Dagblaðið Vísir - DV - 07.10.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2000
I>V
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aóstoóarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiósla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Rltstjórn: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiölunar: http://www.visir.ls
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sfmi: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáis fjölmiðlun hf.
Filmu- og plötugerö: isafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverö 180 kr. m. vsk„ Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaðsins i stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
Viðskiptabanni aflétt
Eðlilegt er, að Vesturveldin aílétti nú þegar við-
skiptabanni á Serbíu, þar sem skrímslið með engilsvip-
inn er flúið af hólmi og löglega kjörinn forseti hefur
náð völdum í landinu. Forsendur viðskiptabannsins á
Serbíu eru því hamingjusamlega brostnar.
Slobodan Milosevic var hinn illi andi Serba og stóð
fyrir endurteknu áreiti við nágranna þeirra. Hann átti
mikinn þátt í að gera áreitið óvenjulega fólskulegt með
því að senda brjálæðinga á vettvang til að fremja sögu-
fræg iílvirki, sem lengi verða blettur á Serbum.
Vegna voðaverka Serba í Króatíu, Bosníu og Kosovo
hefur verið stofnaður fjölþjóðlegur stríðsglæpadómstóll
í Haag, sem hefur þegar dæmt nokkra Serba og á eftir
að dæma fleiri, þótt höfuðpaurarnir hafi ekki enn
náðst. Milosevic er eftirlýstur stríðsglæpamaður.
Vojislav Kostunica hlaut tilskilinn meirihluta at-
kvæða í forsetakosningunum 24. september, þrátt fyrir
umfangsmiklar atkvæðafalsanir af hálfu stuðnings-
manna Milosevics. Þegar falsanir atkvæða nægðu ekki,
var gripið til þess ráðs að reyna að falsa úrslitin.
Þetta sætti þjóðin sig ekki við og tók völdin í landinu
á fimmtudaginn var. Engar blóðsúthellingar urðu, því
að hvorki her né lögregla höfðust að. Völdin láku ein-
faldlega úr höndum Milosevics, sem reyndist harla
vinafár, þegar viðhlæjendur hans létu sig hverfa.
Þótt viðskiptabanni verði núna aflétt, fer því fjarri,
að samskipti Serbíu og umheimsins komist af sjálfu sér
í eðlilegt ástand. Vijislav Kostunica er róttækur þjóð-
emissinni, sem afneitar ábyrgð Serba á voðaverkum og
sakar Atlantshafsbandalagið um stríðsglæpi.
Kostunica hefur sagt, að Milosevic verði ekki fram-
seldur striðsglæpadómstólnum í Haag. Sennilega þýðir
það, að hann verði ekki heldur fús til að framselja ýmsa
helztu brjálæðingana á borð við Radovan Karadzic og
Ratko Mladic í hendur alþjóðlegrar réttvísi.
Meðan Kostimica og mikill meirihluti Serba lifa í af-
neitun voðaverkanna er engin ástæða til, að Vestur-
veldin geri meira en að aflétta viðskiptabanni. Stuðn-
ingur við efnahagslega uppbyggingu Serbíu af vest-
rænni hálfu kemur ekki til greina að svo komnu.
Raunar er Kostunica svo róttækur þjóðemissinni, að
hann sagði nýlega, að Serbar muni hvorki þiggja hjálp
að vestan né austan við uppbyggingu landsins. Sú yfir-
lýsing einfaldar málið og dregur úr líkum á, að vest-
rænir leiðtogar freistist til að ausa fé í Serbíu.
Með byltingunni 5. nóvember hafa vandræði Balkan-
skaga ekki verið leyst. Hins vegar hafa skyndilega
myndazt forsendur til að þróa smám saman samskipti
Serba annars vegar og annarra þjóða skagans hins veg-
ar á þann veg, að sárin grói á löngum tíma.
Serbia hefur ekki í einni svipan hætt að vera krabba-
mein Balkanskagans. En versta æxlið hefur allt í einu
verið skorið og sjúklingnum getur batnað með tíð og
tíma. Eitt skref er upphaflð að sérhverju löngu ferða-
lagi og Serbar hafa stigið þetta fyrsta skref.
Ósigur skrímslisins með englasvipinn er mikill sigur
fyrir Evrópu og vestræna hugmyndafræði. Forsendur
lýðræðislegs samfélags hafa verið endurreistar í
drungalegasta afkima álfunnar. Ljósið að vestan mun
óhjákvæmilega lýsa upp þessar leifar miðalda.
