Dagblaðið Vísir - DV - 13.12.1999, Blaðsíða 18

i8 %enning
MANUDAGUR 13. DESEMBER 1999
Ríður á að hafa kjark
Svona eiga þau vel saman, Thor og Karen Blixen. DV-mynd GVA
Thor Vilhjálmsson og Einar Már Guö-
mundsson voru á dögunum sæmdir Karen
Blixen-medalíunni, heiðurspeningi Dönsku
akademíunnar. Akademían hefur farið mjög
sparlega með þennan pening, Astrid Lind-
gren hefur fengið hann, einnig William
Heinesen og Vaclac Havel, þannig að
kompaníið er gott.
„Þeir veita þetta ekki reglulega heldur
bara þegar þannig liggur á þeim,“ sagði Thor
og brá upp hinum þunga silfurpeningi með
auðþekkjanlegri vangamynd Karenar.
- Fylgja þessum heiðri einhverjar skyld-
ur?
„Nei, engar skyldur, maður er alveg jafn-
frjáls eftir sem áður,“ segir Thor.
- Hvernig finnast þér bækur Karenar?
„Ég er svo hrifinn af henni,“ segir Thor og
tekst á loft. „Hún er stórkostlegur sagnamað-
ur. Eftir athöfnina var veisla úti í Rung-
stedlund, þeim helga reit sem nú er safn í
minningu hennar. Þar bjó hún og laðaði til
sín gáfuðustu ungu skáldin og hélt þeim
sumum næstum í gíslingu töfra sinna. Dró
þá inn í töfrahringinn sinn, magiska sirkil-
inn segja þeir sem sletta, og ekki var hlaup-
ið að því að komast út úr honum aftur. Ef
þeir komust burt voru þeir kannski á harða-
flótta um heiminn árum saman til að komast
undan seiðnum! Á þessum mönnum hvíldi
sú krafa að þeir yrðu stórir og sumir risu
aldrei undir því.“
Einn af ungu mönnunum hennar Karenar
Blixen, skáldið Thorkel Bjornvig, sat við hlið
Thors í veislunni. Hann skrifaði bókina Sátt-
málann, Pagten, um samband sitt við hana.
„Þar kemst maður svo nærri henni að mað-
ur getur metið hana sjálfur," segir Thor.
„Sérhver maður sér hana sínum augum af
því hún var svo margbreytileg - margþætt
eiginlega. Ég sá einhvem tíma sjónvarpsþátt
um hana þar sem safnað var saman sýnum
úr mörgum eldri þáttum, til dæmis viðtölum
við hana frá
ýmsum lönd-
um. Öll
tungumál
talaði hún
jafnfallega,
ensku,
frönsku,
þýsku . . .
Eitt viðtalið
hafði
belgískur
sjónvarps-
maður tekið
og sagði við
hana að lok-
um: Ef ég
sæti ekki
hérna, en
hér væri
hópur af
börnum í
minn stað
sem bæði
þig um ráð -
hverju
myndir þú
þá svara? Og hún svaraði: „II faut avant tout
du courage" - fyrst og fremst ríður á að hafa
kjark.“
Segja má að heiðurspeningur hennar sé
vel kominn hjá þessum tveimur íslensku
kjarkmönnum, Thor og Einari Má og við
óskum þeim til hamingju.
Þingvellir á Af ljósakri
í tilefni komandi alda- og árþúsundamóta
er 11. árgangur dagatalsins Af ljósakri helg-
aður Þingvöllum. í hverjum mánuði upplif-
ir áhorfandinn nýja sýn á þjóðgarðinn í
átján ljóðrænum breiðmyndum Harðar
Daníelssonar. Einkum er janúarmyndin slá-
andi: „Sól sest, tungl rís“. Þar taka Hrafna-
björg við síðustu sólargeislunum, blá birta
vetrarnæturinnar færist yfir náttúruna og
fuUt tungl rís við brún Lyngdalsheiðar. Sér-
kennUegar samsetningar tveggja mynda eru
á annarri hverri síðu.
Dr. PáU Einarsson skrifar um jarðsögu ís-
lands og ÞingvaUa á innri kápusíðu, en Jón
Ásgeir Sigurvinsson rekur sögu staðarins á
baksíðum. Hnattstaða íslands er sýnd og á
jarðsögulegu korti sést m. a. eldgosa- og
landreksbeltið. Textinn er á 6 tungumálum:
ensku, dönsku, íslensku, þýsku, frönsku og
spænsku.
Kristín Þorkelsdóttir hannaði dagatalið í
samvinnu við ljósmyndarann. Nýjar viddir
gefa út.
Undirstraumar
Útlendingurinn
Saga Eyvinds Eiríkssonar, Þar sem blóm-
ið vex og vatnið feUur, er sjálfstætt framhald
sögunnar Landið handan fjarskans sem
hlaut Bókmenntaverðlaun Halldórs Laxness
árið 1997. í þessari sögu er aðalpersónan,
Jans Ólason, kominn tU íslands eftir miklar
raunir og er orðinn beykir í vestfirsku kaup-
túni. Hann hyggst heíja þar nýtt líf og í upp-
hafi bókarinnar giftist hann stórbóndadótt-
ur.
En hjónalífið reynist ástiaust og ófarsælt
og báðum tU ama. Þó að Jans sé mikUs met-
inn er hann utangarðs í samfélaginu, eilífur
útlendingur. Skipti hans við prestshjónin í
sókninni valda honum enn frekari armæðu
og hann missir nýjan vin sinn sem er ef tU
viU sá sem þarfnast hans mest. Jans tekur
sig því upp og heldur í leiðangur um hið
framandi land, í leit að heimkynnum einnar
aukapersónu úr fyrra bindinu.
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
Sagan er á yfirborðinu eins konar norræn
píkareska. Hún er ekki ein saga heldur

margar sögur sem
verða á vegi Jans á
flakki hans um Vest-
firði. Flakkið verður
einnig tU þess að sagan
verður samfélagslýsing,
uppdráttur af sérkenni-
legu mannlífl á Vest-
Qörðum nálægt alda-
mótunum 1800 þar sem
gestsauga Jans nýtist tU
að sýna okkur eigin for-
tíð.
Samfélagsmyndin er
heldur nöturleg, lýst er
mikiUi fátækt og dauðinn
er jafnan á næsta leiti.
Kjör manna eru kröpp og
jafhvel stórbokkamir eru
nánast aumkunarverðir.
Þó er munurinn á stórum og smáum verulegur
og það skiptir ekki máli hvernig samfélagið er
að öðru leyti, ávaUt kúga þeir meiri hina
minni. í lýsingunni er mjög höfðað til skilning-
arvitanna, ekki síst lyktarskynsins. Nábýlið
við náttúruna er mikið og fátt virðist tU
skemmtana nema fremur sóðalegt kynlíf, át,
drykkja og kveðskapur sem er helsta hjálpræð-
ið í erfiðum heimi.
. ÞAR SEM
BLOMIÐ VEX
ifelK
1 3 ■ I
En þetta samfélag býr
einnig yfir töfium, þar eru
jötnar og álfkonur og sér-
stök náttúra sem Jans er
heUlaður af. Jans skilur
ekki samfélagið en nær
bestu sambandi við dýr og
smælingja. Hann kemur úr
öðrum heimi og býr yfír
reynslu af konungum og
stríði sem er hinu íslenska
samfélagi framandi. Fortíð
hans á ekki sístan þátt í að
hann er utangarðs. Þetta
kemur skýrast fram þegar
skáldið Samúel yfirheyrir
Jans um þessa reynslu
hans, sannfærður um að
strið séu eins og í rimun-
um sem hann kveður.
Þar sem blómið vex og vatnið fetiur er
viðamikU og margslungin saga, epísk en þó
fuU af furðum. Málfarið er sérstætt og auð-
ugt og brugðið er upp sérstæðri mynd af
horfnu samfélagi.
Eyvindur P. Eiríksson
Þar sem blómið vex og vatnið fellur
Vaka-Helgafell 1999
Uppskriftabók Kundera
MUan Kundera er líklega einna best
kynntur evrópskra skádsagnahöfunda á ís-
landi. Þetta getur hann þakkað ötulum þýð-
anda, Friðriki Rafnssyni. Og nú hefur Frið-
rik bætt við skáldsögur Kundera ritgerða-
safninu List skáldsögunnar, ritgerðum um
sögu skáldsögunnar, nokkur stærstu verk
hennar og aðferðafræði höfundarins sjálfs.
Bókmenntir
Jón Yngvi Jóhannsson
Fyrst er rétt að nefna að List skáldsögunn-
ar er verulega vel þýdd bók. Friðriki tekst
vel að koma hinni þrælmenntuðu evrópsku
menntamannaorðræðu Kundera til skila á
tilgerðarlausan og eðlilegan hátt, sem er allt
annað en auðvelt eða sjálfsagt.
Það hvarflar að manni að List skáldsög-
unnar sé fremur bók fyrir rithöfunda en fyr-
ir lesendur. Stundum er eins og Kundera sé
að gefa uppskriftir að nokkrum uppáhaldsað-
ferðum sínum við skáldsagnagerð. Bókin
hefur enda haft heilmikil áhrif, einnig á ís-
lenska rithöfunda, og
þess vegna er fengur að
íslenskri þýðingu henn-
ar.
í List skáldsögunnar
eru nokkur stef endur-
tekin, Kundera leggur
mikla áherslu á evrópsk-
an arf skáldsögunnar frá
Cervantesi um Rabelais
og Sterne að risum tutt-
ugustu aldar, Kafka,
Joyce, Musil og Broch.
Þá er tónlistin og upp-
bygging klassískrar tón-
listar honum hugleikin.
Bæði notar hann form
tónlistarinnar við bygg-
ingu eigin verka og
ljóstrar upp nokkrum slíkum formúlum og
eins heldur hann mjög fram kenningu um
margröddun sem einkenni skáldsagna, án
þess þó að nefna þekktasta kenningasmið
þeirra fræða, Mikhail Bakhtin.
Margar þessara ritgerða eru kannski for-
vitnilegastar í samspili við skáldsögur Kund-
era sjálfs. Bestur er Kundera í þeim ritgerð-
um sem eru hvað persónulegast-
ar. Ritgerðin um Kafka er að
mínu mati best heppnuð. Þar nær
Kundera að sameina næma grein-
ingu á verkum Kafka, trú sína á
möguleikum skáldsögunnar og
persónulega reynslu af alræðinu í
Austur-Evrópu. Þá er ritgerðin
sem nefnist 64 orð úm margt
skemmtileg þótt færslurnar séu
misgóðar. Þar tekur Kundera fyr-
ir nokkur uppáhaldsorð sín og
skýrir þau, oft á frumlegan og
skemmtilegan hátt.
Að lokum er ekki hægt annað
en að minnast á kápu bókarinnar
Hún er einhver sú ljótasta sem ég
héf séð lengi og línustrikuð form-
festan og ferköntuð formin eiga
alveg einstaklega illa við innihald bókarinn-
ar þar sem fjölbreytnin og hláturinn eru veg-
sömuð.
Milan Kundera
List skáldsögunnar
Friðrik Rafnsson þýddi
Mál og menning 1999

1
Háskólaútgáfan gefur út ritgerðasafnið
Undirstrauma eftir Dag-
nýju Kristjánsdóttur með
hinni undurfögru mynd
Kristínar Gunnlaugsdótt-
ur, Rauður draumur, á
kápu. „Undirstraumar
verða ekki skildir frá yf-
irborðinu, þeir eru
hluti af því eða hin
hliðin á því,“ segir höf-
undur í formála. „í
undirstraumum bók-
menntatextans fer
fram merkingar-
myndun hans en
hún felst ekki síður
i yfirborðinu og samspilinu
þarna á milli. Um það er fjallað í þessari
bók.“
Ritgerðunum er raðað í þrjá flokka. í
þeim fyrsta, „Um bókmenntir", er fjallað
um verk eftir Jónas Hallgrímsson, Sigurð
Breiðfjörð, Einar Benediktsson, Halldór
Laxness, Ástu Sigurðardóttur, Svövu Jak-
obsdóttur og Þorgeir Þorgeirsson. í öðrum
hluta, „Um bókmenntasögu" eru almennir
fyrirlestrar um bókmenntir. í þriðja hluta,
„Um bókmenntafræði og menningu“, eru
nýjar greinar um fræðileg efni, kynning á
póstmódernískri bókmenntaumræðu, grein-
ar um orðræðu geðveikinnar I bókmennt-
um, einkum hinn geðklofna og þunglynda
texta.
Ríki Guðs
Nú nálgast jólin
óðum, fæðingarhátíð
Jesú Krists, og ástæða
til að segja öllum
bömum frá því að Vil-
borg Dagbjartsdóttir
skáld hefur þýtt á
sinn einstæða hátt
bókina Ríki Guðs
með öllum bestu
sögunum úr Nýja
testamentinu. Á
spássíu eru ritn-
ingargreinar frá viðeigandi stað
í biblíunni. Geraldine McCaughrean endur-
sagði þessar sögur og Anna Cynthia Leplar
skreytti bókina litríkum og lifandi myndum
sem færa textann ennþá nær hverju barni.
I sögum og myndum erum við óðara kom-
in á söguslóðir biblíunnar, til Palestínu sem
þá var örlítill landskiki í rómverska heims-
veldinu. Þar búa tvær frænkur í upphafi
sögu, Elísabet og María, og svo einkenni-
lega vill til að þær eignast báðar syni eftir
að boð berast með englum. Elísabet eignast
Jóhannes og María Jesú. Báðir þessir
drengir ólust upp og áttu viðburðaríka og
stormasama ævi og báðir enduðu ævi sína
á harmrænan hátt. En tvö þúsund árum
seinna þekkjum við þá enn, einkum þó son
Maríu.
Mál og menning gefur Ríki Guðs út.