Dagblaðið Vísir - DV - 29.12.1999, Síða 10

I
10
)enning
MIÐVIKUDAGUR 29. DESEMBER 1999
Rauðkálsstemmur
og óratóríur
Ætli flestir tónlistarunnendur geti ekki tekið
undir það með mér að jólin séu umfram allt há-
tíð söngsins. Vissulega er indælt að hlusta á
jólatónlist þeirra Corellis og Telemanns fyrir
strengi og básúnur við kertaljós. En til þess að
upplifa hinn sanna anda jólanna og verða mátu-
lega upphaflnn dugar ekkert annað en innfjálg-
ur söngur. í stórum dráttum er hann tvenns
konar, jólaslagarar og vinsælir jólasálmar, lög
sem hlýja manni um hjartarætur meðan á jóla-
undirbúningnum stendur, kannski meðan verið
er að skerpa á jólasteikinni og taka forskot á
borðvínið. Þetta kallar Jóhannes vinur minn í
12 tónum „rauðkálsstemmur" ef ég man rétt.
En svo er kórtónlistin sem lyftir manni I and-
legar hæðir og rekur til aö hugleiða merkingu
þeirra atburða sem við erum að minnast með
jólahaldi. Þá kemur til kasta Messíasar eftir
Handel og óratórianna Bachs. Ef ég má segja
nokkur orð um „rauðkálsstemmurnar", þá
hafði ég fyrir sið á námsárum mínum í Svíþjóð
að spila ljúfa jólatónlist með Adolf Frederiks
Drengjakómum, sem Anders Öhrwall stjórnaði.
Sérstaklega er mér minnisstæð plata þar sem
Hakon Hagegárd söng með drengjunum, þá lítt
þekktur barítonsöngvari. Þessi tónlist hefur
lengi verið óaðgengileg, en nú má fá smjörþef-
inn af henni á diski sem nefnist En klassisk Jul,
þar sem áðurnefndur kór syngur af hjartans
lyst með og án Hagegárds, en að auki syngja
stórkanónur á borð við Jussa Björling og Birgit
Nilsson á henni. Helsti galli á disknum er að á
honum er ekki nógu mikið af músík (46 mín.),
auk þess sem ég hef takmarkðan áhuga á að
heyra fallegar sænskar raddir kyrja White
Christmas og Jingle Bells upp á ensku.
Pólífónía um heilagan Nikulás
Fyrir þá sem vilja hvíla sig á „rauðkálinu"
en vilja ekki fá yfir sig heila óratóríó, get ég
mælt með miðaldasöng sem fyrirtæki á borð
við hyperion og harmonia mundi gefa út í tölu-
verðum mæli. í ár gefa þeir síðarnefndu til
dæmis út pólífónískan söng sem allur tengist
heilögum Nikulási, sem er auðvitað hinn upp-
runalegi ,jólasveinn“. Legends of St. Nicholas
heitir diskurinn og er sunginn af kvennakvar-
tettinum Anonymous 4, sem ég hef áður mært á
• •'** -'v&tSr v
> áí ■ivi.np
X r
m
m , ’ mck
A plötunni Legends of St. Nicholas er
pólífónískur miöaldasöngur um hinn uppruna-
lega jólasvein, heilagan Nikulás.
Hljómplötur
Aðalsteinn Ingólfssnn
þessum vettvangi. Hér er um að ræða sannkall-
að eyrnakonfekt á aðventunni. Fyrir þá sem
vilja bara miðaldastemningu, hvort sem hún
tengist jólunum eður ei, má einnig mæla með
tónlist eftir Guillaume Dufay (1400-1474) sem
nefnist Jakobsmessa, sungin af átta gullbörk-
um, The Binchois Consort. Það er Ijóst af þeim
tónlistarflutningi sem á sér stað hér í Reykjavík
á haustmánuðum að söngtónlist af þessu tagi á
sér æ fleiri aðdáendur hér á landi.
En nú að þungavigtartónlistinni. Það vill svo
vel til að hanssler-útgáfan, sem stefnir að því að
gefa út gjörvallan Bach, hefur komið fyrir á ein-
um diski (nr. 78) helstu aðventu- og jólakórölum
hans. Þar er Helmut Rilling við stjómvölinn og
meðal söngvara eru Sybilla Rubens, James
Taylor og Andreas Schmidt. Þetta er diskur
sem mælir með sér sjálfur. Og kannski þarf
engan annan Bach um jólin.
En þeir sem vilja prófa öðruvisi kórverk yfír
hátíðarnar ættu endilega að bera sig eftir jóla-
óratórío eftir Carl Heinrich Graun (1703-1759),
lítt þekkt tónskáld og tenór, sem sá um tónlist-
ina við hirð Friðriks mikla. Hér er vélað um
með öðrum hætti en í söngtónlist Bachs. Frjáls-
lega er farið með ritningartexta og meira er
spilað á opinskáar tilfmningar i tónlistinni, til
að mynda leggur Graun talsvert upp úr þrótt-
miklum kólóratúra-söng. En þetta er alvöru
jólatónlist og andaktug á réttum stöðum.
Passían á jólum
Ég veit að jólin eru ekki beint rétti tíminn til
að hampa Jóhannesar- og Matteusarpassíum
Bachs, sem ganga út á pínu og dauða Krists, ekki
fæðingu. Samt skal ég viðurkenna að ef ég mætti
velja mér eitt tónverk til gjafar og/eða afspilun-
ar um hátíðamar, mundi ég velja nýja útgáfu
Philippes Herreweghes á Matteusarpassíunni.
Þetta er einfaldlega einhver best leikna og
sungna - segjum göfugasta - útgáfa á þessari
passíu sem ég þekki. Enda einvalalið söngvara
að verki, Ian Bostridge, áðumefnd
Sybilla Rubens, marglofaður Andreas
Scholl (sem syngur „Erbarme dich“
svo fallega að maður kemst við ...),
Franz Josef Selig og fleiri. Þessum
„pakka“ fylgir enn fremur CD-ROM,
þar sem fjallað er um tónlistina og
flutninginn frá öllum mögulegum
hliðum. Tvimælalaust eitt af mark-
verðustu geislaplötusettum ársins.
En klassisk jul: Björling, Nilsson,
Hagegárd o.fl., Swedish Society,
umboð á Íslandi: 12 tónar
Anonymous 4: Legends of St. Nicholas, harm-
onia mundi, umboð á íslandi: JAPIS
Guillaume Dufay: Mass for Saint James the
Greater, The Binchois Consort, hyperion, um-
boð á íslandi: JAPIS
Bach, A Book of Chorale Settings, Advent and
Christmas, Rilling o.fl., hánssler, umboð á ís-
landi: 12 tónar
C.H. Graun: Christmas Oratorio, Rheinische
Kantorei o.fl., CPO, umboð á íslandi: 12 tónar
Bach: Mattháus-Passion, Collegium Vocale
gent, Herreweghe, harmonia mundi, umboð á
Islandi: JAPIS
Auglýsing til að mótmæla auglýsing-
um hleypir skrekk í sjónvarpsmenn
I nýárspredikun sinni í fyrra
hafði biskupinn á íslandi nokkr-
ar áhyggjur af því að eitt helsta
andlega fóður nútímamanna og
þá ekki síst barna væru sjón-
varpsauglýsingar sem helltust
yfir menn sýknt og heilagt og
hefðu aðeins einn boðskap að
flytja: þú átt að kaupa, kaupa,
kaupa ...
En herra Karl er ekki einn um
að hafa áhyggjur af þessum boð-
skap sem er þvi hávaðasamri
sem hann er einhæfari. Fyrir
nokkru tóku samtök í Frakk-
landi upp á því að skora á menn
að mótmæla heilaþvætti auglýs-
inganna með því að hafa einn
„dag án kaupa“ og neita þá allri
neyslu. Samkvæmt þeirri gömlu
reglu Hjálpræðishersins að ekki
megi láta ljóta kallinum eftir alla
bestu tónlistina gerðu þessi sam-
tök nú sjónvarpsauglýsingu eftir
öllum kúnstarinnar reglum með
þessari áskorun, söfnuðu pen-
ingum og fóru með hana á
nokkrar sjónvarpsstöðvar. Þar
hljóp greinilega tálsverður
skrekkur í menn, og alls staðar
var neitað að birta auglýsing-
una, ýmist á þeim forsendum að
hún bryti í bága við hagsmuni
stöðvarinnar eða að hún gæti
ekki flokkast undir það sem
venulega væri kallað auglýsing-
ar eða undir einhverju enn öðru
yfirskini.
Þannig lítur nútímamaöurinn (“homo modernicus") út í augum þeirra sem
hafa horn í síðu auglýsinga.
í þessum samtökum eru menn
úr ýmsum áttum, m.a. félagar út
„Andspymuhreyfingunni gegn
árásum auglýsinga“ og var haft
eftir þeim að þeir vildu „efla and-
spyrnu manna gegn þeim sem eru
að eyðileggja náttúruna, fegurð-
ina og frelsið, brengla hugmyndir
okkar og takmarka líf okkar við
neysluna eina.“ Auglýsingin sem
þeir gerðu sýndi feitan kall sem
sat á jarðarkúlunni og át og
drakk í sífellu þangað til jarðar-
kúlan fór að molna undan þunga
hans. Stóð hún yfir í 30 sekúndur
og endaði á orðunum: „20% jarð-
arbúa neyta 80% af auðlindum
jarðarinnar. Neyslumenning okk-
ar er hörmuleg, og hefur I fór með
sér dauða jarðar. Eina vonin um
breytingu hugarfarsins liggur í
aðgerðum hvers og eins, á hveij-
um degi. Haldið upp á dag án
kaupa 26. nóvember. Kaupið ekk-
ert.“
Eitt af því sem olli greinilega
mikilli skelfingu í sjónvarps-
stöðvum, þegar auglýsingunni
var skellt þar upp á borð og var
notað sem átylla til að vísa henni
á bug, var það að feiti kallinn
ropaði hástöfum af öllu þessu áti.
Þá hlið neysluþjóðfélagsins þótti
að sjálfsögðu ekki við hæfi að
sýna.
Einar Már Jónsson, París
Aðgengilegar biblíu-
sögur
Háskólaútgáfan hefur sent frá sér
bókina Fyrirheitna
landið sem í er að
finna frásagnir úr
Biblfunni líkt og segir
i undirtitli. Hér er
um að ræða eins
konar vinsældalista
á biblíusögunum,
því í Fyrirheitna
landinu er að
finna þekktustu
sögur bæði Gamla og Nýja'
testamentisins. Bókin er í linu broti
og heldur þjálli í meðforum en sjálf
Biblían. Hún er þvi hentugt upp-
flettirit fyrir þá sem vilja rifja upp
helstu frásagnir Gamla testamentis-
ins af hörmungum gyðinga áður en
kemur að fæðingu Jesú, lífl hans,
dauða og upprisu. Jón Þórisson, sem
ritstýrði verkinu og valdi textana,
hefur kosið að leggja áherslu á þær
frásagnir sem mest áhrif hafa haft á
hugsunarhátt og menningarsögu
kristinna þjóða, þar á meðal okkar.
Biblían og listin
Biblían hefur ekki aðeins haft
áhrif á hugsunarhátt almennings,
hún hefur einnig veitt listamönnum
og rithöfundum innblástur í gegnum
aldimar. Hér áður fyrr þótti sjálf-
ekki sist myndlistarmenn
túlkuðu biblíusögurnar á
myndrænan hátt í verk-
um sínum og höfðu þeir
hana reyndar að sínu
helsta viðfangsefni um
langt skeið. Minna hefur
farið fyrir beinum tilvís-
unum í biblíusögurnar
síðustu aldir, þó þemu
þeirra megi rekast á
víða, allt frá bókmennt-
um til bíómynda. t dag er
helst að sjónvarpsmynd-
ir séu gerðar beint eftir
sjálfri Biblíunni, likt og sú sem sýnd
var i Ríkissjónvarpinu um jólin. Lík-
lega hafa verri útgáfur af lífi Jesú
sést hér í sjónvarpi, en þeim sem
leggja mikið upp úr sögulegum sann-
leika skal bent á að útfærslur á lífs-
háttum fólks í ísrael í upphafi okkar
tímatals í þessari mynd voru mun
meira i anda listamanna endurreisn-
artímans en fornleifafræðinga nú-
tímans. Ekki skal fullyrt að mjög
rangt hafi verið farið með staðreynd-
ir, þótt efast megi um að María
Magðalena hafi getað orðið sér úti
um verksmiðjuframleiddan varalit
árið 30 og eitthvað.
Aldamót og afmæli hjá
Sævari
Gallerí Sævars Karls varð tíu ára á
árinu sem er að líða. Af þvi tilefni
hefur verið opnuð sýning á verkum
yfir fiörutíu listamanna sem allir
hafa einhvern tíma sýnt hjá Sævari.
Þema sýningarinnar er Aldamót, sem
listamennirnir túlka hver með sínu
nefi. Meðal þeirra
fjölmörgu sem eiga
verk á Aldamóta af-
mælissýningunni,
sem stendur aðeins
til 15. janúar, eru
Anna Guðrún Líndal,
Amgunnur Ýr Gylfa-
dóttir, Birgir Andrés-
son, Daníel Þorkell
Magnússon, Gabríela
Friðriksdóttir, Gjörn-
ingaklúbburinn, Erró, Guðrún Ein-
arsdóttir, Hallgrímur Helgason, Helgi
Þorgils Friðjónsson, Hlynur Hallsson,
Hulda Hákon, Jón Axel, Kees Visser,
Kristján Davíðsson, Kristján Stein-
grímur Jónsson, Margrét H. Blöndal,
Ólöf Nordal, Ósk Vilhjálmsdóttir, Sig-
urður Ámi Sigurðsson, Tumi Magn-
ússon og Þorvaldur Þorsteinsson.
Þessi nöfn ættu að gefa örlitla hug-
mynd um þá breidd sem er í sýning-
arhaldi gaúerísins.
Umsjón
Margrét Elísabet Ólafsdóttir