Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.2000, Blaðsíða 4

24
framtíðin
MÁNUDAGUR. 3 JANÚAR 2000

g*.
m
¥

A
/
Hallgrímur Sveins-
son, staðarhaldari á
Hrafnseyri:
Jaðar-
byggðir
- lausnin á „vanda-
málum" strand-
byggðanna er að
leyfa innbyggjurum
að róa til fiskjar
„Kristján Ragnarsson, framkvæmda-
stjóri Landssambands íslenskra útvegs-
manna, var eitt sinn aö því spurður hvers
vegna útgerðarmenn sæktu svo stíft eftir
heimildum til að kaupa nýja og stærri tog-
ara fyrst þeir væru reknir með bullandi
tapi. Kristján svaraði, og eflaust af hrein-
skilni, að það gerðu þeir vegna þess aö
þeir þyrftu ekki aö hætta sínu eigin fé við
fjárfestingarnar. Þeir fengju lánað nær til
fulls fyrir kaupunum úr opinberum sjóðum
og veðin væru aðeins I skipunum sjálfum.
Útgerðarmenn hefðu því engu að tapa.
Mér þótti þetta heldur vafasamt siðferði
þótt skýringin ætti eflaust viö rök að styðj-
ast.
Það er umhugsunarefni að fáum árum
síöar voru þessir sömu menn, sem ekki
hættu eigin fjármagni nema að litlu leyti til
kaupa á skipum, eftir því sem Kristján
Ragnarsson sagði, taldir sjálfsagðir hand-
hafar ef ekki eigendur kvótans þegar
hann kom til sögunnar. Þá voru rökin þau
aö þeir hefðu með eigin dugnaði, fjár-
magni og fórnarlund dregið fiskinn úr sjó
og fært hann á land áratugum saman.”
Ofangreindur texti stendur skrifaður I
2. bindi ágætrar ævisögu Steingríms Her-
mannssonar. Hér talar einn af þeim sem
bera höfuðábyrgð á þeirri kórvillu að örfáir
aðilar eru nú lysthafendur aö stærstum
hluta af óveiddum fiski í sjónum umhverf-
is ísland. Þeir eru eflaust margir sem ekki
hafa íhugaö þessi mál út frá þeim sjónar-
hóli sem þarna kemur glöggt fram. Út-
gerðarmenn eru auðvitað alls góös mak-
legir en að þeir skuli hafa veriö álitnir
svona miklu verðugri en sjómenn og fisk-
vinnslufólk á þeim tíma sem ákvarðanir
voru teknar um útbýtingu auðlinda allra
landsmanna, miðaö viö hvernig þeir uröu
handhafar að skipum sínum, er mikið
undrunarefni. Að ekkert skuli hafa verið
gert síðan til aö leiðrétta þessi miklu mis-
tök er enn þá meira undrunarefni.
Margir héldu lengi í þá von aö þegar
viöbótarveiðiheimildum var úthlutað
myndi þessi skekkja verða leiðrétt á ein-
hvern hátt og fólkið í krummaskuðunum,
sem hefur veitt fisk, unnið í fiski, borðað
fisk og talað um fisk alla sína hunds og
kattartíð, fengi einhverja leiðréttingu sinna
mála. Þaö hefur ekki enn þá orðið og
veröur ekki annað sagt en það sé mesta
undrunarefniö. Undanfarin misseri hefur
maður gengið undir manns hönd og lýst
því aö landsbyggðin sé nú dauðadæmd
ef ekkert verður að gert, nú síðast
Byggöastofnun, sem telur stóran hluta
landslns veröa að fara í gjörgæslu. Fáum
af ráðamönnum dettur í hug aörar lausnir
en elnhvers konar fjarvinnsia og að ráða
áðurnefnda sérfræðinga í fiski til að svara
f síma. Þessar úrlausnir eru út af fyrir sig
ágætar svo langt sem þær ná. Ekki veitir
af fjölbreytni atvinnulífsins. En hvert
barnaskólabam sér í héndi sinni að eina
raunhæfa lausnin á „vandamálum”
strandbyggðanna umhverfis landið er að
leyfa innbyggjurum þeirra að róa til fiskjar
og stunda vistvænar veiðar úr fiskistofn-
um sem eru aö rétta úr kútnum. Jafnvel
þó þessi úrlausn kosti þaö aö hinir stóru
útgerðargreifar missi einhvern spón úr
askl sínum, er ekkert við því að segja.
Þeir munu lifa það af.
Hvenær ætla ráðamenn þjóöarinnar að
opna augun?
Hiálmar: „Mér flnnst að það þurfl
aðeins árétta hina hlið upplýsinga-
aldarinnar og það sem mætti kalla
eftirlitsþjóðfélagiö. Þaö getur auðvit-
að verið erfltt að ná utan um allar
upplýsingar en þú sem ákveðið fyrir-
tæki getur skannað alla skapaða
hluti með nútimatækni. Menn skUja
eftir sig rafræn boð og þannig kom-
ast lífshættir manns á skrá. Víða eru
svo menn farnir að selja aðgang að
svona þjónustu. Þetta er að mínu
mati hin varasama hlið á upplýsinga-
þjóðfélaginu. íslensk erfðagreining er
dæmi um fyrirtæki sem gerir út á að
selja upplýsingar, sjúkraskrár, ætt-
fræðiupplýsingar og svo framvegis.
Að ég tali nú ekki um vélar sem
verða famar að þekkja hvem mann á
augnhimnunni, andlitsfallinu eða á
fingurgómnum. Þá er i rauninni ver-
ið að hafa algjört eftirlit með fólki.
Það verða ekki endUega ríkisstjómir
á bak við þetta og ég held að menn
þurfl ekki að óttast Stóra bróður
heldur miklu frekar marga litla
bræður."
Stefán Hrafn: „Menn hafa bmgð-
ist við þessari tækni með því að setja
reglur. Það er alltaf hægt að skil-
greina ákveðna starfsemi þannig að
hún teljist glæpsamleg. Við höfum
tölvulög sem eiga að hafa stjóm á
þessum hlutum. I sjálfu sér læmm
við líka að bregðast við tækninni og
möguleUíum hennar."
Sieurbiöm: Það sem getur virst
saklaust í dag er samt einstaklingn-
um oft í óhag. Skoðum tU dæmis ítar-
legan gagnagrunn um heUsufar.
Tryggingafélögm geta gerst áskrif-
endur að upplýsingum og komið með
fyrirspumir. Það getur verið heppi-
legt fyrir tryggingafélagið að geta
sagt fyrir um og búið tU módel um
líkur séu á ákveðnum sjúkdómi með
tilliti tU heUsufars foreldra, án þess
að miðað sé við ertðaefni heldur seg-
ir módelið okkur ýmislegt. Þegar tví-
tugur einstaklingur kemur og biður
um líftryggingu þá verður litið á
heUsufar foreldranna. Módelið er tU.
Það verður hægt að ákvarða um ið-
gjaldið út frá því og þannig nýtur
„bamið“ aldrei vafans. Þessi nýja
tækni getur þannig þrengt kostina
sem hver einstaklingur hefur.“
F>ví er spáð að eftir-
launaaldur muni lækka í
framtíðinni og þess sér
þegar merki víða í Evr-
ópu. Mun það sama
gilda um ísland?
Gvlfí: „Framleiðni hvers manns
hefur aukist svo mjög að við höfum
efni á þvi að láta tUtölulegan lítinn
hluta þjóðarinnar standa undir hefð-
bundinni verðmætasköpun. Áður
fyrr þegar þjóðin lifði á hungurmörk-
um þá var svo sem ekki um neitt
annað að ræða en menn sem vett-
lingi gátu valdið ynnu og þeir sem
vom orðnir gamlir unnu meðan
stætt var. Þróunin er í þá átt að þarf
sífeUt færri starfskrafta.
Það er líka þannig að þjóðfélagið er
aUtaf að verða flóknara og það tekur
aUtaf lengri tima að þjálfa sig upp tU
starfa. Það er ein skýringin á því að
fólk fer sífeUt eldra út á vinnumarkað-
inn. Hér áður fyrr í einfóldum land-
búnaði, lærðu bömin af foreldrum sín-
um og gátu síðan farið að vhma upp úr
fermingu. I mörgum tUfeUum em þeir
sem fara í háskóla orðnir fuUgUdir á
vinnumarkaði um þrítugt og reyndar
em menn ekki endUega búnir að
mennta sig fyrir lífstíð því fólk þarf sí-
feUt að vera að endumýja menntunina.
Ég held að það sé tvímælalaust að
þróunin gangi jafnvel enn lengra i
þessa átt, þ.e.a.s að menn geti verið
lengur að undirbúa sig og einnig að
fólk geti farið að njóta eftirlaunaára
löngu áður en starfskraftamir era á
þrotum. í Vestur-Evrópu fer fólk
gjama á eftirlaun um sextugt, jafnvel
fyrr. Það er í og með vegna þess að
menn em að vinna bug á atvinnuleysi,
fólki er ýtt af vinnumarkaði fyrr en
það viU tU þess að hleypa yngra fólki
að. Þess vegna fer eftirlaunaaldurinn
lækkandi. Ég held að þótt við búum
ekki við neitt atvinnuleysi sem heitið
getur að þá eigum samt eftir að sjá þró-
un í þessa átt snemma á öldinni. Hvort
það verður miðað við sextugt eða 65 er
ómögulegt að sjá fyrir.“
Menntakerfi á nýrri öld.
Eru íslenskir stúdentar á
réttri leið?
Stefán Hrafh: „Ég held að hluti af
vandanum hljóti að vera sá að á með-
an atvinnulífið krefst sífeUt meiri sér-
hæfingar þá hefur menntakerfið ekki
bragðist við. Við erum að útskrifa fóU?
um tvítugt með breiða almenna
menntun sem felur liUa almenna sér-
hæfmgu í sér. Við erum jafnvel að út-
skrifa fólk úr þessum almennu fógum
í háskólanum, þó ég sé ekki að gera lít-
ið úr heimspekinni eða mannfræðinni
tU að mynda, þar sem fóUc stendur eft-
ir og fær ekkert að gera sem hæfir
menntun þess eða fer og gerir eitthvað
annað. Kannski þurfum við að feta í
fótspor tU dæmis Þjóðverja og hefja
sérhæfmguna miklu fyrr.“
Guðflnna: „Það þarf að endurskoða
skólakerfið út frá þeim kröfum sem
við gerum, bæði sem viðskiptavemr
og sem mannræktarverur vonandi. Ég
er ekki sammála Stefáni því ég vU að
fólk fái breiða grunnþekkingu og UUa
sérhæfingu lengi vel. Ég vU að við
menntum okkar fólk vel og ég vU endi-
lega sjá okkur gera okkur vel í nám-
skeiðum þar sem verið að leggja grunn
að lífstækni. Við eigum að gera vel í að
efla okkar fólk í dugnaði og framsýni.
Við sem íslendingar þurfum að vera
samkeppnishæf alþjóðlega og tU þess
að verða þurfum við góða menntun.
Við þurfum líka að virkja hugvit og
ættum aUs ekki að horfa á það að
hætta fyrr að vinna.
Stefán Hrafn: „Ég er nokkuð viss
um að aukin sérhæfing í menntakerf-
inu væri leið tU að vinna bug á aga-
leysi sem fylgir þjóðnmi út í gegn og
kemur tU dæmis fram í því að við
vinnum lengstan vinnudag allra þjóða
án þess þó að vera með hæsta fram-
leiðni."
Sigurbjörn Sveinsson.
Hiálmar: „Mig langar aðems leið-
rétta Stefán aðeins vegna þess sem
hann sagði um þýska menntakerfið.
