Dagblaðið Vísir - DV - 08.07.2000, Blaðsíða 28

28
Helgarblað
LAUGARDAGUR 8. JÚLÍ 2000
DV
Friðarverðlaunahafi Nóbels, José Ramos-Horta, var staddur hér á landi í vikunni:
Islendingar gleymdu okkur aldrei
- í baráttunni fyrir sjálfstæði Austur-Tímor
Soeharto. Boöað var til þjóðarat-
kvæðagreiðslu um hvort landið
ætti að vera sjálfstætt eða heyra
undir Indónesíu áfram. Eins og ég
kom inn á héma áðan þá vildi yfir-
gnæfandi meirihluti landsins fá
sjálfstæði. Að ári liðnu kemur sam-
an stjórnarskrárbundið þing á
Austur-Tímor.“
Starfað gegn sjálfstæði
Á meðan landið laut stjórn
Indónesíu var það einangrað frá al-
þjóðasamfélaginu. Flestar þjóðir
sáu sér ekki fært að verða við hjálp-
arbeiðnum Austur-Tímora sökum
þess hve stórum viðskiptahagsmun-
um þær gætu þurft að fórna við
Indónesíu. Risafyrirtæki á borð við
Philips og General Electrics störf-
uðu gegn sjálfstæðisbaráttu Austur-
Tímors fyrir opnum tjöldum og for-
stjóri Coke lét hafa það eftir sér að
Indónesía væri það sem hann sæi
fyrir sér sem himnaríki - svo mörg
voru viðskiptatækifærin. Banda-
ríkjastjórn sniðgekk lengi óskir
Horta um viðtal og sagði m.a. að
„Soeharto væri maður að þeirra
skapi,“ og breska þingið lét sem
Horta væri ekki til. Eitt af því sem
Nóbelsverðlaunin gerðu var að
breyta þessu. Dyr víðs vegar um all-
an heiminn opnuðust og alþjóða-
samfélagið átti ekki lengur kost á
því að sniðganga hann.
íslensk sóknarfæri
„ísland var samt eitt af þeim fáu
löndum sem virtist ekki gleyma
okkur. Gegnumsneitt studdu ís-
lenskir ráðamenn baráttu Austur-
Tímorbúa, bæði á evrópskum vett-
vangi sem og hjá Sameinuðu þjóð-
unum í New York. Fyrir það eru
Austur-Tímorbúar ákaflega þakk-
látir og íslendingar eru ákaflega
tignarlegt, stolt og faUegt fólk. Rétt
eins og Austur-Tímorbúar.
Ein af þeim ástæðum að ég kem
hingað er aö fara fram á hjálp ís-
lenskra stjómvalda. Austur-Tímor
á ákaflega gjöful fiskimið sem
aldrei hafa verið nýtt. Við búum
hvorki yfir þekkingu né bátum til
þess að nýta okkur miðin. Helst
þyrftum við um 1 milljón dollara til
þess að geta komið undir okkur fót-
unum og vonir standa til um að ís-
lensk stjómvöld séu tilbúin til þess
að hafa hönd í bagga með okkur.
Við fognum líka öllum þeim ís-
lensku fyrirtækjum sem eru að
leita sér að sóknarfærum í Asíu og
bjóðum þau velkomin til samstarfs
við stjórnvöld Austur-Tímor eða
einkaaðila í landinu. Áður en ég fer
á laugardaginn ætla ég að ganga á
fúnd bæði forseta íslands og utan-
ríkisráðherra. Ég vona að þeir geti
einnig komið bón minni á framfæri
við ríkisstjómina og menn í við-
skiptalífinu. Landiö er á mikilli
uppleið og það eru spennandi tímar
fram undan. Hagvöxtur landsins er
15% á ársgrundvelli og með til-
komu nýju náttúruauðlindanna er
ekki ólíklegt að hann muni rjúka
enn meira upp. Þó ber að taka þessa
15% tölu með smá fyrirvara - hag-
vöxturinn hefur að sjálfsögðu bara
verið núll og nix fram að þessu."
Bókmenntaverðlaun
Nóbels
Þetta er þriðja heimsókn Horta
til íslands og vonandi ekki sú síð-
asta, að hans sögn.
Horta er orðinn þreyttur á langri
baráttu sinni og hyggst setjast í
helgan stein á þessu ári. Hann hef-
ur helgað líf sitt baráttunni fyrir
sjálfstæði Austur-Tímors og verið í
útlegð frá landinu á þriðja áratug.
Nú loksins þegar takmarkinu hefur
verið náð ætlar hann að taka upp á
því að skrifa. Markmið stórmennis
á borð við Horta era að sjálfsögðu í
samræmi við hans fyrri afrek.
Hann langar til þess að vinna bók-
menntaverðlaun Nóbels. -ÓRV
Eitt mjólkurglas á dag
„Þeir réttlættu árásina á Austur-
Tímor með því að segja að þama
væri að skapast Kúba Asíu. Þetta
var að sjálfsögðu fjarri því að vera
satt. I landinu var til allt pólitíska
litrófið. Sumir voru harðir hægri-
menn og aðrir langt til vinstri.
Vissulega vorum við með nokkrar
sósíalískar hugmyndir varðandi
stjómkerfið. Þær voru þó ekki
meiri en gengur og gerist hjá öllum
Norðurlöndunum - gott heilbrigðis-
kerfi og ókeypis skólaganga. Sökum
valdaránsins breyttist margt á
verri veg. Nú er töluvert um
vannæringu en þó sveltur enginn
heilu hungri. Á tíu ára áætlun er að
öll nýfædd böm á Austur-Tímor
geti fengið eitt glas af mjólk á dag.“
Þó horfir til breyttra tima um
þessar mundir. í Suður-Tímorhafi
bendir ýmislegt til þess að þar sé
gnægð af olíu og jarðgasi sem gæti
gert Austur-Tímor að ríkri þjóð.
„Það hafa náðst samningar við
Shell um að bora í hafinu og mun
það einnig verða unnið í samstarfi
við Ástralíu þar sem þetta er að ein-
hverju leyti í þeirra landhelgi. Þó
er að sjálfsögðu óvíst hvemig þetta
fer. Um tíma var óttast að
Indónesía myndi gera einhverjar
kröfur í svæðið og þannig skaða
hagsmuni okkar. Það kom þó á dag-
inn að svo er ekki og við erum
spenntir að komast að því hvað
verður.“
Fjölskyldan drepin
En hvemig er pólitískt ástand á
Austur-Tímor núna?
„Ástandið er loksins orðið nokk-
uð stöðugt. Það er kaldhæðnislegt
að hugsa til þess að eitt af þeim
löndum sem hefur verið hvað stríð-
hrjáðast af löndum heimsins sl. ár
er eitt það friðsælasta í heiminum í
dag. Fólkið í Austur-Tímor getur
loksins farið að sofa með þeirri
vissu að til þeirra komi ekki her-
menn í skjóli nætur sem fjarlægi
það frá heimilum sínum eða drepi
bömin þeirra," sagði Horta þar sem
við sátum inni á Hótel sögu á mið-
José Ramos-Horta, fridar-
verðlaunahafi Nóbels og
einn af leiðtogum Austur-
Tímor, var staddur hér á
landi fyrr í vikunni til
þess að flytja erindi á
ráðstefnunni „Faith in
the Future“ sem haldin
er á vegum Þjóðkirkjunn-
ar og Framtíðarstofnun-
ar. Þegar tœkifœri gafst
til þess að rœða við Horta
fór Ómar R. Valdimars-
son, blaðamaður DV, til
móts við nóbelsverð-
launahafann og rœddi
við hann um fortíð,
nútíð og framtíð
Austur-Tímors.
Austur-Tímor var vanrækt portú-
gölsk nýlenda fram til ársins 1974.
Þá var gerð bylting í Portúgal og
sjálfstæðissinnar Austur-Tímor
nýttu sér tækifærið. Stjórnmála-
flokkurinn Fretilin lýsti yfir sjálf-
stæði Austur-Tímor og Horta tók
við embætti utanríkisráðherra
landsins, yngsti maður heimsins til
þess að gegna því embætti, 25 ára að
aldri. Einungis níu dögum síðar
réðst indónesíski herinn inn í land-
ið og innlimaði það. Indónesísk
stjórnvöld nutu stuðnings þjóða á
borð við Bandaríkin og Ástralíu og
bjuggust allir viö því að innlimunin
myndi ganga eftir á snöggan og auð-
veldan hátt. Annað kom á daginn.
Austur-Tímorbúar hófu harða bar-
áttu fyrir sjálfstæði sínu og einn af
helstu framgöngumönnum þeirra
var Horta. Hann var staddur erlend-
is þegar ráðist var inn í landið og
fór því fyrir hönd ríkisstjómarinn-
ar á fund Sameinuðu þjóðanna. Þar
var hann næsta áratug og minnti
ráöamenn heimsins á litla landið
sem stundum virtist hafa gleymst.
Ráðamenn heimsins voru svo
sannarlega minntir á átroðning
indónesískra stjórnvalda þegar
Ramos-Horta og biskup kaþólskra í
A-Tímor, Carlos Belo, voru veitt
Friðarverðlaun Nóbels árið 1996.
Sjálfur segir Horta að það hafi veriö
eitt mikilvægasta atriðið sem siðar
leiddi til sjálfstæðis Austur-Tímor á
sl. ári.
vikudaginn. Óneitanlega verður
manni hugsað til þess að Horta hef-
ur sjálfur misst fjölskyldumeðlimi
sökum þessarar borgarastyrjaldar.
„Jú, það er rétt. Ég átti eitt sinn
íjóra bræður og eina systur. Nú er
svo komið að ég á bara einn bróður.
Hin eru farin, voru drepin af
indónesíska hemum. Það brýtur
hjarta mitt er ég hugsa um það og
hve liflegt og hamingjusamt heimili
mitt var með okkur sex innanborðs.
Samt ber ég ekki kala til Indónesa
eða Indónesíu. Herinn þar í landi er
sjálfum sér verstur og það hryggir
mig líklega jafnmikið og það hrygg-
ir alla Indónesa.“
Vilja óstööugleika
„Þeir sem sitja við stjórnvölinn í
indónesíska hemum vilja ekki frið
og ró - þeir vilja óstöðugleika og
kvöl. Það er það sem þeir skildu eft-
ir sig þegar að 70% Austur-Tímor-
búa kaus sjálfstæði frá Indónesíu.
Þá gengu um götur Dili (höfuðborg
Austur-Tímor) menn gráir fyrir
jámum og skutu og drápu allt sem
á vegi þeirra varð. Þetta var ein-
ungis gert til þess að hefna fyrir
þorsta Austur-Timorbúa í réttlæti.
Á þeim tíma, sem Austur-Tímor
var undir hælnum á Soeharto, fyrr-
um Indónesíuforseta, og hemum
hans, var 1/3 af þjóðinni drepinn -
hlutfallslega er það mun fleira en
þaö sem var drepið af Rauðu Kmer-
unum í Kambódíu."
Eitt af því sem Horta hefur látið
hafa eftir sér í viðtölum í gegnum
tíðina er að þegar Soeharto myndi
fara frá myndi landið einnig fá
sjálfstæði. Þetta gekk eftir þegar
Soeharto var bolað frá völdum og
við honum tók Habibie, fyrrum
varaforseti landsins. En af hverju
var þetta ekki hægt fyrr?
„Eftir að Soeharto fór frá gafst
stjómvöldum í Indónesíu tilvalið
tækifæri til þess að losa sig við
Austur-Tímor. Það er dýrt að halda
úti her í landi sem hefur sterka
andspyrnuhreyfingu. Loksins gátu
þeir dregið sig frá því og skellt öllu
því sem aflaga hafði farið á