Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1999, Blaðsíða 10

10
enning
FÖSTUDAGUR 17. DESEMBER 1999 DV
Aukapersóna í aðalhlutverki
I mörgum bókum Guðrúnar
Helgadóttur er lítill krakki í auka-
hlutverki. Frægust er sennilega
Magga, litla systir Jóns Odds og
Jóns Bjarna. Þessir litlu krakkar
meta tilveruna út frá sínum eigin
forsendum og segja eða gera eitt-
hvað sniðugt og skemmtilegt á
hárréttum augnablikum.
Nú er komin heil bók um lítinn
krakka: HandaGúndavél og ekkert
minna! Gúndi er að vísu heldur
yngri en litlu krakkamir sem
vafra um í hinum sögunum en það
er einmitt vandamálið: „Eins og
það sé gaman að vaka úti í vagni /
og vera ekki nokkurri manneskju
að gagni, / duddu sína totta og tosa
í vettlingana?/ Tíu sinnum heldur
vildi hann pota í kettlingana."
Guðrún skyggnist inn í hug Gúnda
sem er tíu mánaöa og segir frá þvi
í bráðskemmtilegum vísum hve
leiðinlegt það sé að geta ekkert
gert.
Gúndi litli býr í sveit og þar kunna menn að
nota vélar og tæki svo um munar. Þegar Gúndi
sér hvemig tækin létta fólki störfm, innan húss
sem utan, getur hann vel hugsað sér eina slíka.
Úr verður „handagúndavél“ sem getur allt sem
Gúndi vili geta. Og þá hefst ævintýrið fyrir al-
vöru.
Sagan um Gúnda og vélina er í bundnu máli
og er hreinræktuð skemmtisaga fyrir alla fjöl-
skylduna. Heima hjá mér höfðu bæði böm og
Guörún Helgadóttir: Hefur skapaö hagnýta vél handa börnum.
DV-mynd E.ÓI.
Bókmenntir
Margrát Tryggvadóttir
fullorðnir gaman af, en sá áhugasamasti var
eini fjölskyldumeðlimurinn sem enn er með
bleiu. Hann sá greinilega fyrir sér hagnýtt gildi
vélarinnar við bleiuskipti og til
þess að ná í hluti úr efstu hillum.
Myndir Freydísar Kristjánsdótt-
ur eru gamansamar vatnslita-
myndir sem hæfa sögunni prýði-
lega, eru elskulegar eins og sagan
sjálf og fylgja kvæðinu vel eftir.
Þær era raunsæjar og nokkuð ná-
kvæmar í þeim hluta bókarinnar
sem gerist í raunveraleikanum og
sjónarhornið er oft að neðan,
þannig að við sjáum heiminn með
augum Gúnda. Þegar fantasían tek-
ur völdin í kvæðinu nálgast mynd-
ir Freydísar teiknimyndina og
lesandinn skynjar að
hann er kominn inn í
heim ímyndana og
drauma. Og ekki veitti
venjulegum lesanda af að
fá myndir af öllum þess-
um landbúnaðartækjum!
Að því leyti er bókin veru-
lega fróðleg.
Það eina sem skyggði á
gleði mína með þessa ágætu bók er að orðið
handagúndavél er skrifað með litlu g-i í kvæð-
inu, eins og hér hefur verið gert, en með stóru
g-i í heiti bókarinnar.
Guðrún Helgadóttir
HandaGúndavél og ekkert minna!
Freydís Kristjánsdóttir myndlýsti
Vaka-Helgafell 1999
Það sem máli skiptir
Erfitt er að komast hjá þeirri tilfinningu
þegar lesin era ljóð Wislöwu Szymborska
að hún yrki af umfangsmeiri og sárari
reynslu af veröldinni en nokkurt íslenskt
nútímaskáld. Bara ljóöið um „Hatrið“
gefur svo átakanlega mikið í skyn um
það sem þessi tæplega áttræði pólski
sniilingur hefur séð og lifað að manni
rennur kalt vatn milli skinns og hör-
unds:
Hatriö. Hatur.
Andlit þess
grett af girndarbruna.
Æ, aðrar kenndir
svo máttvana, svo veikgeöja.
Hvenœr gat samheldnin
treyst á stuöning fjöldans?
Hvenœr kom meöaumkunin
fyrst í mark?
Og hversu miklu fékk efinn áorkaö?
Hatriö eitt haföi þann kraft er dugöi.
Hún rifjar upp vígvelli heimsins á sinn sér-
stæða hátt í ljóðinu „Veruleikakrafa"; lífið held-
ur áfram líka í Verdun, Guemica, ökrunum í
Kosovo. „Hvar ekki stóð steinn yfir steini /
þyrpast bömin um rjómaíssalann." (30) Og hvað
getum við lært af því? „Líklega ekki neitt. /
Nema að blóöið rennur, storknar fljótt." (31).
Szymborska fékk nóbelsverðlaunin í bók-
menntum 1996 og það ár kom út safn ljóða henn-
ar á íslensku þýtt af Þóru Jónsdóttur. Nú gefur
Geirlaugur Magnússon út þýðingu sína á
einni ljóðabók hennar, Endir
og upphaf frá 1993. Það er
snjallt að þýða heila bók
því skáld byggja upp bæk-
ur markvisst, i þeim er
ákveðið landslag sem
skemmist séu teknir þaðan
nokkrir tindar og komið fyrir
innan um aðra tinda úr öðr-
um bókum.
Bókmenntir
Silja Aðalsteinsdóttir
Þjóðfélagsleg ljóð Szymborska
era sterk en ennþá nærgöngulii
verða þó ljóðin um furður hversdags-
ins. „Himinninn er alls staðar“ segir í
fyrsta ljóðinu af slíkum fógnuði að það
er eins og hún sjái hann í fyrsta sinn! í ljóði sem
„Mætti vera nafnlaust" er ort um það sem skipt-
ir máli: Að sitja við ána einn sólríkan dag og
horfa á fiðrildin hvítu sem svífa um (21);
Þegar verð alls þessa vör, efast ég um
aö þaö sem máli skiptir
skipti meira máli en þaó sem engu skiptir.
Henni finnst merkilegra að taka til að loknu
stríði en heyja strið í titilljóði bókarinnar; þar
kemur óvænt hið kvenlega sjónarhom: „Hlutir
komast ekki / í samt lag af sjálfu sér.“ (23)
Geirlaugur nefnir í greinargóðum formála að
ljóð þessarar bókar séu persónulegri en fyrri
bóka skáldsins og tengist fráfalli sambýlis-
manns hennar. Harmljóð bókarinnar eru ýmist
óvenjulega nístandi í einfaldleika sínum
(“Vakan", „Tregauppgjör") eða merkilega
fyndin í sorg sinni. Þar ber hæst ljóðið
„Köttur í auðri íbúö“ þar sem Szym-
borska yrkir um mannslát frá sjónarhóli
kattar og byrjar svona: „Að deyja - slíkt
er ekki hægt að gera ketti.“ (37) Allt
kattafólk ætti að lesa það ljóð. í næsta
ljóði, „Útsýni kvatt“, yrkir hún frá sjónar-
hóli konu sem hefur misst, áhrifamikinn og
undurfagran sorgaróð. En lifið heldur alltaf
áfram þrátt fyrir persónulegan missi; tilviljunin
heillar hana endaiaust - „Og enn einu sinni
fyllist ég gleði...(44):
Vildi helst hrópa
svo smá er hún þessi veröld
aö mcetti taka hana
alla í faöm sér.
Ekki þarf að hafa mörg orð um þýðingu Geir-
laugs, dæmin hér að ofan tala sinu máli, tilgerð-
arlaus og tær eins og frumljóðin eru þekkt fyr-
ir. Dásamleg bók.
Wislawa Szymborska
Endir og upphaf
Geiriaugur Magnússon þýddi úr pólsku
Bjartur 1999
í myrkviðum kjallarans
Leyndarmálið í kjallaranum er framraun höf-
undar og segir frá Hugrúnu, ellefu ára Reykja-
víkurstúlku og vinum hennar. Svana er besta
vinkona hennar en þær þvælast stundum með
þeim Kidda, Þresti og Badda og fara stundum
heim til þess síðastnefnda þar sem hann er mik-
ið einn heima. Hann á heima í risastóru húsi og
undir því er stór og dimmur kjallari. Krakkam-
ir hafa gaman af að leika sér í honum en þó eru
þau háifhrædd í myrkrinu og flýja þaðan í ofboði
einn daginn þegar þau heyra torkennilegt hljóð.
Krakkarnir lenda í ýmsum ævintýram og kom-
ast stundum í hann krappan en allt fer þó vel að
lokum.
Það er talsverður byrjandabragur á þessu
verki. Málfar krakkanna er oft of fullorðinslegt
til að vera sannfærandi og stundum fær lesandi
ekki nógu miklar upplýsingar. Til dæmis er per-
sóna Badda talsverð ráðgáta alla söguna og ýms-
um spumingum um hann er aldrei fullsvarað
Hans persóna er veikasti hlekkiu-inn i
persónusköpuriinni. Aðrar
helstu persónur eru dregnar
skýrari dráttum en misvel tekst
til með þær. Sigurjóna frænka
er sú besta. Gustmikil sveita-
Bókmenntir
Oddný Árnadóttir
kona sem talar tæpitungulaust og
heilsar öllum á götunni, meira að segja
tunnukarlinum sem aldrei talar við
nokkum mann. Reyndar brjóta kaflarn-
ir um Sigurjónu upp söguna og era ekki
beint í samhengi við spennusöguna
sem höfundur er annars að segja.
Leyndarmálið í kjallaranum er
fyrst og fremst skrifuð sem
spennu/ævintýrabók fyrir krakka
og sem slík er hún ágæt. Höfund-
ur lumar á óvæntum uppákom-
um og tekst að koma lesanda á
óvart sem er jú eitt aðalatriðið
í góöum spennubókum.
Blýantsteikningar Jóhönnu
Hreinsdóttur eru afbragðs-
góðar og passa vel við efni
sögunnar.
Steinunn Hreinsdóttir
Leyndarmálid í kjallaranum
Myndskreytingar: Jóhanna
Hreinsdóttir
Fróði hf. 1999
20. öldin
Vaka-Helgafell hefur gefið út þá
bók sem líklega er stærst og þyngst
á íslenskum bókamarkaði í ár: 20.
öldin. Mesta umbreytingarskeið sög-
unnar í máli og mynd-
um. Bókin er tæpar 600
síður í stóru broti,
prentuð á þungan
myndapappír enda
eru um 700 myndir í
henni.
í 20. öldinni er ít-
arlegur annáll ver-
aldarsögunnar þar
sem öllum merkustu at-'
burðum aldarinnar era gerð skil og
auk þess era talin upp ótal smærri
atvik sem vakið hafa athygli og skil-
ið eftir sig spor. Greint er frá stjóm-
málum, hernaðarátökum, náttúru-
hamförum, stórslysum, vísinda-
afrekum, uppfinningum, menningar-
viðburðum, tísku og íþróttum. Ekk-
ert er höfundum óviðkomandi; til
dæmis má sjá hvenær ísskápar urðu
heimilistæki, hvenær insúlínið var
uppgötvað, hvenær kúlutyggjó og
Alka Seltzer komu á markað og svo
framvegis. Enn fremur era tíundað-
ir helstu viðburðir sem gerðust á ís-
landi á öldinni.
Höfundar frumtextans era níu en
þýðingu hafa annast Helga Þórarins-
dóttir, Ólöf Pétursdóttir og Jóhannes
H. Karlsson.
Q-leikhúsið
Finnski leikhópurinn Q-leikhúsið
verður með tvær sýningar í Nor-
ræna húsinu um helgina, á morgun
og sunnudag kl. 16. Leiksýningamar
eru síðasta atriðið í Norræna húsinu
sem tengist dagskránni um Kalevala
sem hefur staðið yfir frá því í nóv-
ember.
Sýning Q-leikhússins fjallar um
Kalevala. Sviðið er Tuonela, landa-
mærin þar sem allar goðsagnir,
helgisögur og ævintýri hefjast. Tekið
er fram að ekki þurfi að kunna
finnsku til að geta fylgst með sýning-
unni.
Jólatónleikar
Hljótt hefur verið um Kammer-
sveit Reykjavíkm- hérlendis á
þessu hausti enda hefur hún
gert víðreist um heiminn, ver-
ið bæði í Peking og Bonn.
Fyrstu tónleikar starfsársins
hér heima eru á sunnudaginn
kl. 17 í Áskirkju; það eru
jólatónleikar og músikin er eft-
ir Vivaldi, Bach og Corelli. List-
rænn stjórnandi Kammersveitar-
innar er Rut Ingólfsdóttir fiðluleik-
ari (á mynd).
Ljós við Látraröst
Vitavörðurinn, sjómaðurinn,
bóndinn, refaskyttan, hagleiksmað-
urinn og sagnaþulurinn Ásgeir Er-
lendsson á Hvallátrum er mörgum
landsmönnum að góðu kunnur. Nú
er komin út bókin Ljós við Látraröst
sem Einar Guðmundsson skráði eft-
ir Ásgeiri og Vestfirska forlagið gef-
ur út.
Þetta er ekki ævisaga í venjulegri
merkingu. Hér er ekki allt lífshlaup
Ásgeirs rakið heldur eru hér fyrst og
fremst færðar í letur frá-
sögur af atburðum sem
hann heyrði um eða
varð vitni að sjálfur.
Þessar frásagnir eru
ekki allar af frækileg-
um afrekum heldur
segir einnig frá „af-
rekum í ósigrum lífs-
ins“ eins og skáldið
Guðmundur Ingi orð-~
ar þáð, mistökum, vonbrigðum og
lífsreynslu af öllu tagi.
Ásgeir var fæddur á Hvallátrum í
Rauðasandshreppi árið 1909 og lést
1995. Hann bjó á Hvailátrum alla
sína ævi og mundi tímana tvenna í
heimabyggð sinni. Fjöldi ljósmynda
er í bókinni af fólki og stöðum sem
sagt er frá.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir