Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1999, Blaðsíða 36

ennmg
FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 1999 JD"V"
40
I____________________
Óður til Afríku
Raddir Evrópu og Stöð 2
„t Afríku er eitthvað satt við
fyrstu sýn í morgunsárið en er
orðið lygi um hádegishil" (192)
segir í nýútkominni bók eftir
nóbelsskáldið Ernest Hem-
ingway sem lést árið 1961. í bók-
inni rekur hann skáldlegar end-
urminningar sinar frá því hann
var í Afríku ásamt Mary, fjórðu
og síðustu eiginkonu sinni. Þau
hjónin bjuggu í tjaldbúðum við
rætur Kilimanjaro-fjalls í Kenýa.
í bókinni er sagt frá samskiptum
þeirra við innfædda, fjallað er
um ættbálkaerjur og yfirgang
hvíta mannsins auk langra lýs-
inga á veiðiferðum þar sem bráð-
in er allt frá pattaralegum akur-
hænum til illvígra ljóna.
Inn í söguna er flétt-
að eins konar ástar-
þríhyrningi en Hem-
ingway er heillaður af
ungri innfæddri stúlku
þótt hann elski jafn-
framt konu sína heitt.
Þar sem ólæsi er mik-
ið eru orð og samtöl mik-
Uvæg. í bókinni eiga lang-
ar samræður sér stað, persónur tala og tala og
stundum eru samtölin m.a.s. endursögð í
stuttu máli. Þegar talað er við innfædda er
mikið slett af swahUí og aftast í bókinni er
handhægt orðasafn til skýringar. Hemingway-
hjónin tala mikið saman, samtölin eru löng og
þreytandi enda kraumar óánægja og óþolin-
mæði undir niðri þrátt fyrir aUa ástina. MikU
nálægð og samvera reynir mjög á þolrifin í
þeim hjónum. Hemingway sogast inn í frum-
stætt líf Afríku meðan Mary spymir við fót-
um. Hún rembist í bamalegri afbrýðisemi við
að fella ljón og sækist þannig eftir ást og við-
urkenningu manns síns. Hugur hans sveiflast
frá siðmenntaðri fegurð og greind hennar og
Bókmenntir
Steinunn Inga Óttarsdóttir
til frumstæðs þokka og framhleypni Afríku-
stúlkunnar. Þó er minna gert úr þessu í bók-
inni en efni standa tU.
Undralönd Afríku eru sennilega óskUjanleg
þeim sem ekki hefur komið þangað. Hem-
ingway miðlar upplifun sinni af ástríðu og
stundum svo skáldlega að erfitt er að skUja
hvað hann á við: „Við vorum á leið inní
óraunveruleik afrískrar veraldar sem varin er
og víggirt af raunveruleik sem tekur fram öU-
um öðrum veruleik. Það var ekki veröld lífs-
flótta eða dagdrauma. Það var vægðarlaus og
raunveruleg veröld samsett úr óraun-
veru þess sem verulegt er“ (130). í
textanum er höfðað til allra skUning-
arvita; sólbrenndum víðáttum og
grónum sléttum er lýst, maður finnur
lykt af leðri, reyk, þurri mykju og
svita og heyrir hýenuvælið í myrkr-
inu. Sagan er afar hæg, jafnhæg og líf-
ið í Afríku. Líf hvíta mannsins á þess-
um slóðum er lúxuslif - þjónar bera
fram morgunverð, svo er lesið í bók í
forsælunni, skroppið á veiðar, síðdeg-
isblundur, tedrykkja, ljónakótUettur
eða bufflasneið í kvöldmat, bjór við
bálið, sofnað undir flugnaneti, legið
andvaka og hugsað. Dagarnir eru aU-
ir eins og ekki hægt að muna meira
en mánuð í einu i Afríku (42).
Hemingway hafði lagt óMlgert
handrit bókarinnar tU hliðar en son-
ur hans, Patrick, hefur búið það tU
prentunar nú, tæpum fjörutíu árum
eftir dauða hans. Sagan er þung og
harðsótt, kaflamir eru langir
og alvöruþrungnir. Þýðing Sig-
urðar A. Magnússonar á þessum erfiða
texta er með miklum ágætum. Ást Hem-
ingways skín aUs staðar í gegn. Þýðingar
á löngum dýralífs-, veiði- og þjóðháttalýs-
ingum eru sérlega vel af hendi leystar að
ekki sé talað um ljóðræna kafla þar sem
Sigurður er í essinu sínu. En aUtaf er an-
kannalegt í þýðingu að sjá orð eins og bola-
skít (222) fyrir buUshit og þá sérvisku að
skrifa Amríkani (181) og Amríka (193). Satt
við fyrstu sýn er tormelt bók, hún er aUt í
senn raunsæisleg skáldsaga að hætti Hem-
ingways, sjálfsævisaga og tregafuUur óður tU
Afríku, veraldar sem var.
Ernest Hemingway
Satt við fyrstu sýn
Sigurður A. Magnússon þýddi
Setberg 1999
Vegna frétta af því að Björk og ung-
mennakórinn Raddir Evrópu séu á veg-
um Stöðvar 2 í stærstu sjónvarpsútsend-
ingu aUra tima á gamlárs-
dag má minna á að það er
Reykjavík - menningarborg
Evrópu árið 2000 sem stend-
ur að samsöng þeirra Bjark-
ar og ungmennakórsins og
koma þau einnig fram í
Perlunni um kvöldið þegar
Reykjavík tekur við menn-
ingarborgartitlinum.
Fyrir tveimur vikum var einmitt sagt
frá því hér á síðunni aö Raddir Evrópu,
stærsta sameiginlega verkefni menning-
arborganna níu - og sem stýrt er frá
Reykjavík - hefði fengið stóra styrkinn
frá Evrópusambandinu, um 26 mUljónir
króna. Aðaltónleikar Radda Evrópu og
Bjarkar verða í Hallgrímskirkju 26. og 27.
ágúst næsta sumar.
Þar sem sólin skín . ..
„Vísur geri ég. En hversu góðar þær
eru - ég læt öðrum eftir að dæma um
það,“ segir Guðmundur G. HaUdórsson
um vísnagerð sína. Nú geta lesendur
dæmt því úrval ljóða hans og
lausavísna er komið á prent í
bókinni Þar sem sólin skín
einnig á nóttunni.
Guðmundur er Þingeyingur,
fæddur á Tjörnesi 1923. Hann
var sjómaður framan af en
stundaði viðskipti lengst af
ævinnar, einkum varð hann
þekktur fyrir að brjóta grá-
sleppuhrognum braut að borðum sæl-
kera víðs vegar um Evrópu. Hann fór
ungur að yrkja og sumar vísur hans hafa
orðið fleygar. Einnig kvæði sem sungin
hafa verið, tU dæmis „Rósin“ (“Undir háu
hamrabelti / höfði drúpir lítil rós“).
Svona yrkir hann „Um sveitunga":
Þarnafyrst hann Ijósió leit,
lcetur sér annt um fööurgarða.
Hnípnir bœndur hans í sveit,
honum reisa minnisvaröa.
Vetrarnætur
Hinn kunni ameríski gítarsniUingur A1 Di
Meola hefur sent frá sér nýja plötu, sem hann
kaUar „winter nights“. A1 Di Meola hefur ver-
Hljómplötur
Ársæll Másson
ið kunnastur sem einn af helstu gítarleikur-
um fusion- eða bræðingstónlistar, og einnig
vakti mikla athygli þegar gítarséníin þrjú,
John McLaughlin og Paco De Lucia ásamt A1
Di Meola léku saman sem kassagítartríó á tón-
leikum og plötum á fyrrihluta síðastliðins ára-
tugar.
„winter nights“ verður að kaUast jólaplata,
eða „plata tU að stytta mönnum stundir í
svartasta skammdeginu“, því þekktir
,jólastandardar“ eru nokkrir á henni. Auk
þeirra á A1 Di Meola sjálfur þrjú lög auk
siuttra miUispUa, sem hann nefnir „winterlu-
des“. „Scarborough Fair“ eftir Paul Simon og
„Mercy Street" eftir Peter Gabriel verða líka
að ágætum jólalögum í meðförum Meola.
Hljóðfæraleikarar eru aðeins tveir auk hans.
Roman Hrynkiv leikur á bandura, strengja-
hljóöfæri sem er upprunnið í Úkraínu og hef-
ur hátíðlegan hljóm sem minnir einna helst á
hörpu. Á slagverk leikur svo Heman Romero,
og reyndar á kassagítar í „Mercy Street“. A1
Di Meola leikur sjálfur á fjölda gítara, slag-
verk ýmiss konar auk hljómborða og annarra
hljóðfæra A( D-,mioU ' æ vVirt<f*f.nifihto c..
sem ég 1
kann
jafhvel ekki defli á. TCLAnc
Þótt
hljómur þessarar plötu sé vissulega hátíðlegur
þá er hún hvorki yfirhlaðin helgislepju né
þeirri , jólakeyrslu" sem hefur verið einkenn-
andi á amerískum og reyndar líka íslenskum
jólaplötum. Þetta er öðruvísi jólaplata, og
stendur upp úr í þeirra hópi. Ég eins og marg-
ir aðrir á fáeinar plötur sem eru í öndvegi um
jólin, og nú hefur þessi bæst i hóp þeirra út-
völdu.
Vinkonur í blíðu og stríðu
Karl Helgason hefur sent frá sér nýja skáld-
sögu fyrir stálpaða krakka og unglinga. Hún
heitir Köflóttur himinn og þar segir frá Gerðu
sem er 12 ára. I upphaíí sögunnar er hún vina-
'laus og einmana, því hún er nýbúin aö slíta
sig undan ofríki Mæju sem var hennar helsti
félagi. Gerða kynnist Hrefnu sem er nýflutt í
hverfið og þær ná strax vel saman. Saman
geysast þær af stað inn í nýjan og framandi
heim unglingsáranna, þar sem áhugamálin
eru strákar og aftur strákar.
Bókmenntir
Margrét Tryggvadóttir
■ Sagán spannar eitt sumar og er trúverðug frá-
sögn af lffi 12 ára vinkvenna. Gerða þarf að
passa bróður sinn á meðan mamma hennar
vinnur og stöllumar finna upp á undarlegustu
hlutum til þess aö kynnast strákum sem gætu
hugsanlega verið sætir. Þá fara þær í sumarbú-
stað með fjölskyldu Gerðu og til Portúgal með
foreldrum Hrefnu. Þar rís fjörið einna hæst og
Gerðu tekst að afhjúpa loddara sem er nærri bú-
inn að plata milljónir út úr foreldrum Hrefnu.
En það er ekki allt
jafhánægjulegt í lífinu.
Pabbi Gerðu er þung-
lyndissjúklingur og
hræðslan við kast hvílir
þungt á fiölskyldunni.
Úr þessu er þó varla
nógu vel unnið og þessi
ótti Gerðu við svartnætti
geðdeyfðar mætti að
mínum dómi vega
þyngra. I raun er lítið
fiallað um þunglyndið
nema þegar það kemur
beint við sögu. I sögulok
gerast þó atburðir sem
rista dýpra og Gerða
sjálf óttast að lokast inni
í dimmum helli sorgar
og saknaðar. Sá kafli er
að mínum dómi
sterkasti hluti verksins.
Persónur bókarinnar eru skýrum dráttum
dregnar. Gerða og Hrefna eru hressar stelpur
sem auðvelt er að láta sér þykja vænt um.
Strákamir sem þær eru að eltast við eru
skemmtilega samansettur hópur misaulalegra
drengja og aukapersónur á borð við Frið-
björgu gömlu í Portúgal og
Jón Geir, litla bróður Gerðu,
eru fyndnar og lífga upp á
textann. Þá fannst mér gam-
an að sjá hvemig höfundur
stillir upp ólíkum fiölskyld-
um stúlknanna án þess að
leggja dóm á lífsstil þeirra.
Það er Gerða sem segir
söguna og þar er veiki
punktur bókarinnar. Gerða
er að vísu prýðilegur sögu-
maður og textinn lipur en
málfarið tilheyrir fremur
fólki á fimmtugsaldri en tólf
ára stúlkubami! Hér hefðu
vaskir krakkar eða ungling-
ar þurft að lesa textann yfir
og strika miskunnarlaust út
orðalag sem tilheyrir ekki
menningarheimi þeirra eða
láta fullorðinn sögumann
segja söguna í þriðju persónu.
Að öðru leyti er Köflóttur himinn fín bók.
Karl Helgason
Köflóttur himinn
Æskan 1999
Visku augun vaka grá,
víst er hann öllum mestur.
Þegar hann hverfur þrautum frá,
þá veröur héraðsbrestur.
Guömundur gefur bók sína út sjálfur
og sér einnig um sölu á henni að heiman
frá sér á Húsavík.
Orð í tíma töluð
í bókinni Orð í tíma töluð hefur
Tryggvi Gíslason, skólameistari Mennta-
skólans á Akureyri, tekið saman um-
fangsmesta safn tilvitnana og fleygra orða
sem komið hefur út hér á landi. Þar er áð
finna um átta þúsund uppflettiorð sem
geyma margt sem snjallast hefur verið
sagt á íslandi í þúsund ár, en einnig er í
bókinni mikill fiöldi er-
lendra tilvitnana.
Orð í tíma töluð sækir
titil sinn í Orðskviði
Salómons: „Hversu fagurt
er orð í tíma talað“ stend-
ur þar. Hún er ólík venju-
Iegum tilvitnanabókum
að þvi leyti að hver til-
vitnun er studd ítarleg-
um bókfræðilegum upplýsingum'
auk sögulegra og menningarlegra skýr-
inga á örðum og orðtökum.
Tryggvi segist í formála hafa byijað að
vinna að þessari bók fyrir þremur áratug-
um þegar hann kenndi íslensku við há-
skólann i Björgvin í Noregi. Þá átti hún
að vísu að verða orðnotabók eða handbók
í málnotkun og geyma leiðbeiningar um
mál og stíl, samheiti og andheiti og þess
háttar. Er skemmst frá því að segja að sú
bók vildi ekki verða til - „enda varð sumt
eldi að bráð,“ segir Tryggvi. „En úr ösku
orðnotabókarinnar hefur risið þessi bók
sem aðeins hefur að geyma tilvitnanir og
fleyg orö í íslensku." Með því er átt við
orðrétt ummæli höfð eftir nafngreindu
fólki eða úr ritum eftir þekkta höfunda
eða úr sígildum ritum.
Orð í tíma töluð - Islensk tilvitnanabók
er tilnefnd til Islensku bókmenntaverð-
launanna. Mál og menning gefur hana út.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir