Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1999, Blaðsíða 7

28
+
29
FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 1999
Wílar
FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 1999
#7ar
Ford Mustang 1964.
Trabant 1963.
g Toyta Corolla 1966.
Ford T 1914.
g Austin Mini 1959.
Saab 96 1960.
Ford Bronco.
Willy’sjeppi 1942.
^ Land Rover 1948.
Lesendur DV-bíla hafa valið:
Bíll aldarínnar á slandi
um með sérstökum merkjum.
Með því að greiða lágmarksgjald,
fimm mörk á mánuði, fengu vænt-
anlegir kaupendur söfnunarkort, en
enginn fengi bílinn sinn afhentan
fyrr en búiö væri aö greiða alla upp-
hæðina, 900 mörk, 50 marka afhend-
ingargjald og 200 mörk, sem voru
gjald fyrir tryggingu á bílnum í tvö
ár. Ekki var hægt að segja samn-
Saga bjöllunnar frá Volkswagen
er samofln sögu mannsins sem
hannaði hana í upphafi, Ferdinands
Porsche. Saga bjöllunnar er því
einnig saga Porsche.
Porsche, sem fæddist árið 1875,
hafði unnið að smíði bíla um langa
hríð þegar bjallan varð loks að veru-
leika, en upphafið má rekja til þess
er hann teiknaði fyrsta bílinn alda-
mótaárið 1900. Þessi fyrsti bíll hans
var Porsche-Lohner Chaise 1 og var
rafknúinn, en rafmótoramir voru
innbyggðir í drifhjólin sjálf að fram-
an. Porsche hreifst greinileg mjög af
rafmagninu sem orkugjafa og hann-
að í framhaldinu bíla með litlar
bensínvélar sem framleiddu raf-
magn til að koma bilnum áfram.
Áhugi Porsche vaknaði snemma
á því að koma fram með bíl sem al-
menningur gæti leyft sér að kaupa,
bíl sem allir gætu eignast. Hann
hannaði slíkan bíl á meðan hann
starfaði sem tæknilegur forstjóri
hjá Daimler-fyrirtækinu í Þýska-
landi, en þar sem það framleiddi að-
eins dýra glæsibíla, þá var áhugi
þar á bæ lítill á að framleiða bíl eft-
ir þessum hugmyndum Porsche.
Hann sagði upp starfi sínu þar
vegna þessara deilna, en á meðan
hann starfaði hjá Daimler hafði
hann hannað bíl á borð við
Mercedes SS og SSK, sem þótti með-
al glæsilegustu sportbíla þriðja ára-
tugarins.
En Porsche var ekki lengi án
starfs í bílaiðnaðinum og fékk fljót-
lega vinnu hjá Steyr í Austurríki,
en kreppan neyddi það til að sam-
einast Daimler-Benz, úr var fyrir-
tækið Steyr-Daimler-Puch sem enn
er starfandi. Samvinnan við fyrri
yflrmenn Porsche varð til þess að
magna aftur upp sömu misklíð og
áður varöandi smíði minni og ódýr-
ari bíla og aftur hrökklaðist
Porsche úr vinnu.
Þessi uppsögn varð til þess að
Porsche kom sér upp sinni eigin
hönnunarstofu i Stuttgart í desem-
ber 1930, Ing hcF Porsche GmbH.
Þróun eigin bíla
Nú hófst tími eigin hönnunar og
þróunar hjá Porsche. Hann varð að
berjast við fjárskort, en strax á ár-
inu 1931 er hafin vinna við hönnun
á bíl á vinnustofu Porsche sem segja
má að sé grunnurinn að bjöllunni
eins og við þekkjum hana án þess
að það sé ljóst af þeim teikningum
sem þama komust á blað.
Samhliða þessu vann Porsche aö
verkefnum fyrir ýmsa aðila og fékk
einkaleyfi á mörgum hlutum til
smíði búa, má þar nefna fjöðrunar-
og höggdeyfibúnað sem byggöist á
vindufjöðrun sem síöar sást bæði í
Volkswagen og öðrum bílum frá
Porsche.
Boð um að hanna lítinn bíl fyrir
NSU varð Porsche til bjargar á erf-
iðum tímum. Hann kom þá fram
með bO sem kallaðist Gerð 32, og er
í raun næsta skref í þróunarferli
Porsche í átt að bjöllunni eins og
hún varð að lokum. Einn þessara
bíla er enn í dag til á bílasafni
Volkswagenverksmiðjanna og ber
hönnuði sínum gott vitni um frum-
leika.
En Gerð 32 varð aldrei að veru-
leika því NSU hafði ekki heimild til
að smíða bíla í eigin nafni. Porsche
varð því enn að leita leiða til að
koma hugmynd sinni í framkvæmd,
fmna aöila með nægt fjármagn og
vilja til að vinna verkið. Þessi aðili
fannst og reyndist vera tilbúinn til
að korna verkinu í framkvæmd: Ad-
olf Hitler.
Volksauto - alþýðubif-
reið
Þegar Hitler komst til valda í
Þýskalandi hófst mikið uppbygging-
arstarf í kjölfar fyrri heimsstyrjald-
arinnar og kreppunnar miklu sem
Bandamenn skoðuðu ýmsa mögu-
leika til að nýta fólksvagninn og
framleiðsluna í verksmiðjunum eftir
stríðið. Bjalla var send til reynslu til
Bretlands, en þar vildi enginn sjá
þennan bíl. Hún þótti of hávær, of ljót
og allt of sérkennileg. Ástralska
stríðsskaðanefndin vildi ekki þiggja
verksmiðjumar og sama sagði Henry
Ford. Rússar sýndu áhuga en kóln-
andi sambúð austurs og vesturs lok-
aði á þann möguleika.
Svo fór að lokum að Þjóðveijum
vom afhentar verksmiðjumar á ár-
inu 1949, en það má þakka þrjósku
bresku yfirforingjanna sem stjómuðu
Upphaflega var aðeins hægt að kaupa KfF-Wagen (seinna Volkswagen) með því að spara fyrir honum með regluleg-
um fyrirframgreiðslum. Ef ein greiðsla féll niður var allur sparnaðurinn tapaður!
yfirheyrslum var hann hnepptur í
fangelsi, sjötugur að aldri. Hann sat
þrjá mánuði í sama fangelsi og Al-
bert Speer, en var sleppt og fékk að
setjast að í Zell am See, ekki langt
frá vinnustofu sinni í Gmúnd í
Austurríki.
En þar með var sagan ekki öll,
því Frakkar buðu Porsche til Frakk-
lands til að ræða ákveðið verkefhi.
Látið var að því liggja að áætlað
væri að flytja verksmiðjurnar í
Wolfsburg tÚ Frakklands en þegar á
hólminn var komið var útkoman sú
að Porsche og félagar hans voru
hnepptir aftur í fangelsi, sumir
segja að undirlagi franskra bíla-
framleiðenda, og sat hann næstu tvö
ár í fangelsum þar til að loks tókst
að sanna að kærur sem á hann voru
bornar reyndust rangar.
En Porsche var farinn að heilsu
eftir fangavistina og náði sér ekki á
strik aftur.
Honum tókst þó um síðir, eða í
september 1950, að heimsækja verk-
smiöjumar í Wolfsburg og ræða
þróun mála við Heinz Nordhoff.
Sagt er að hann hafi tárast þegar
hann sá allar hraöbrautir fullar af
bjöllum á heimleiðinni, draumur-
inn um að skapa bíl sem almenning-
ur gæti leyft sér að kaupa, bíl sem
allir gætu eignast, hafði ræst.
Ferdinand Porsche andaðist 30.
janúar 1951, en nafn hans lifir áfram
í sportbílunum sem byggðir voru á
hugmyndum hans. -JR
Bjöllur í kynningarakstri við Brandenborgarhliðið í Berlín 1939 og eins og sjá má er útlitið þegar orðið fullmótað.
Sjá enn fremur viðtal við Finnboga Eyjólfsson, á bls. 38
síðar fylgdi í kjölfarið.
Hitler vildi bæta samgöngur og
einn liður í því var að gera almenn-
ingi kleift að eignast eigin bila, líkt
og þegar var orðin staðreynd í
Bandaríkjunum á þessum tíma.
En Hitler og menn hans settu
Porsche harða skilmála. Hitler sjálf-
ur var áhugamaður um bíla og lagði
til við Porsche að hann smíðaði fjög-
urra sæta bíl með loftkældri vél
sem væri um einn lítri að rúmtaki.
Porsche fékk 233.000 ríkismörk til
að smíða þennan nýja bíl, en fram-
kvæmdatíminn var naumur, aðeins
tíu mánuðir í stað eins árs eins og
Porsche hafði óskað eftir. Sömuleið-
is var áætlað kostnaðarverð þessa
nýja „alþýðuvagns" skorið niður í
liðlega 900 mörk, en Porsche hafði
áætlað kostnaðinn um 1550 mörk.
Eftir þessa tíu mánuði var smíði
bílanna ekki lokið, Porsche hafði átt
að fá hjálp frá starfandi bílafram-
leiöendum í Þýskalandi til verksins
en þeir gerðu lítið til að hjálpa til
viö smíöina, sennilega vegna öfund-
ar af áhuga Foringjans á verkinu.
Frumgerðir bílsins, sem kallaðist
Gerð 60, voru því smíðaðar á vinnu-
stofu Porsche í Stuttgart.
Fyrstu bílarnir prófaðir
Þegar komið var langt fram á árið
1935 var loks hægt að reynsluaka
fyrstu bílunum í Svartaskógi í Suð-
ur-Þýskalandi. Annar billinn var
blæjubíll en hinn með heilu stál-
þaki. Hönnunin byggöist á fyrstu
frumgerðunum, Gerð 12 sem
Porsche hafði hannað á upphafsár-
unum í Stuttgart og Gerð 32 sem
hönnuð var fyrir NSU.
Grindin í þessum nýja bíl var
með einum burðarás í miðju og gólf-
ið í þessum frumgerðum var úr tré
þótt þvi væri breytt í málmplötur
síðar.
Ýmsar vélar voru reyndar í þess-
um frumgeröum bjöllunnar og það
lengdi þróunarferlið enn frekar.
Fyrstu raunverulegu frumgerðir
bjöllunnar sáu dagsins ljós á árinu
1936, og VW3, en bílarnir tveir sem
reyndir höfðu verið í Svartaskógi
voru kallaöir VI og V2.
Það sem var sérstakt við þessa
nýju gerð, VW3, sem smíðuð var hjá
Daimler-Benz, var vélin sem var
einstök. Hún var smíðuð eftir hönn-
un Franz Reimspiess, Austurríkis-
manns sem gekk til liðs viö Porsche
Frumgerðir bjöllunnar í reynsluakstri í Svartaskógi í árslok 1935, sá fremri
er blæjubfll og þar er athyglisvert að sjá að framljósin eru ekki felld inn í
frambrettin eins og síðar varð ofan á.
á árinu 1934. Þessi nýja vél var mjög
einfóld að allri uppbyggingu, 4ra
strokka með sveifarás úr léttri
magnesiumblöndu, stimplar úr áli
og einfaldur kambás.
Vélamar voru þrautreyndar í erf-
iðum reynsluakstri um Alpana í
VW3-bílunum. Sífellt var unnið að
því að endurbæta vélamar, sveif-
arásinn reyndist of veikbyggður og
var settur sveifarás út steypustáli í
staðinn.
En þessar tilraunir bára tilætlað-
an árangur og í árslok 1937 var
ákveðið að halda skyldi verkefninu
áfram af fullum krafti
Alþýðan skyldi borga
brusann
Hitler ákvaö að ríkiö myndi kosta
framkvæmdina við að reisa verk-
smiðjur til smíði þessa nýja alþýöu-
vagns, en með stuðningi þýska al-
þýðusambandsins sem í raun þýddi
að ríkið þjóðnýtti digra sjóði sam-
bandsins til framkvæmdanna.
í stað þess að láta starfandi bíla-
framleiðendur um smíðina ákvað
Hitler að reisa nýjar verksmiðjur
frá grunni. Þeim var valinn staður í
nágrenni Wolfsburg-kastala, við lít-
ið þorp sem hét Fallersleben, en
fékk nú nýtt nafn. Hitler hafði
ákveðið að nýi bíllinn myndi kalalst
Kdf-Wagen (Kraft durch Freude eða
Orka með ánægju) og því skyldi
þessi nýja verksmiðja og bærinn
kallast Kdf-Stadt.
Fyrsti hluti verksmiöjanna var
tilbúinn í ársbyrjun 1939, vélbúnað-
ur var að mestu bandarískur og
þangað streymdi fjöldi Þjóðverja
sem kynnst höfuð bílasmíði vestan-
hafs og voru tilbúnir að leggja sitt
af mörkum til að gera bilinn að al-
menningseign í Þýskalandi.
Upphafegar áætlanir Hitlers um
smíði alþýðuvagnsins gerðu ráð fyr-
ir smíði milljón bíla á ári. Fyrstu
áætlanir um nýju verksmiðjumar
gerðu ráð fyrir smíöi 150.000 bíla á
árinu 1940 og að framleiðslan myndi
aukast í 1,5 milljón bíla á ári innan
tveggja ára.
Safnað fyrir bílnum
Til að einfalda smíöina var að
nokkru farið eftir hugmyndum
Henry Ford, því aðeins átti að vera
hægt að fá bílinn í einum lit, blágrá-
um, og aðeins einn máti var mögu-
legur að kaupa bílinn, væntanlegir
kaupendur urðu að safna fyrir hon-
ingnum upp og ef ein greiðsla féll
niður var öll upphæðin töpuð.
Þrátt fyrir að þetta væru harðir
kostir gengu 336.688 manns að þess-
um skilmálum og lögðu samtals
fram um 280 milljónir marka.
Stríðið stöðvaði fram-
leiðsluna
En enginn þessara rúmlega 336
þúsund væntanlegra kaupenda fékk
nokkru sinni bílinn sinn því Hitler
hóf aðra heimsstyrjöldina i septem-
ber 1940 með því að ráðast inn í Pól-
land og verksmiðjurnar nýju hófu
framleiðslu hergagna. Féð sem
verkamennirnir þýsku höfðu safnað
fór í stríðlok til Rússa sem stríös-
skaðabætur.
Á stríðsárunum var meðal ann-
ars framleiddurí verksmiðjunum
svonefndur „Balabíll" eða
„Kúbelwagen”, sem var með sömu
grind og Kdf-bíllinn en meö meiri
veghæð og mjög svo frumstæðri
innréttingu, og síðar voru þróaðar
fleiri útgáfur af þessari herútgáfu
fólksvagnsins og þar á meðal ein
sem gat siglt á vatni.
Endurreisn eftir stríðið
Bandarískir hermenn tóku verk-
smiðjurnar herskildi 10. apríl 1945
og frelsuöu verkamennina sem
flestrir voru ánauðugir erlendir
á stríðsárunum.
Fyrstu bilamir voru með sömu
1.131cc vélinni sem verið hafði í
vatnabílnum sem smíðaður var á
stríðsárunum. Úrlit yflrbyggingar-
innar var það sama og á VW3, lítill
tviskiptur afturgluggi, loftrásir efst
á vélarlokinu að aftan og sömu
bogalinumar í hönnuninni.
Enginn vildi framleiðsl-
una
Volkswagen biallan
Þið völduð með okkur bíl aldarinnar
Eitt af merkustu tækniundrum aldar-
innar sem senn er að'liða er eflaust bíll-
inn og sú bylting í samgöngum sem
honum fylgdi. Fyrsti billinn sem fluttur
var hingað til lands var „Thomsens-bíll-
inn“ árið 1904 sem var af Cudell-gerö.
Fjölgun bíla varð svo mest í nokkrum
stökkum, á öðrum áratugnum, í seinni
heimsstyrjöldinni og upp úr 1950, þegar
bilaeign tífaldaðist á skömmum tíma.
Nú er svo komið að það er einn og háif-
ur íslendingur um hvem bíl í landinu
og erum við þar meðal þeirra þjóða sem
flesta eiga bíla miðað við höfðatölu.
DV-bílar stóðu í mánuðinum fyrir vali
lesenda á bil aldarinnar á íslandi í sam-
vinnu við Vísi.is. Óhætt er að segja að
viðtökumar voru góðar og var valið
nokkuð spennandi allt til síðasta dags,
sem sést vel á því að allir bílamir 30 náðu
sér i atkvæði. Þó voru nokkrir sem skám
sig út hvað vinsældir varðar og eiga þeir
sér allir sammerkt að eiga mikla sögu
hérlendis og hafa haft mikil áhrif.
Hér á opnunni má sjá þá 30 bíla sem
blaðamenn DV-bíla tóku saman. I mörg-
um tilvikum var erfitt að velja milli
hinna ýmsu gerða og undirgerða sem hér
hafa verið á markaði og verður því að líta
á hvem bíl sem tákn fyrir þann tíðaranda
eða þá bylgju sem hann er sprottinn úr.
Beðist er velvirðingar á því að í valinu á
vefnum vom nokkrir bílar með vitlaus-
um árgerðum (Buick 1942, Skoda 1953, Bel
Air 1956) sem glöggir lesendur leiðréttu
okkur með og ein mynd var vitlaus af
Renault hagamúsinni og munaði þar
einni kynslóð 4CV bíla.
stríðsfangar. Þrátt fyrir að mikið af
vélbúnaði væri eyðilagt gátu Bretar,
sem tóku við yfirstjóm verksmiðj-
anna, hafið takmarkaða framleiðslu
í verksmiðjunum með hjálp hluta
verkamannanna sem héldu þar
kyrru fyrir. Alls voru framleiddir
rúmlega 520 „Balabílar” fram til
ársloka 1945.
Breski herinn kallaði verksmiðj-
umar Bifreiðaverksmiðjuna Wolfs-
burg og hóf að framleiða þar bíla
sem byggðu á frumgerðunum sem
Porsche og menn hans höfðu hann-
að og smíðað fyrir stríðið og einnig
á þeim bílum sem framleiddir voru
Ferdinand Porsche sá ekki draum sinn rætast fyrr en hann var kominn á sjötugsaldur
Vildi framleiða ódýran bíl
sem allir gætu eignast
VW3-bíllinn var án afturglugga en stórar loftrásir voru efst á vélarhlífinni.
verksmiðjunum eftir stríðið að þar
var framleiðsla á annað borð, einkum
Ivan Hirst majór, sem margir telja að
hafi bjargað verksmiðjunum í Wolfs-
burg með því að útvega pöntun á
10.000 bílum strax á fyrsta árinu.
Þann fyrsta janúar 1948 var skipað-
ur nýr forstóri í Wolfsburg að undir-
lagi Hirst og nánasta yfirboðara hans,
Radclyffe ofursta. Þessi ný forstjóri
var Heinz Nordhoff og hann stjómaði
uppbyggingunni næstu tuttugu árin.
Hann hafði áður starfað fyrir BMW
og Opel og reynsla hans tryggði vel-
gengni sem varð að stöðugri sigur-
göngu næstu árin, því framleiðslan
margfaldaðist og vorið 1949 var 50.000
bjallan framleidd í „Volkswa-
genwerk", en svo voru verksmiðjum-
ar kallaðar eftir að Nordhoff tók þar
við stjómartaumunum.
Porsche fangelsaður
Hlutur Ferdinand Porsche í upp-
byggingunni í Wolfsburg var eng-
inn. Bandamenn töldu að hann
hefði verið of handgenginn nasist-
um í stríðinu og að loknum löngum