Dagblaðið Vísir - DV - 18.03.2000, Blaðsíða 33

Helgarblað
LAUGARDAGUR 18. MARS 2000
LAUGARDAGUR 18. MARS 2000
Helgarblað

Stærsti mjólkurframleiðandi landsins selur kvótann fyrir 98,5 milljónir króna:
Samskiptin við KEA kornið sem
Það er eitt og annað sem veldur
því að ég vil hætta búskap og
selja mjólkurkvótann. Það má
þó segja að vendipunkturinn hafi
verið er mér var neitað hjá Kaupfé-
lagi Eyfirðinga um veðleyfi að upp-
hæð 4,2 milljónir króna vegna láns
til endurbóta á fjósinu, en þær fram-
kvæmdir kostuðu 6,2 milljónir. Það
hafði verið um það talað að ég fengi
þetta veðleyfi þegar ég þyrfti á þvi að
halda. Þegar til kastanna kom þurfti
ég hins vegar að gangast undir að
samþykkja að selja allar afurðir mín-
ar til Mjólkursamlags KEA næstu
árin, þá myndi ég fá veöleyfið en
annars ekki og það gat ég ekki sætt
mig við. Síðar kom upp að hugsan-
lega hefði verið um einhvem mis-
skilning að ræða milli mín og ijár-
málastjóra KEA sem hlustaði ekki á
það sem ég hafði að segja, og kaupfé-
lagsstjóri hafði samband við mig
vegna þessa. Þá var ég hins vegar bú-
inn að gera það upp við mig og sætta
mig við það að hætta þessu veseni al-
gjörlega. Það má orða það þannig að
þessi síðustu samskipti mín við KEA
hafi verið komið sem fyllti mælinn."
- Þetta segir Benedikt Hjaltason,
bóndi í Hrafnagili í Eyjafjarðarsveit,
sem hugsanlega verður fyrrverandi
bóndi. Benedikt er enginn meðal-
bóndi, hann hefur verið með 492 þús-
und lítra mjólkurkvóta síðan í haust
og verið sá bóndi hér á landi sem
framleitt hefur mesta mjólk síðan
Thor Jensen var uppi snemma á síð-
ustu öld. Hann var mjög fyrirferðar-
mikill í umræðunni á dögunum þeg-
ar verið var að stofna nýtt mjólkurfé-
„Þessir menn hafa horft
upp á að háar fjárhæðir
hafa verið teknar út úr
mjólkursamlaginu og
inn í annan rekstur KEA.
Þetta hefur verið reynt
að fela á svo ótrúlegan
hátt að það þýðir varla
að reyna að segja
mönnum frá því.
Þannig voru t.d. 500
miljjónir teknar út úr
samlaginu á einu bretti
fyrir nokkrum árum.“
- segir Benedikt Hjaltason í Hrafnagili í Eyjafjarðarsveit
lag Kaupfélags Eyfirðinga og bænda
í Eyjafirði og Þingeyjarsýslum og fór
ekki leynt með andúð sína á því máli
öllu. Lá Benedikt ekki á þeim skoð-
unum sínum að verulega væri hallað
á bændur varðandi eignaraðild að
því félagi.
Stórbóndi 24 ára
Benedikt fæddist árið 1962 og er
því tæplega fertugur að aldri. Hann
er næstyngstur fimm systkina og
hefur ávallt búið í Hrafnagili. „Þetta
aulaðist einhvern veginn þannig að
ég tæki við búinu af foreldrum mín-
um en ég hafði ávallt stundað bú-
störfin með þeim. Þau voru orðin
öldruð og það lá fyrir að annaðhvort
yrði jörðin seld eða ég tæki við
henni. Það varð úr að ég keypti og ég
sé ekki neitt eftir þeirri ákvörðun
eða þeim tima sem í þetta hefur far-
ið þótt endalokin verði hugsanlega
eins og að framan var sagt. Ég var 16
ára þegar ég kom inn í búskapinn og
24 ára þegar ég keypti jörðina og tók
við rekstrinum," segir Benedikt.
Hann segir að mjólkurkvóti jarð-
arinnar hafi veriö 132 þúsund lítrar
þegar hann kom fyrst að búskapnum
og lítið hafi bæst við næstu árin þar
á eftir. En síðustu 12 árin hefur
margt breyst. „Eftir að ég keypti
jörðina, eða árið 1988, keypti ég jörð-
ina Árbæ til að ná í aukinn kvóta, 90
þúsund lítra, sem hreppsnefndin
reyndist síðan ekki sátt við og út-
deildi kvótanum að eigin geðþótta.
Árið eftir keypti ég svo Merkigil
ásamt tveimur öðrum og þar rákum
við félagsbú með 470 þúsund lítra
kvóta í tæplega fjögur ár. Það má
segja að þessi samyrkjubúskapur
hafi fyrirfram verið dauðadæmdur
m.a. vegna þess hversu stuttur láns-
timi svokallaðra langtímalána var.
Við lentum í erfiðleikum með að
standa skil á skuldbindingum okkar
og það má segja að leiðindi og ósætti
hafi gert vart við sig um leið og pen-
ingaáhyggjumar komu til sögunnar.
Þegar búið var að gera upp þetta
ævintýri kom ég þannig út að ég
hafði aukið fuilvirðisrétt Hrafnagils
um 80 þúsund lítra með þessu brölti
og skuldaði 15 milljónum króna
meira. Ég var að brasa með þessar
skuldir í tvö ár en þá flutti ég við-
skipti mín úr Búnaðarbankanum í
íslandsbanka þar sem hægt var að fá
lán af einhverju viti og dreifa þeim
til 15 ára, auk þess sem ég leigði hita-
veiturétt til Eyjafjarðarsveitar og
seldi henni land undir byggingarlóð-
ir sem nú á að fara að byggja á.“
Verðgildi Hrafnagils aukið
Benedikt segist ekki geta útskýrt
það hvers vegna hann hélt sífellt
áfram að auka mjólkurkvótann með
kaupum. „Reyndar horfði ég á að hér
voru mörg hús sem stóðu ónotuð og
nóg var landið. Fyrst þessi skilyrði
voru fyrir hendi var viturlegt að
stækka við sig, það þurfti ekki auk-
inn mannafla til að reka búið. Kvót-
ann hef ég keypt „í slumpum“, m.a.
frá Gnúpufelli og Möðrufelli í Eyja-
firði og í haust keypti ég svo kvóta af
Suðurlandi, úr Húnavatnssýslu og
hér innansveitar. Heildarfjárfesting í
kvóta á síðasta ári nam 33 milljónum
króna, rúmar 6 milljónir hafa farið í
lagfæringar á húsakosti, tæpar 7
milljónir í skepnukaup. Með þessu
öllu hefur verðgildi Hrafnagils verið
aukið.“
Skömmu eftir áramót sagði Bene-
dikt í samtali við DV að hann ætlaði
sér að stunda búskap í Hrafnagili
þar til hann yrði fimmtugur, eða til
ársins 2012, þá ætlaði hann að hætta
alfarið enda teldi hann að þá yrði
nóg komið.
Óánægjan stigmagnast
„Já, ég sagði þetta. Nú er hins veg-
ar ljóst hvert starfsumhverfið hér
verður og það er ekki fýsilegt að slíta
sér út við þær aðstæður. Þá tel ég að
það sé betra að ganga frá þessu með
afkomu og heilsuna í lagi en að slíta
sér út í samstarfi við Kaupfélagið. Ég
held að menn eigi eftir að vakna upp
við vondan draum þegar þeir átta sig
á þvi hvert KEA er að fara með þá.“
- Hefur samband þitt við KEA
ávallt verið erfitt?
„Nei, þegar allt kemur til alls hef-
ur það verið mjög gott og ég fengið
þar ágæta fyrirgreiðslu. Hins vegar
hafa komið upp árekstrar af og til
nokkuð reglulega, eins og þetta
mjólkursamlagsmál núna. Það liggur
alveg fyrir að það er ákveðinn hópur
bænda sem á mjög erfitt með að
sætta sig við það hvemig málin hafa
þróast. Þessir menn hafa horft upp á
að háar fjárhæðir hafa verið teknar
út úr mjólkursamlaginu og inn í ann-
an rekstur KEA. Þetta hefur verið
reynt að fela á svo ótrúlegan hátt að
það þýðir varla að reyna að segja
„Ég var bitur um tíma
en er orðinn alveg
elsku sáttur viö þetta
núna og ég er að gera
mér grein fyrir því aö
þaö er svo margt sem
maður losnar við þegar
maöur hættir búrekstri.
mönnum frá því. Þannig voru t.d. 500
milljónir teknar út úr samlaginu á
einu bretti fyrir nokkrum árum. Þeg-
ar við bændur höfum svo óskað eftir
skýringum hafa svörin verið þau að
þetta komi okkur ekki neitt við. Síð-
an var að mínu mati gengið verulega
á okkar hlut við ákvörðun um eign-
araðild að nýja félaginu sem stofnað
var á dögunum. Þannig hefur óá-
nægjan magnast upp, og á ákveðnum
tímapunkti hlaut að koma upp sú
staða að maður nennti þvl ekki leng-
ur að standa i þessu rugli.“
98,5 milljóna kvóti
Benedikt segist hafa tilkynnt fjár-
málastjóra KEA að hann hygðist inn-
an skamms gera upp allar skuldir
sínar þar. Fjármálastjórinn hafi
spurt sig hvemig hann hygðist fara
að þessu og Benedikt hafi þá skýrt
honum frá því að hann hefði hug á
að hætta mjólkurframleiðslu og selja
kvótann. Eftir það hafi sagan verið
fljót að berast. Heyrst hefur að marg-
ir hafi áhuga á að kaupa kvótann.
Þýðir þetta ekki að Benedikt gangi
frá þessu með milljónatugi í vasan-
um?
„Nei, varla, ég hef verðið það hátt
að það fælir frá. Ég hef heyrt að verð-
ið á lítrann hafi verið 185-200 krón-
ur, og ég hyggst selja næsta árs kvóta
á 200 krónur lítrann. Það þýðir 98,5
milljónir króna og ætli Geir H.
Haarde taki ekki megnið af því sem
eftir verður þegar búið verður að
greiða skuldir."
Benedikt og Margrét Aradóttir
kona hans eiga tvær dætur saman og
fjögur böm alls. Þau búa ásamt börn-
um sínum í Hrafnagili og einnig for-
eldrum Benedikts. Benedikt segir
það vissulega vera nokkurt átak að
taka ákvörðun eins og þá að hætta
búskap. „Það tekur á að gera þetta og
ég er tilbúinn til að selja jörðina og
allt sem henni fylgir. Hins vegar vil
ég ekki fara úr húsinu sem við búum
1 næstu árin, vegna foreldra minna
sem eru hjá okkur“.
Var bitur um tíma
- Ert þú reiður eða bitur vegna
þess hvemig málin hafa þróast, t.d.
út í KEA-menn?
„Ég var bitur um tíma en er orð-
inn alveg elsku sáttur við þetta núna
og ég er að gera mér grein fyrir því
að það er svo margt sem maður losn-
ar við þegar maður hættir búrekstri.
Bóndi er með hugann við búið allan
sólarhringinn og þarf að vera tilbú-
inn að hlaupa út og suður ef hann
fær hugboð um að eitthvað sé að ger-
ast, og þá skiptir ekki máli hvort
dagur er eða nótt. Ég ber nákvæm-
lega engan kvíðboga fyrir því hvað
fyllti mælinn
„Nei, ég færi alveg örugglega ekki út í rekstur aftur.
Þaö spila margir hlutir inn í þegar svona ákvaröanir
eru teknar, eins og t.d. foreldrar mínir og þaö aö
yngri dóttir okkar er nánast blind og miklar líkur
á því aö hún þurfi aö stunda skólagöngu á höfuö-
borgarsvæöinu."
Benedikt með
pabbastelpunum sínum
Birta Malín og Pálína
Ragnhildur hjúfra sig
hjá stórbóndanum.
ég muni taka mér fyrir hendur ef ég
sel, ef það er ekki eitthvað sem mað-
ur þarf ekki að vera að brjóta heil-
ann um allan sólarhringinn."
Það em því engin sárindi út í
KEA-menn?
„Ég vona að KEA eigi eftir að
ganga vel. Kaupfélagið er auðvitað
ekkert annað en við hér í Eyjafirði
og nú reyndar í Þingeyjarsýslum og
það skiptir mjög miklu máli að það
sé rekið á réttum forsendum og rétt-
um megin við núllið. Ég er ekkert
argur út í KEA enda hefur það ekk-
ert upp á sig. Mér finnst hæfur mað-
ur sitja í stóli kaupfélagsstjóra en
hann þarf hæft fólk á bak við sig í
gegnum stjóm. Þó vil ég taka það
fram að þeir sem nú sitja í stjórn
KEA eru miklum mun meðvitaðri
um stöðu mála en var fyrir bara 4-5
árum. Þá var þetta bara rekið eins og
einkafyrirtæki kaupfélagsstjórans.“
Óásættanleg framtíöarsýn
Benedikt itrekar að hann muni
hætta sáttur, en þó örlar á einhverj-
um biturleik. „Ég sætti mig ekki við
þá framtíðarsýn sem bændur í Eyja-
firöi hafa. Hér er allt önnur staða en
t.d. á Suðurlandi þar sem bændurnir
eiga afurðafyrirtækin eins og vera
ber. Hér fer arðurinn af framleiðslu
bænda inn í Kaupfélagið og þaðan út
í alls kyns starfsemi þess. Það er ein-
falt reikningsdæmi fyrir mig að fái
ég t.d. einni krónu minna en þeir fyr-
ir lítrann af mjólkinni þá rýma laun
mín um 492 þúsund krónur, því það
sem eftir er þegar allur kostnaður
hefur verið greiddur er mín laun“.
- Ætlar þú að starfa sjálfstætt ef
þú selur kvótann og hættir mjólkur-
framleiðslu?
„Nei, ég færi alveg örugglega ekki
út í rekstur aftur. Það spila margir
hlutir inn í þegar svona ákvarðanir
eru teknar, eins og t.d. foreldrar mín-
ir og það að yngri dóttir okkar er
nánast blind og miklar líkur á því að
hún þurfi að stunda skólagöngu á
höfuðborgarsvæðinu.“
-gk