Balkanskagi var á tuttugustu öld kveikjan að tveim-
im heimsstyijöldum. Þess má nú vænta, að skaginn
verði friðsamur á tuttugustu og fyrstu öld.
Jónas Kristjánsson
Þegar valdið gufar upp
Það er eitthvað magnað við að sjá
einræðisherra faila. Vald, sem virðist
jámbent, lekur niður einn daginn,
slappt og þvalt, og valdsmennimir
standa berskjaldaðir. Án þess að nokk-
uð hafi breyst er allt breytt. Svona hafa
harðstjórar fallið, stundum á drama-
tískan hátt eins og Nicalae Ceaucescu
Rúmeníuleiðtogi fyrir tæpum 11 árum,
stundum án blóðsúthellinga eins og
Gustav Husak, forseti Tékkóslóvakíu,
sem sagði af sér seint á árinu 1989.
Fall Milosevics nú, rúmum áratug
eftir að Austur-Evrópuþjóðir hristu af
sér kommúnistastjómimar, er þó af
dálítið öðra tagi. Milosevic er þrátt fyr-
ir allt „póst-kommúniskur“ leiðtogi,
hann komst til valda fyrst sem umbóta-
sinnaður kommúnisti eða sósíalisti og
hélt valdataumunum með sívaxandi
þjóðemisstefnu. Hann var vinsæll leið-
togi, að minnsta kosti framan af, og
þrátt fyrir óprúttnar aðferðir gat eng-
inn haldið því fram að hann hefði rænt
völdunum eða sölsað þau undir sig
með ólögmætum hætti.
En samt er leið Milosevics augljóst
dæmi um örlög einræðisherrans sem
einangrar sig í hópi traustra stuðnings-
manna, fyllist ofsóknarbijálæði, neitar
að sjá út fyrir þröngan og dapurlegan
sjóndeildarhring þess.
Strið og friður
Haustið 1998, þegar Frelsisher
Kosovo var að sækja i sig veðrið og
smám saman taka völdin i héraðinu,
má segja að fyrst hafi verulega farið að
hitna undir Milosevic. En þetta var
hæg þróun. Vestrænir leiðtogar og for-
usta NATO vom ótrúlega sein af stað.
Það var ekki fyrr en búið var að klúðra
mörgum samningafúndum og hafha
fúrðuhagstæðum tilboðum að Milos-
evic og stjóm hans stóðu frammi fyrir
því að sterkasta hemaðarbandalag ver-
aldar taldi sig knúið til að hefja stór-
kostlegar loftárásir á Serbíu, sem þrátt
fyrir allt er ekkert annað en fátækt
smáríki andspænis heimsbyggðinni.
Jafnfáránleg og sú niðurstaða var,
þá var hún líka tilkomin af vissri nauð-
syn, þeirri nauðsyn sem segir að hótan-
ir séu ekki trúverðugar nema staðið sé
við þær.
Afstaða Milosevics þá, ekki sist
ósveigjanleiki hans þegar úrslitatil-
raun var gerð til að semja um framtið
Kosovo í febrúar 1999, er erfitt að skýra
með öðm en bijálsemi. Eða hvemig er
hægt að skýra það með öðrum hætti að
leiðtogi ríkis fómi meiri hagsmunum
fyrir minni, kalli yfir sig loftárásir,
mannfall og allar þær hörmungar sem
þessu fylgja með öðra en bijálsemi?
Stjómmálaskýrendur töldu á sínum
tíma að Serbar hlytu að vHja semja, en
svo varð ekki og því fór sem fór.
Menn velta því nú fyrir sér hvort
Slobodan Milosevic
er eða var enginn
venjulegur einrœðis-
herra en á stjórnar-
ferli hans má sjá
hvernig lýðræði getur
snúist upp í
andhverfu sína,
sé þannig farið
með það
árásimar á Kosovo hafi verið réttlæt-
anlegar og hvort þær hafi á endanum
skilað þeim árangri sem ætlast var til.
Það er margt sem bendir til þess að svo
hafi alls ekki verið. Ein ástæða til
gagnrýni er til dæmis sú staðreynd að
NATO getur ekki beinlinis hreykt sér
af frammistöðu sinni. Loftárásimar
vora miklu ónákvæmari og ollu miklu
meiri spjöllum og mannfalli en ætlast
var til. Ástandið í Kosovo er enn
hörmulegt þó að þar hafi vestræn ríki
í raun verið við völd í heilt ár.
Það má til sanns vegar færa að stríð-
ið um Kosovo hafi verið harmleikur
sem lék alla grátt. Fyrir utan ailar þær
hörmungar sem stríð og ofbeldi ollu, þá
hefúr enn alls ekki tekist að koma á þvi
jafnvægi sem Vesturlönd ætluðu sér. í
raun hefúr reynslan frá Kosovo verið
stöðug áminning til Vesturlanda um
hvemig þau eigi ekki að koma fram í
málum af þessu tagi, frekar en að sýna
fram á að vestrænn hemaðarmáttur
geti látið gott af sér leiða.
Lýðræði og einræði
Það er einhver mótsögn fólgin í því
að segja að lýðræðislega kjörinn leið-
togi sé einræðisherra. Þó hafa margir
einræðisherrar komist til valda með
lýðræðislegum hætti. Milosevic er eða
var enginn venjulegur einræðisherra
en á stjómarferli hans má sjá hvemig
lýðræði getur snúist upp í andhverfu
sína, sé þannig farið með það.
Einræðisherrar þurfa að treysta á
stuðning og velvilja þegnanna, ekki
síður, og stundum í meira mæli, en
hinir sem fara með takmarkaðri völd.
Þess vegna er mikið og stöðugt lýð-
skrum jafnan fylgifiskur einræðis.
Annar fylgifiskur einræðis era ofsókn-
ir á hendur andstæðingum, ímynduð-
um jafnt sem raunverulegum. Af hvora
tveggja hafa stjómmál í Serbíu undir
Milosevic einkennst í ríkum mæli.
En það sem kannski gerir Milosevic
sérlega ógeðfelldan er hvemig hann
hefúr frá upphafi valdaferils síns í
raun hvatt til og stutt að Serbar beittu
þjóðimar í kringum sig ofbeldi. Þannig
hafa stríðin í Júgóslavíu einkennst af
ótrúlegum hrottaskap. Þegar málin
verða gerð upp er það kannski fyrst og
fremst ábyrgðin á hinum fjölmörgu of-
beldisverkum sem menn Milosevics
hafa framið sem eiga eftir að kynda
undir kröfum um að réttað verði yfir
honum og hann dæmdur fyrir stríðs-
gfrepi.
Það er á sinn hátt stórmerkilegt að
það skuli hafa þurft kosningar til að
Milosevic tapaði völdunum. Hvers
vegna braust sú reiði sem hefúr ein-
kennt mótmælaaðgerðir í Belgrad ekki
út gegn Milosevic fyrr?
Milosevic og Lér konunglir
Þessi grátbroslega aðstaða: Að halda
kosningar og hætta svo við þegar
manni líkar ekki útkoman, minnir
mann á einhvem öfúgsnúinn hátt á ör-
lög Lés konungs sem skipti ríkinu á
milli dætra sinna og iðraðist þess fljótt.
Vissulega er Milosevic á sinn hátt
tragískur leiðtogi, svo miklu illu hefúr
hann komið til leiðar og slik er eyði-
leggingin sem blasir við landi hans
þegar hann hrökklast frá völdum. Og
þó er maðurinn sjálfúr ekkert annað
en grámóskulegur skriffmnur, afurð
Titóismans í Júgóslavíu.
En Milosevic stendur fyrir meira en
þetta. Hann er fúlltrúi þeirrar kynslóð-
ar sem boðaði harða og ofsafengna
þjóðemisstefnu þegcir kommúnisminn
hrundi. Þessi þjóðemissteöia hefúr nú
beðið algjört skipbrot í Júgóslaviu og
það sama á eftir aö gerast víðar þar
sem hún hefúr geisað.
Skipbrotið stafar af því að hvergi
hafa þjóðemissinnar getað uppfyllt
kröfúr fólks um mannsæmandi líf.
Hvergi hefúr fæmi, menntun og vit
verið í fyrirrúmi heldur hafa stjóm-
málin likt og flokkseinræðið áður ein-
kennst af harðstjóm og mannvígum,
ekki af uppbyggingu eða framfórum af
nokkra tagi.
Það er vonandi að uppreisnin gegn
Milosevic í Belgrad geti verið for-
smekkur að því að þjóðemisbálin fari
að kulna. Þá væra atburðimir i
Júgóslavíu að sumu leyti ekki síður
tímamót en hrun kommúnismans 1989.
PPRÆÐUR
Við sjáum
miðan þinn en
við fínnum
ekki fyrirtœkið
sem borgar
fyrirþigl

ViSTSYUTS.