Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1999, Blaðsíða 11
■ ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 1999
íenmng
u
Frá Kýrholti
Bréf sem skrifuð eru öðr-
um þræði fyrir íjöldann eru
sérstætt bókmenntaform og
sjaldgæft á íslandi - þó að all-
ir kannist vitaskuld við Bréf
til Láru. Bréf til Brands eftir
Harald Bessason eru eins
konar sagnaþættir. í þeim
eru sögur Haralds fléttaðar
saman i frjálsu formi bréfsins
þar sem allt er leyft, atvik í
sögu getur kallað á hugleið-
ingar tun skylt efni og stund-
um verða hús eða menn til að
tengja saman tvær eða fleiri
sögur.
Haraldur Bessason er alinn
upp í Kýrholti í Skagafirði en
var prófessor í Winnipeg í
rúma þrjá áratugi. Frásagnir
hans um menn og málefni
vestra eru veigamesti þáttur
ritsins. Ekki er þar þó allt byggt á reynslu
heldur er hann fyrst og fremst að segja sög-
ur sem stundum greina frá því sem hann
hefur sjáifur reynt og stundum ekki. Þar
koma við sögu menn eins og Vilhjálmur Stef-
ánsson, Guttomur J. Guttormsson, Ríkharð-
ur Beck og Halldór Hermannsson. Er mikill
fengur að þessum frásögnum.
Sagnaþættir af þessum mönnum og ýms-
um öðrum fléttast saman í stærri sögu sem
er sagan um íslendinginn í Ameríku. Hvergi
annars staðar (nema kannski í Kaupmanna-
til Vesturheims
höfn og þá með
gjörólíkum
hætti) hefur
myndast slíkt
samfélag íslend-
inga erlendis.
Nú hefur allt
breyst og sög-
umar eru í raun
óður til horfinn-
ar tíðar. En
þetta sérstæða
menningarsam-
félag lifnar við í
bréfum Haralds
sem hefur enda
einstakt lag á að
segja hvorki of
mikið né of lítið
og segja mikla
sögu í fáum orð-
um.
Sagan hefst þó
á íslandi, á skag-
flrskum stjóm-
málum á ijórða
og fimmta áratug þessarar aldar. Eðli bréf-
formsins veitir höfundi færi á að flakka
stöðugt milli Skagafjarðar og Vesturheims
og raunar aftur í aldir, til hinnar íslensku
miðaldamenningar, ekki sist heiðinna goð-
sagna sem Haraldur hefur einkum lagt rækt
við á ferli sinum sem fræðimaður (og ný-
komið er út merkt ritgerðasafn um goðsagn-
ir undir ritstjórn hans).
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
Bréf Haralds Bessasonar geyma heillandi
sagnaheim. Haraldur er gæddur mikilli frá-
sagnargáfu og bréf hans eru svo listilega
saman sett að ætla mætti að hann hefði ekki
gert annað um ævina en að skrifa bréf. í
þessari óvenjulegu bók má sjá íslenska
sagnalist eins og hún gerist best. Haraldur
Bessason á þakkir skildar fyrir að hafa kom-
ið sögum sínum á prent.
Haraldur Bessason
Bréf til Brands
Ormstunga 1999
Virgill á íslensku
Raddir að austan
Félag ijóðaunnenda á Austurlandi hefur
gefið út bókina Raddir að austan - Ljóð Aust-
flrðinga - undir ritstjóm Magnúsar Stefáns-
sonar sem hefur unnið að því um tveggja ára
skeið ásamt dyggum hjálparmönnum að
safha efni í hana. Ástæðan til
þess að keppst var við að koma
henni út í ár er sú að nú er
hálf öld liðin síðan hið vinsæla
ljóðasafn Aldrei gleymist Aust-
urland kom út. Allir höfundar
búsettir frá Bakkafirði til
Álftafjarðar áttu rétt á að birta
efni í bókinni og hið sama gilti
um brottflutta Austfirðinga og
þá sem eru tengdir svæðinu
sterkum böndum.
í bókinni em birt ljóð eftir 122 höfunda,
nokkur ljóð eftir hvem, og eru þar bæði hefð-
bundin ljóð og óhefðbundin, löng kvæði og
lausavísur og allt þar á milli. Meðal höfunda
em mörg þekkt skáld, Vilborg Dagbjartsdótt-
ir, Gyrðir Elíasson, Guðjón Sveinsson, Ragn-
ar Ingi og Hákon Aðalsteinssynir og Qeiri, og
margir þekktir Austfirðingar sem ekki var
kannski vitað að væm skáldmæltir. Erfitt er
að gera upp á milli skálda í stuttri frétt en
freistandi að byrja á ljóði sem heitir beinlin-
is „Aldrei gleymist Áusturland og er eftir
Björn Jónsson:
Austurland er yndi að sjá,
iójagrœn er laut og balinn,
blikar dögg á blómi smá,
blærinn kyssir fíallasalinn.
