Dagblaðið Vísir - DV - 13.07.2000, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR 13. JÚLÍ 2000
13
Menning
í Alsírborg á slóð Guðríðar
Umsjón: Þórunn Hrefna Sigurjónsdóttir
Finnskt-íslenskt
tónlistarkvöld í
Norræna húsinu
„Það er Guðríður Símonardóttir sem dró mig til
Alsir. Hún hefur dregið mig í mörg ferðalög hin síð-
ari ár,“ segir Steinunn Jóhannesdóttir rithöfundur
sem er nýkomin heim frá þessari stórhættulegu
borg. Steinunn hefur nokkur undanfarin ár verið að
afla sér efnis í bók sem á að fjalla um Guöríði Sím-
onardóttur i því stóra drama sem Tyrkjaránið var.
Steinunn hefur „rakið slóð Guðríöar" ef þannig má
komast að orði og ferðast til íjölmargra landa til
þess að viða að sér upplýsingum um söguefni sitt.
Aðalsögusvið Tyrkjaránsins er vitaskuld Alsír, en
þangað hefur ekki verið fært hin síðari ár vegna
þeirrar ógnaraldar sem ríkt hefur í landinu sL átta
ár.
Kyrrð í skjóli hernaðar
„Allt sem heyrst hefur frá Alsír hin síðari ár hafa
verið fréttir af hreinum hryllingi,“ segir Steinunn.
„Fjöldamorð hafa verið framin á almennum borgur-
um og nokkrir hópar fólks hafa verið hundeltir, svo
sem erlendir ráðgjafar, rithöfundar, blaðamenn og
aðrir sem eitthvað hafa reynt að tjá sig. Landið var
mjög óvinveitt útlendingum og þangað hefur enginn
óvitlaus Norður-Evrópubúi þorað að fara árum sam-
an.“
Hvað kom til að þú ákvaðst að fara núna?
„Fyrir ári var í Alsír kjörinn nýr forseti, Abdel-
aziz Bouteflika, gamalreyndur pólitíkus sem treyst
var til þess að koma á kyrrð í landinu. Að einhverju
leyti hefur það tekist þó að sú kyrrð sé augljóslega i
skjóli hersins. Ég ákvað að grípa tækifærið og drifa
mig meðan það væri fært.“
Steinunn segir að það hafi verið ómetanlegt fyrir
hana að komast í ferðina og sjá sögusviðið með eig-
in augum. Að vera að skrifa bók og hafa aldrei séð
sögusviðið sé varla verjandi fyrir rithöfúnd nú til
dags.
„Þessi borg þar sem landar okk-
ar lentu á sínum tíma er alveg '
óskaplega merkileg. 1992, árið sem
morðaldan hófst, lýsti Menningar- 'jjl
stoöiun Sameinuðu þjóðanna þvi '
yfir að gamla vikingaborgin,
elsti borgarhlutinn í Alsír, sé
það sem kallað er alheims-
menningarminjar - world
heritage. Allt skipulag og
arkitektúr þykir svo
merkilegur hlutur og
sérstakur í heimsmenn-
ingunni að það er bein-
línis bannað að skemma
hana.“
Lykilmaðurinn
Belhamissi
Vegabréfsáritunin
fékkst út á sautjándualdaráhuga og Steinunni var
veitt opinbert leyfi til þess að fara og skoða þjóð-
skjalasafn Alsírbúa gegn því að hún færi i öllu að
settiun reglum.
„Þegar ég fór hafði ég einungis heimilisfang þjóð-
skjalasafnsins og eitt símanúmer. Það hafði ég feng-
ið hjá Þorsteini Helgasyni sagnfræðingi sem er að
skrifa doktorsritgerð um Tyrkjaránið. Símanúmerið
var hjá prófessor i sagnfræði sem Þorsteinn hefur
veriö í sambandi við. Ég kannaðist við nafnið á hon-
um þar sem ég hafði lesið eftir hann tvær bækur á
Arabastofnuninni í París, bækur sem fjölluðu um
hemaöarsögu landsins, öld sjóvíkinganna. Prófess-
orinn heitir Moulay Belhamissi og er mjög forvitinn
um íslenskar heimildir og það sem Islendingar hafa
skrifað um þennan tíma. Belhamissi reyndist mér
alger lykilmaður, hafði útbúið fyrir mig heilmikið
prógramm og sett her manns í mína þjónustu. Hann
opnaði dyrnar að öllum þeim stöðum sem ég þurfti
að komast á.“
Gat prófessorinn bætt einhverju við það sem þú
vissir áður?
„Samskipti milli manna og menningarheima eru
ómetanleg. Við skiptumst á frásögnum og að sjálf-
sögðu kom margt nýtt í ljós, sérstaklega það sem
snertir sögu borgarinnar. Með hans hjálp fékk ég
það sem vantaði í bakgrunninn."
Lif í skugga ofbeldis
„Mér fannst ótrúlega spennandi og mikilvægt að
kynnast því landi sem Guöríður og fólkið okkar bjó
í,“ segir Steinunn. „Æðra takmark þess að stýra
penna er að maður sé alltaf að upplýsa sjálfan sig
um leið og aðra. Það er ekkert betra til þess að
vinna á fordómum en að mæta fólki augliti til auglit-
!S.
Á margan hátt stendur þetta strið um stöðu kon-
unnar. Þeir sem vilja gera trúarbrögðin að allsherj-
arlögum fyrir samfélagið hafa þó ekki náð lengra en
það að þama klæðir um helmingur kvennanna sig
með vestrænum hætti, við hliðina á þeim sem ganga
með slæður. Ég dáðist að alsírskum kornun
fýrir að láta ekki buga sig. Reyndar eru
margar skrifandi konur i útlegð og
þora ekki til baka, en ég hélt að
misréttið væri enn sýnilegra."
Steinunn segir að saga Alsír
sé ákaflega blóðug og átaka-
mikil. Þar sem við á íslandi
höfum verið fjarri heimsins
stríðum þurfum við að hafa
töluvert fyrir því að komast
inn í hugarheim fólksins sem
býr og starfar með vopnaða her-
menn á hverju götuhorni.
„Kannski var það í slíku and-
rúmslofti sem fólkið okkar hefur
hrærst og lifað á sautjándu öldinni.
Sú mynd sem snýr út á við er mynd
af barbarískum manndrápum og við-
bjóði - en svo eru þær þrjátíu milljónir
manna sem búa í landinu bara að reyna
að lifa sínu daglega lífi. Ég varð að fá
tilfinningu fyrir því hvernig það
er að ganga úti (festast í
umferðinni) og
kaupa í matinn,
elda og ala
upp böm - í
skugga
þessa
reynt að leysa menn út nema þeir teldust enn kristn-
ir. Þeir sem höfðu gengið hinu samfélaginu á hönd,
viljugir eða nauðugir, töldust ekki með. Þeir hafa
ýmist horfið í mannhafið eða dáið.“
Steinunn segir að Guðríður sé langt í frá eina
nafnið sem við höfum úr þessum hildarleik
sem Tyrkjaránið var. Hún sé hins
vegar þekktust vegna þess að
seinni eiginmaður hennar varð
Hallgrímur Pétursson.
Um Guðríði eru meiri
heimildir en um aðrar
konúr sem í ráninu
lentu, hún skrifaði m.a.
bréf frá Alsír sem
varðveittist að hluta.
Kannski hefur því
bréfi ekki verið gef-
inn nægur gaumur.
Þakklát Guðríði
Kom Guðríður
óbuguð aftur til ís-
lands?
„Merkilega óbuguð
miðað við allt að því er
virðist. Hún varð allra
kerlinga elst. Hún
hefur að líkindum
verið heppin, lent
hjá þolan-
legum
DV-MYND INGÓ
Steinunn Jóhannesdóttir rithöfundur
Hún er nýkomin frá Alsír þar sem hún feröaöist um fornar íslendingaslóöir. Steinunn heldur á líkani af
Stóru moskunni sem stendur á gamla Þrælatorginu þar sem landar okkar voru seldir á markaöi.
hrikalega ofbeldis."
Afföll á fólkl
Steinunn segir að hún hafi ákveðið að fara til
borgarinnar i júnímánuði, vegna þess að á þeim árs-
tíma héldu þeir Islendingar heim á leið, sem voru
leystir úr ánauð eftir niu ár, 1636.
„Mig langaði að skynja Alsír í þeim blóma, í þeim
hita, í því umhverfi sem landar okkar fóru með í
farteskinu sem sína síðustu minningu. I ágúst er
hins vegar heitast og þá komu íslendingamir til
borgarinnar eftir ránið. Af sjokkinu og hitanum
hríðféllu þeir og fyrsta mánuðinn dóu meira en þrjá-
tíu manns.“
Hver urðu affóllin, ef má orða það svo?
„Þaö vitum við ekki nákvæmlega. 1635 eru 70
manns nafngreindir sem enn hafa haldið við sinni
kristnu trú, á bænaskrá til Kristjáns fjórða. Hluti
þeirra komst heim ári síðar, 1645 voru enn nokkrir
leystir og nokkrir komust heim af eigin rammleik.
Þannig má gera ráð fyrir því aö tíu prósent þeirra
sem rænt var hafi komist aftur til íslands. Ekki var
húsbændum og son sinn fékk hún að hafa hjá sér
framan af. Hún var sennilega ein af þeim manneskj-
um sem geta snúið vondri reynslu til góðs.“
Steinunn er ekki að vinna að sagnfræðiriti þó að
hún byggi á raunverulegum atburðum. Er hún búin
að leggja allar línur og ákveða hvaða jólabókaflóði
hún tekur þátt í?
„Ég hef lagt línur en auðvitað eru þær í stöðugri
endurskoðun," segir Steinunn. „Ég er Guðriði Sím-
onardóttur afskaplega þakklát fyrir hvað hún hefur
teymt mig um mörg lönd og álfur. Hún hefur knúið
mig til að kynna mér liðinn tíma og framandi menn-
ingarheim. Hún hefur kynnt mig fyrir veröld ís-
lams. Fram undan er mikið verk að vinna úr því
sem hún hefur lagt mér í hendur."
Gamla Þrælatorglð, sem nú heitlr Torg píslarvott-
anna.
Steinunn ræðir gamlar heimildir við prófessor
Moulay Belhamissi.
Þessi stúlka var leiðsögumaður Stelnunnar í
Gamla virklnu, sem er hluti af menningarminjum
Alsírborgar.
Mika Orava pí-
anóleikari (á
mynd) og Mika
Ryhtá klarínett-
leikari frá Finn-
landi koma fram í
Norræna húsinu í
kvöld kl. 22 í tón-
leikaröðinni Bjart-
ar sumamætur.
Til þess að heiðra tónlistarhefð lands
síns og íslands ætla Orava og Ryhta
að flytja sérstaka finnsk-íslenska efn-
isskrá. Verk eftir Jón Nordal, Jón
Þórarinsson, Þorkel Sigurbjömsson
og Þórólf Eiríksson verða flutt, ásamt
verkum eftir finnsku tónskáldin Leevi
Madetoja, Tauno Pylkkanen, Bem-
hard Cmsell og Erik Bergman.
Klarínettleikarinn Mika Ryhtá hef-
ur áður komið til íslands og var
skiptinemi á sínum tíma á Tónlistar-
skólanum í Reykjavík. Kennari hans
þar var Einar Jóhannesson. Ryhtá
nam við Sibeliusar-akademíuna í
Helsinki og lauk meistaraprófi þaðan
1998. Ryhta hefur komið fram marg-
sinnis sem einleikari í Finnlandi og
með kammerhljómsveitum á Norður-
löndum og í Evrópu. Hann hefur
hljóðritað mörg verk með kammer-
hljómsveit og sínfóníuhljómsveit Si-
belius-akademíunnar. Núna leikur
hann með Janus-trióinu og Mika
Orava og starfar sem tónlistarkennari
i Kajaani miðsvæðis í Finnlandi.
Samstarfsmaður Ryhtá, Mika
Orava flytur einleiksverk, ljóða-
söngva og kammertónlist. Hann hefur
haldið tónleika í Finnlandi, Frakk-
landi, Þýskalandi og Rússlandi.
Áður en tónleikarnir hefjast gefst
gestum kostur á að borða léttan
finnskan kvöldverð í kaffistofu Nor-
ræna hússins. Finnskur gestakokkur
eldar matinn og er hann borinn fram
frá kl. 20.30.
Rauðamyrkur
Kiljuklúbbur Mals
og menningar hefur
gefið út bókina
Rauðamyrkur eftir
Hannes Pétursson.
Hannes er löngu
þjóðkunnur fyrir ljóð
sín, en hann hefur
einnig lagt rækt við
eina merkilegustu
bókmenntagrein Islendinga, söguþátt-
inn, hina sérkennilegu blöndu sann-
fræði, þjóðsagna og klassískrar sagna-
mennsku. í Rauðamyrkri er flest kom-
ið saman sem prýðir slíkan þátt, ekki
síst sú frásagnargáfa sem nemur
kjamann í hverjum hlut og er síspur-
ul um grunn mannlegrar hegðunar.
Bókin kom fyrst út árið 1973 en er
nú endurútgefin með formála höfund-
ar.
Heimsókn
Harmoniku-
spælarafélagsins
Dagana 13.-17. júlí stendur yfir
heimsókn Harmonikuspælarafélags-
ins í Færeyjum til Harmonikufélags
Reykjavíkur. í gær kom um 40 manna
hópur frá færeyska félaginu til lands-
ins með Norrönu til að endurgjalda
heimsókn Harmonikufélags Reykja-
víkur til Færeyja á sl. sumri.
Harmonikufélag Reykjavíkur tekur
á móti hinum færeysku gestum sínum
á leið þeirra til Reykjavíkur en síðan
mun félagið halda þeim veislu annað
kvöld í Ásgarði í Glæsibæ við Álf-
heima.
Kl. 22.00 um kvöldið munu síðan
hljómsveitir félaganna beggja leiða
saman hesta sína og spila á almenn-
um dansleik í Ásgarði. Söngvari verð-
ur Ragnheiður Hauksdóttir. Færeyski
dansinn seiðmagnaði verður stiginn
um miðnættið við forsöng sögumanns
og undirtektir dansfólksins.
Á laugardeginum leika færeysku
gestimir og félagar úr Harmonikufé-
lagi Reykjavíkm- fyrir heimilisfólk á
Hrafnistu í Hafnarflrði, en um kvöld-
ið munu Færeyingamir og félagar úr
Harmonikufélagi Reykjavíkur svo
taka þátt í „The intemational ReyKja-
vik accordion festival" á Broadway,
sem Karl Jónatansson og synir hans
standa fyrir.