Það er alveg rétt að sérhæfmgin byrjar
mUdu fyrr þar og ég held að það gæti
verið eftirbreytnivert og sama gUdir
um að stytta menntaskólanámið. Ég
var sjálfur í háskóla í Þýskalandi og
fann það og aðrir íslenskrn- náms-
menn hafa líka talað um það. Almenn
menntun íslenskra stúdenta er miklu
mun lakari en þeirra þýsku. Þýskir
stúdentar áttu því að venjast að vera
beðnir að kynna sér eitthvert tUtekið
efni, úr pólitík, mannkynssögu eða em-
hveiju öðra, og halda síðan stuttan fyr-
irlestur um það. Þetta er þýskum og
reyndar líka frönskum menntaskóla-
nemendum kennt. Sérhæföar leiðir
þurfa tU að vera tU staðar en að mínu
mati hefur það verið einn stærsti gaU-
mn við íslenskt menntakerfi hversu lé-
leg hin húmaníska menntun hefúr ver-
ið. Stúdentar kannski með ágætar ein-
kunnir að heiman verða oft vitni að
því þegar þeir koma við erlenda há-
skóla að þar eru jafnaldrar þeirra sem
geta talað ftjálst og blaðlaust um
gríska heimspeki, pólitísk átök eða
hvaðeina. Islenskir stúdentar eiga ekki
séns í þetta.“
Gunnar Helgi: „Ég er sammála því
að . Mér fmnst sjálfum að það sem
kemur úr menntaskólunum að það
mætti klípa aftan að. Ég held að aU-
ílestU- sem koma í háskóla vUji byrja
fyrr af því að gæði þess sem verið er að
gera í menntaskól-
unum séu ekki svo
mikU eða þá að
það sé svo ólíkt.
Það er eitthvað al-
veg sérstakt við ís-
lenska stúdenta,
þegar þeir komast
á háskólastig, og
eiga að fara að tjá
sig þá stoppa þeir
alveg. Það er mjög
ólíkt því sem gerist í öðrum löndum.
Ég held að það hljóti eitthvað að vera
að á öðrum skólastigum."
Helga Soffía: „Talandi um tækni-
þróun þá beinast áhyggjur mínar eink-
um að manneskjunni sjálfri, mannin-
um. Maðurhm á hættu að kunna ekki
verða maður. Hvað er það að vera
maður? Það er maður sem hefur sál,
líkama og anda og þessi félagslegu
tengsl við annað fólk. Ég óttast aUtaf
að tölvutæknm forhennski manninn,
það er það sem við þurfum síst á öUu
að halda.“
Stefán Hrafíi: Tæknm hefúr ekki
haft nokkum skapaðan hlut með það
að gera að fólk kann ekki tjá sig þegar
það kemur í háskóla.
Erum við of upptekin af
tækninni og hrædd að
missa af einhverju.
Hvaða áhrif hefur þetta
á þjóðfélagið í framtíð-
inni?
Helga Soffia: „Ég er svo hrædd um
að maðurinn týnist í þessu kapphlaupi
sem nú er og að tæknin, bullandi fram-
sýni í tækni sé svo ofsalega jákvæð
eins og Stefán lætur í veðri vaka, ég er
gjörsamlega ósammála því. Það versta
sem getur komið fyrú er að við sitjum
uppi með þjóðfélag þar sem mann-
eskjan er búm að týna sjálfri sér og
kann ekki að vera með öðru fólki. Við
erum komin svo langt á undan sjálfúm
okkur í tækninni og þegar við tölum
um siðfræði þá eigum við ekki svör
viö öUum þeim spumingum sem tU
dæmis bara líftækniiðnaðurinn kemur
með upp á borðið. Við siðfræðingar
höfum bara ekki tekið þetta fyrú. Það
er hættulegt því þá kunnum við held-
ur ekki veijast því sem er óhoUt. Ég er
ekki með þessu að draga úr þekkingar-
leit mannsins."
Stefán Hrafn: „Þú vUt að minnsta
kosti hamla henni!“
Helga Soffía: „Já. hreint út sagt þá
vU ég bara gera það.
Stefán Hrafíi: „Ég held að ekkert
þjóðfélag hér á jörðu sé þannig forritað
að men n geti komið sagt; æi, slappaðu
af. Hvemig viU presturinn hamla
framförum í tækni og vísindum. Þeú
sem ekki nýta sér tölvutæknina og
þann tímaspamað sem hún hefur í för
með sér era annars flokks þegnar. Það
má ekki gleyma þvi að tímasparandi
tæki eins og tölvur verða tU þess að
menn vinna sér inn tíma sem þeú geta
þá tU dæmis eytt með bömunum sin-
um. Ef menn loka sig frá tækninni þá
hafa þeú minni aðgang að stofnunum,
alþingi, sveitarstjórnarfólki og svo
framvegis. Þú hefúr minni stjóm á
fiármálum þínum, menntun þinni og
þekkingu."
Helga Soffía: „Málið snýst um að
hafa stjóm á sjálfum sér. Ef menn
verða of uppteknú af tækninni er ég
hrædd um að hún fari á endanum að
stjóma þeim. Ég er nefnUega ein af
þessum.annars flokks þegnum sem
nota ekki tölvutækni. Það er tala um
að spara tíma en mér er tU efs að menn
noti aukatímann tU að leika við böm-
in sín.“
Hiálmar: „Það er aUtaf talað um að
menn megi ekki missa af vagninum í
tölvutækninni. Að mínu mati er þetta
lúaleg breUa tíl að neyða fólk tU að
kaupa nýjustu tölvuna. Menn kaupa
sér tölvu og að ári liðnu er þeim sagt
að hún sé úrelt. Þetta tengist líka því
hversu lélegú neytendur íslendingar
eru. Ég held að íslensku þjóðfélagi sé
kannski hættara en mörgum öðrum
þjóðfélögum að fólk festist í þessu lífs-
mynsúi. Það er bara ekkert annað tek-
ið gUt. Fólk getur ekki á nokkum hátt
talist annars flokks þegnar þótt það
kjósi að labba út í búð í stað þess að
kaupa inn í tölvunni. Mér finnst aUt of
mikið „hype“ í krúigum Netið og á von
á því að menn komist að því síðar að
þetta er ekki svona
merkUegt fyrú-
bæri.“
Helga Soffía:
“Hvað finnst þér
gaman að gera þeg-
ar þú hefur tíma tU
að gera það sem þig
langar tU?“
Hjálmar: “Þá ör-
sjaldan að tækifæri
gefst þá er það að
vera með fjölskyldunni. Mér finnst t.d.
frábært þegar það tekst að spila jatsí
eða eitthvað álíka en það er ofboðslega
sjaldan. Eða lesa frábæra bók. Þetta
krefst ákveðins tíma og að maður rói
sig aðeins niður, sem er ekkert auð-
velt.“
Helga Soffia: Mér finnst eftútekt-
arvert þegar viö erum að tala um ung-
linga yfúleitt og hvort ég sem prestur
hafi orðið vör við eitthvað nýtt í hegð-
un krakkanna. Ég held ég hafi aldrei
séð það jafnskýrt og núna hvað þeú
sitja um okkur sem erum að kenna
þeim og vUja tala. Þau koma inn í
kúkjuna og vUja tala og mér finnst
þetta aukast ár frá ári.“
Hiálmar: “KoUegi minn, kona sem
á þijú böm, hafði verið bíllaus en varð
leið á því og keypti bU og keyrði
yngsta son sinn á dagheimUið sem var
í göngufæri frá heimUinu. Eftú tvær
eða þijár vikur bað strákurinn hana
um að losa sig við bUinn vegna þess að
bamið saknaði þessa korters sem það
haíði með móður sinni við að labba í
leikskólann eða sitja í strætó og rabba
við hana. Ég held að tíminn sé lykUat-
riði í öUum framtíðarspám. - Hver
ræður yfir tímanum.“
Hvað um stjórnmálin, er
fólk að missa áhugann
á þeim og áhugann á
að hafa áhrif?
Gunnar Helgi: “Þetta er eitthvað
sem er að gerast alls staðar. Þátttaka í
stjómmálum og stjómmálaflokkum er
heldur á niðurleið. Það er kannski eng-
„Ég held ég hafi aldrei
séð það jafnskýrt og
núna hvað þeir sitja um
okkur sem erum að
kenna þeim og vilja
tala.“
Helga Soffla Konráösdóttir.