Bára leikur blitt vió sand,
blómaskrúö í dölum inni.
Aldrei gleymist Austurland
þótt annaö hverfi úr vitund minni.
Mörg fleiri ljóð fjalla um héraðið almennt
eða heimabyggð skáldsins sérstaklega. Berg-
þóra Gísladóttir á ljóðið „Breiðdalur í hjarta
mínu“:
Veistu ef
Þegar Dante Alighieri lagði í sína miklu
ferð um undirheima kom ekki annar fylgdar-
maður til greina en skáldið Virgill. Og fram
eftir öldum var þessa manns helst minnst
þegar nefndir voru skáldmæringar. Svo var
það margur skólapilturinn sem sveittist yfir
texta hans í latínunni sinni - og reyndar
ekki fyrir svo löngu ef vel er gáð því þó rýn-
ir sé ekki kominn á ellilífeyrisþegaaldur
minnist hann þess að hafa þurft að sinna ör-
lögum Didó Karþagódrottningar og snúnum
bragarhætti Virgils á sinum menntaskólaár-
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
Eflaust hafa verið gerðar margar versjón-
ir á ljóðum þessa Rómverja um aldimar. En
ný þýðing Hauks Hannessonar á Eneasar-
kviðu er engin skólapiltaútlegging gerð und-
ir prófaálagi.
Eneasarkviða segir í tólf bókum frá meint-
um stofnanda Rómaborgar, Tróverjanum
Eneasi sem fer frá sinni hrjáðu heimaborg
Tróju til Ítalíu um Miðjarðarhaf. Á þeirri
leið fyrirfinnast samkvæmt
þeirra tíma tísku kýklópar,
illfygli, vaskir kappar, goð og
gyðjur, því Eneasarkviða er í
raun framhald og endurskoð-
un Hómerskviða og persónur
þeirra og atburðir þar á ferli.
Þetta er fyrst og fremst
stórpólitískt áróðursrit pant-
að af pótentátum síns tíma til
að sanna réttmæti róm-
verskra yfirráða yfir Mið-
jarðarhafinu. Og hefm ef-
laust gegnt sínu hlutverki
vel. Nútíma bókmenntafræði
gæti sennilega kallað ritið
póstmódemískt því Virgill
gengur jú út frá Hómer heitn-
um, hver sem hann nú var.
Þýðing Hauks Hannessonar er trú þessu
klassíska verki, lausamál í anda Sveinbjarn-
ar Egilssonar eins og sjá má á þessu stutta
dæmi úr Annarri bók (45):
bárunum, miklir skrokkarnir
kljúfa yfirboröió, hlykkjast
allir og særinn freyöir og
gjálpar aö baki.
Þetta hefði að mínu viti
ekki þótt slakt í Bessastaða-
skóla á sinni tíð. Ekki er þó
þar verið að hnjóða i þýð-
anda. Klassisku verki hæfir
klassískt málfar og engu yrði
Virgill bættur með skríls-
hætti. Þýðandi gerir reyndar
ágæta grein fyrir fyrri til-
raunum við verkið í eftir-
mála auk þess sem þar sem
fylgja gagnlegar ábendingar
og nafnaskrá. Sá viðauki
hefði að ósekju mátt vera ít-
arlegri. En svo sannarlega er fengur að
þessu riti og fyrst farið er að gefa út latnesk
skáld hvað þá um þá sem fengust við hvers-
dagslegri yrkisefni svo sem Catullus, Hóraz
og Óvíd. Er ekki komið að þeim?
E NEASAR
KVIÐA
Og sjá! - mig hryllir enn viö þeirri tilhugs-
un - tveir höggormar hlykkjast í stórum
sveigum kyrran sjó frá Tenedosey og stefna
samsíöa til strandar, synda með reista
bringu, blóðrauöir kambar gnœfa upp úr
Virgill
Eneasarkviða
Haukur Hannesson íslenskaði
Mál og menning 1999
Að sofa á lárviðarlaufi
Megineinkenni ljóðanna í nýrri bók Óskars
Áma Óskarssonar, Myrkrið kringum
ljósastaurana, er hvemig þau freista þess að
stækka heiminn; opna raunveruleikann inn í
veröldina handan hans eða inn í minnið, fortíð-
ina. Þessari víkkun skynjunarinnar reynir
Óskar Árni að lýsa strax í fyrsta ljóðinu þar
sem hann lætur uppljómað strandferðaskip
sigla dimman fjörð. Við sjáum þetta fyrir okk-
ur: mikilúðlegt skipið með alla glugga upplýsta
og ljóskastara á þiifari svífa eins og ljóspoll inn
milli svartra fjalla. Heimur í heiminum. Og
þriðji hluti bókarinnar hefst á dásamlegu
minningarljóði gamals manns sem rifjar upp
þegar hann fékk fyrir áttatíu árum að sofa lúr-
inn sinn á haug af lárviðarlaufi meðan mamma
púlaði í síldinni. Síðan kveikir bragð af lárvið-
arlaufi alltaf blik í augum hans.
Bókmenntir
Silja Aðalsteinsdóttir
Bestur er þó Óskar Ámi þegar veruleikinn
tekur á sig draumkenndar, fáránlegar og
fyndnar myndir. Eða er það ekki fáránlegt að
dökkeyga stúlkan í matsölunni á Umferðarmið-
stöðinni reyni að troða upp á mann-
inn afmælisáskrift að Tímariti Máls
og menningar? Eða að sama tímarit
liggi i sætinu við hlið konunnar sem
ekur leigubílnum? „Hún var
krúnurökuð og með áberandi ör á
hnakkanum." Þar vottar líka íyrir
mjög dularfullum folbleikum varalit
á vörum ljóðmælanda sem kveikir
alls konar gnm! Hámenningin ratar
óvænt inn í næsta ljóð líka þar sem
Vídeóleiga S.S. reynist vera kennd
við sjálfan Stein Steinarr. Þar em
svo til eingöngu til leigu gamlar am-
erískar bíómyndir. í enn einu ljóði
segir frá tveimur félögum sem eru á
leið í bæinn eftir meðferð á Silunga-
polli og æja við Elliðavatn „þar sem Einar
Benediktsson sleit barnskónum". Þeir leggjast i
grasið og félaginn fmnur fyrir einhverju hörðu
undir sér:
/ hendinni hélt hann á ryöguðum naglaklipp-
um. „Naglaklippur Einars Ben!“ hrópaöi hann
upp yfir sig. Hérna haföi Einar þá setió þegar
hann var stráklingur, horft á kvöldiö speglast í
vatninu og klippt á sér neglurnar. Félagi minn
varó svo bergnuminn yfir þessari uppgötvun
sinni aö hann hét því aö setjast aftur i Iðnskól-
ann og drekka aldrei framar.
Og þaó held ég aö hann hafi
staðið viö.
Óskar Árni er söngvari
veraldar sem var og heldur
fast í þá trú að heimurinn sé
enn fullur af merkingu og
fógnuði. í „Drögum að götu-
mynd“ byrjar kvöldið „að
ilma/af támjóum skóm og
lýsandi skærum“ - þau skæri
klipptu loftið fyrir utan
Vogue á Skólavörðustíg ára-
tugum saman en eins og fleiri
kennileiti í gamla bænum eru
þau nú horfln. Það er gott að
þau skuli þó vera til í ljóðum.
Hækur eru of mínímal fyrir minn smekk, en
í fjórða kafla bókar eru þýðingar á ljóðum
Kenneth Patchen, Sam Shepard, Richard
Brautigan og fleiri. Er skemmst frá því að segja
að þær eru unnar af alúð og verðug viðbót við
ljóðakuryrkju Óskars sjálfs. Einkum höfðaði
Sam Shepard til mín.
Óskar Árni Óskarsson
Myrkrið kringum Ijósastaurana
Bjartur 1999
ég missti húsiö, vinnuna og bílinn
eitthvaö kœmi fyrir börnin
maðurinn fœri frá mér
kötturinn týndist
hvað myndi halda lífi mínu saman
gera sál mína mjúka og gefa mér ávísun á
nýjan dag?
Breiödalur bernsku minnar
Noröurdalurinn
Þar eru allar götur greiöar
og þú kemur þar ekki aö tómum kofunum
Loks er hér „Saga lífsins" samþjöppuð í
eina stöku eftir Stefán Aðalsteinsson:
Sáust, kvöddust, kynntust, mœttust,
kysstust, unnust, hétust,
reiddust, glöddust, rifust, sœttust,
resktust, eltust, létust.
Ekki þarf nokkrum ljóðavini að leiðast
með þessari bók.
Sónhendur
Kristján Hreinsson hefur
geflð út ljóðabókina Sónhend-
ur, og eins og nafnið bendir til
inniheldur hún eintómar
sonnettur, 29 talsins. Kristján
beitir enska afbrigðinu þar
sem eru þrjár ferhendur og
tvær línur í lokin með álykt-
un. Við tökum „Haustsón-
henduna" sem dæmi:
Er kemur lotiö haust þá er við hœfi
aö hugsa stundarkorn um liöna tíö
og syrgja blóm sem áttu stutta ævi
og allar flugurnar sem háöu striö.
Er noröanáttin hallar sér aö húsum
og húm af birtu dagsins tekur viö
þá er svo kalt að myrkrið brynnir músum
og máninn sýnir á sér nýja hliö.
í köldum skugga gleymist sumargjöfin
sá geisladans sem engin nótt gat leynt
og sprœkir fuglar halda yfir höfin
en himinninn hann vaknar alltof seint.
Erfyrsti snjórinn tyllir sér á tindinn
þá tygja laufblöö sig og nýta vindinn.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
L~—