægt, smávægilegustu ákvarðanir vefjast
fyrir honum eða þeim er skotið endalaust á
frest. í huga hans kvikna alls konar mynd-
ir af minnsta tilefni, ímyndunaraflið leikur
lausum hala og gamlar minningar streyma
fram. Hann veltir fyrir sér undarlegustu
hlutum, svo sem merkingu tímans, að fólk
sé aldrei óhult, hvernig komið verði að
ekki um að heim-
sækja og vill heldur
ekki að þær heim-
sæki hann. Hann er
nægjusamur í ein-
semd sinni en þegar
hann lítur yfir far-
inn veg rennur upp
fyrir honum að
hann hefur ekki af-
rekað neitt, ekki
skilið neitt eftir sig,
ekki skapað sér nafn
og aldrei sigrast á
neinu. Til að finna
hvort hann sé yfr-
leitt til hugleiðir
hann að láta sig
hverfa.
Yrkisefni Hvíldar-
daga eru einsemd og
öryggisleysi vorra
tima enda frásögnin
öll í nútíð. Sögumað-
urinn nær undarleg-
um tökum á manni,
hann er vinalegur og
brjóstumkennanleg-
ur, einangraður í
þröngum heimi sem
virðist vera að
hruni kominn.
Hvíldardagar
er ótrúlega
mögnuð og seið-
andi bók. Bygg-
ing sögunnar er
þaulhugsuð og
glæsileg. Kyrrð og
fegurð ríkja yfir stíl,
orðavali og efnistök-
um í þessari frábæru
skáldsögu.
____ „Ég hef aldrei þekkt
~~—manneskju sem ég veit
að er einmana", segir
sögumaður (57). Þó eru allar persónumar
einmana, búa einar og umgangast fáa. Er-
indi Braga við okkur er tímabært, á dög-
um sífellt meiri hraða og tækni eykst fjar-
lægðin milli fólks og viðkvæmir hugsuðir
eins og sögumaður Hvíldardaga verða ut-
anveltu. Lík þeirra finnast kannski seint
og um siðir í Heiðmörk.
Bragi Ólafsson
Hvildardagar
Bjartur 1999
Bragi Olafsson - þaulhugsuð og glæsileg skáldsaga.
DV-mynd Hilmar Þór
manni dauðum o.s.frv. Honum finnst
hann vera einn i heiminum og að hann
sé stundum ekki raunverulegur, einkum
ef hann er innan um annað fólk (58). Hann
er vinafár, á sunnudögum klukkan tvö
heimsækir hann alltaf kunningja sinn Hall
en samband þeirra er ekki náið og samræð-
umar ganga stirðlega. Stundum heimsækir
Bókmenntir
Steinunn Inga Óttarsdóttir
hann Dóru frænku sína og les blöðin hjá
henni. Móður sína og systur kærir hann sig
Frumleg frásagnarlist
Bókin Sjórán og sigl-
ingar eftir Helga Þorláks-
son vekur allnokkrar
væntingar enda kápan
falleg og spennandi. í hug
koma Langi Jón Silver og
aðrir félagar bernskuár-
anna og ekki þarf að
horfa lengi á kápuna til
að heyra ölduhljóð.
Þó að ótrúlegt megi
virðast stendur bókin
fyllilega undir þessum
væntingum. Margra ára
rannsóknir prófessors í
sagnfræði á alþjóðasam-
skiptum á 16. og 17. öld
þurfa ekki endilega að
vera spennandi en Helgi
Þorláksson er hinn ís-
lenski Robert Louis
Stevenson og það gerir ekkert til þó að bók
hans þróist smám saman í aðrar áttir en Gull-
eyjan.
Af nokkurri djörfung hefur Helgi söguna á
flotanum ósigrandi frá Spáni sem lét í minni
pokann fyrir Englendingum árið 1588. Þar er
gefinn tónn sem endurómar alla bókina, því
að hún snýst um samskipti íslands við önnur
lönd. Menn og málefni í Englandi, Danmörku
og víðar skiptu íslendinga á 16. og 17. öld
miklu máli þó að forfeður okkar vissu
kannski ekki af því. Og hér beinist athyglin
til skiptis að utanríkisstefnu Elísabetar fyrstu
og Kristjáns fjórða og að fátæku fólki í Vest-
mannaeyjum eða undir Jökli.
Helgi kallar íslandsmið besta sjómanna-
skóla Englendinga og tengir þar með barátt-
una við hinn ósigrandi flota við verslun og
sjórán hér á íslandi. Hann
fléttar á meistaralegan hátt
saman konunga i stórveld-
unum og kjör íslenskrar al-
þýðu, sjónarhornin eru
mörg og frásögnin fjörug.
Helgi kryddar frásögnina
með því að beita sagnaþátta-
list á borð við þá sem Tómas
Guðmundsson og Sverrir
Kristjánsson skemmtu með
um árið og er ófeiminn að
rekja sögu einstaklinga sem
tengjast helstu viðburðum,
t.d. Vinike Villums, Jóns
Jónssonar lögmanns og
sjálfs Jóns Gentilmann sem
reynist heita James
Gentleman og vera af
kunnri Gentlemanætt frá
Southwold. Þannig nýtir
Helgi kosti frásagnarinnar í riti sem er fyrst
og fremst rannsóknarrit.
Helgi lætur frásögnina hnitast um nokkra
mikilvæga viðburði, einkum ránið í Eyjum
árið 1614 sem hefur nokkuð fallið í skugga
Tyrkjaránsins nokkru siðar. Þaðan fetar
hann sig út í heim, einkum til Englands. Þar
hefur Helgi farið í rannsóknarferðir og grafið
upp mikinn íjölda skjala sem aldrei hafa ver-
ið nýtt í íslandssöguritun áður. Hefur hann
unnið þar mikið þrekvirki í heimfldaleit sem
ber svo sannarlega árangur hér. Við forum til
Englands með honum og verðum að enskum
sjómönnum á leið til íslands. Aldrei hefur ís-
landssagan verið sögð frá erlendu sjónarhorni
á jafn vel heppnaðan hátt og með jafngóðar
heimildir að baki.
Annar kostur á bók Helga er hversu saman-
burður og hliðstæður leika í höndum hans.
Hann flakkar um allt til að teikna heildar-
mynd sína og leggur mikla áherslu á þver-
sagnir tímans. Sami maðurinn gat verið hetja
á einum stað, ræningi á öðrum. Líf sjóræn-
ingjans var hart og áhættusamt. í bókinni er
margt um aftökur og við sjáum þær frá sjón-
arhorni fjölskyldu og vina. Ein merkustu
áhrif þessa sjónarhoms er að skyndilega er
hin sígilda fómarlambsímynd íslendinga
horfin. Þess í stað sjáum við ísland sem fram-
andi og spennandi land sem var mikilvægt
fyrir verslun.
Bókmenntir
Ármann Jaknbsson
Þannig dregur Helgi lesandann smám sam-
an inn í þennan heim með spennu og snjallri
beitingu sjónarhorns. Þegar við erum orðin
spennt fara niðurstöðurnar að koma. Og þeg-
ar innsæið er komið fylgja sjötíu síður af
frumlegum niðurstöðum þar sem Helgi getur
leyft sér að vera gagnrýninn rannsóknar-
sagnfræðingur því að lesendur hans sleppa
ekki bókinni úr þessu.
Sjórán og siglingar er mikið nýjungarit.
Þar fléttast saman frumleg efnistök, nýjar
rannsóknir og ágæt frásagnarlist. Gagnrýn-
andinn getur ekki annað en tekið ofan. ís-
landssagan er ekki söm og áður.
Helgi Þorláksson
Sjórán og siglingar. Ensk-íslensk samskipti
1580-1630
Mál og menning 1999
Sönglög Emils Thoroddsen
Á miðvikudagskvöldið kl. 20.30 verða Tíbrártón-
leikar í Salnum í Kópavogi þar sem flutt verða öll
einsöngslög Emils Thoroddsen. Það
| eru þeir Þorgeir Andrésson tenór,
Sigurður Skagfiörð Steingrímsson
baríton og Jónas Ingimundarson pí-
anóleikari sem flytja.
Emil Thoroddsen var fæddur 1898
og hefði því orðið 100 ára á síðasta
ári. Með þetta í huga þótti fara vel á
því að flytja öll einsöngslög hans á
einum tónleikum og varð 1. desem-
ber fyrir valinu. Mun sá dagur verða árlega helgaö-
ur íslenskum söng í Tibrárröðinni.
Emil Thoroddsen fæddist í Keflavík 16. júní 1898.
Snemma bar á frábærum gáfum
hans, einkum á sviði tónlistar, og
hann var ekki orðinn 10 ára þegar
slagharpan var orðin honum kært
og viðráðanlegt hljóðfæri. Hann
sigldi til Kaupmannahafnar að
loknu stúdentsprófi og las listasögu
við Hafnarháskóla, iðkaði píanóleik
og fékkst nokkuð við að mála en
sneri sér smám saman af meiri al-
1 vöru að tónlistinni. Hann var í Kaupmannahöfn til
1920 en síðan i Leipzig og Dresden í Þýzkalandi í
fiögur ár. Hann sneri aftur til íslands 1924. Árið
1944 hlaut Emil fyrstu verðlaun fyr-
ir lagið „Hver á sér fegra föðurland"
sem hann samdi við verðlaunaljóð
; Huldu í tilefni af lýðveldisstofnun-
Iinni. Sennilega er það síðasta verkið
sem hann samdi því hann lést það
sama sumar.
Meðal laga sem flutt verða má
nefna íslands Hrafnistumenn við
ljóð eftir Örn Arnarson, Búðarvísa
við vísur Jóns Thoroddsen, Sáuð þið hana systur
mina við ljóð Jónasar Hallgrímssonar og Komdu,
komdu kiðlingur.
Sagnaþættir Tómasar
Tómas Guðmundsson var ekki einungis eitt ást-
sælasta ljóðskáld þjóðarinnar á sinni tíð heldur
naut hann einnig mikilla vinsælda sem sagnameist-
ari. Um árabil skrifaði hann ásamt Sverri Krist-
jánssyni sagnfræðingi frásöguþætti í tímaritið Satt
um íslenskt mannlíf fyrri alda. Síðar var þessum
þáttum safnað saman í ritröðina íslenskir örlaga-
þættir. Þetta var þjóðlegur fróðleik-
ur eins og hann gerist bestur, skáld-
legt innsæi og fiörugur stíll fór sam-
an við nákvæmni í sagnfræðilegum
vinnubrögðum.
Nú hefur Mál og menning gefið út
bókina Sagnaþætti sem hefur að
geyma úrval sagnaþátta Tómasar
Guðmundssonar, perlur íslenskrar
sagnalistar sem hafa verið ófáanleg-
r
Lx
ar í mörg ár. Þar er til dæmis sagt frá sérvitringn-
um Þorleifi Repp, rakin ævi merkra alþýðulista-
manna á borð við Látra-Björgu, Vatnsenda-Rósu og
Ingimund fiðlu; sögð er harmsaga Guðnýjar Jóns-
dóttur frá Klömbrum og greint frá afdrifum Eggerts
Ólafssonar. I bókinni lifnar líka ein þekktasta ást-
arsaga seinni alda, þegar enski lávarðurinn Arthur
Dillon reisti ástkonu sinni og barnsmóður hús.
Ný framtíð í nýju landi
Skjaldborg hefur gefið út bókina Ný framtíð í
nýju landi þar sem Valgeir Sigurðsson blaðamaður
og rithöfundur hefur skráð frásagnir fimm þýskra
kvenna sem fluttust til íslands frá stríðshrjáðu
heimalandi sínu rétt fyrir miðja öldina.
„Fyrsta stóra innstreymið á síðari tímum er
þýska verkafólkið sem flykktist
hingað nokkrum árum eftir lok síð-
ari heimsstyrjaldar, samkvæmt
beiðni íslendinga sjálfra, þvi á þeim
tíma var mikill skortur á fólki til
landbúnaðarstarfa hér á landi,“ seg-
ir höfundur í formála. í bókinni veit-
ir hann innsýn i líf þessara land-
nema, hvað mætti þeim hér, hvaða
andlegan farangur báru þær með sér
og hvemig vegnaði þeim.
Konurnar sem talað er við eru Úrsúla Guð-
mundsson, Sonja Emma Kristinsson, Helga Páls-
dóttir, Maria Lovísa Eðvarðsdóttir og Alma Erna
Ólafsson.
Viktoríanskur femínisti
í hádeginu á fimmtudaginn, kl.
12-13, verður Andrew Wawn, lektor
í íslenskum og enskum fræðum við
Háskólann í Leeds í Englandi, með
rabb á vegum Rannsóknastofu í
kvennafræðum í stofu 101 í Odda.
Rabbið ber yfirskriftina: „A Victori-
an feminist in Iceland? - The strange
case of E.J. Oswald."
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir