Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.2000, Blaðsíða 15

15
MÁNUDAGUR 16. OKTÓBBR 2000
X>V____________________________________________________________________________________________Menning
Konfekt enn og aftur
Litháísku leikhúslista-
mennimir Rimas Tuminas
leikstjóri, Vytautas Narbut-
as leikmyndahönnuður og
Faustas Latenas tónskáld
eru íslendingum að góðu
kunnir enda er Kirsuberja-
garðurinn fjórða uppsetn-
ing þeirra í Þjóðleikhúsinu.
Að þessu sinni sér Vytaut-
as um búninga en leikmynd
gerir Adomas Jacovskis
sem er að vinna hér í fyrsta
sinn. Uppsetningar þre-
menninganna hafa verið
ótrúlega gefandi fyrir ís-
lenskt leiklistarlíf, jafnvel
þótt gagnrýnendur hafi
ekki alltaf verið á eitt sáttir
um útkomuna, og Rimasi
hefur tekist að virkja sköp-
unarmátt leikara hússins á
eftirminnilegan hátt. Og
þar er kjami málsins því
það er fyrst og síðast undir
leikurunum komið hvort
sýningin nær flugi. Æflnga-
ferlið er ferðalag og leikar-
arnir þurfa að gefa sig alla
til að komast á áfangastað-
inn, hina endanlegu sýn-
ingu.
Auðvelt er að skilja
hvers vegna Rimas Tum-
inas er heillaður af verkum
Tsjekhovs. Tsjekhov tekst
nefnilega að sýna okkur
manninn eins og hann er,
með öllum sínum kostum
og göllum. Leikrit hans eru
kómísk en tregablandin og
rauður þráður í þeim öllum
er spumingin um það hvort
okkur takist að höndla lífs-
hamingjuna. Kirsuberja-
garðurinn við gamla ættar-
óðalið verður í verkinu
nokkurs konar táknmynd
lífshamingjunnar því hann
er í raun huglægt fyrirbæri
eins og glöggt kemur fram í
samtali mæðgnanna Önju
og Ranevskaju undir lokin.
Glatist hann glatast einnig
hamingjan.
Að vanda er sterkur heildarsvipur á þessari
uppfærslu Rimasar og gætt að hverju smáat-
riði. Leikmynd, búningar, ljós og tónlist eru
tæki sem miða að því að ná fram þeim heildar-
áhrifum sem leikstjórinn sækist eftir. Margar
senur eru bæði myndrænar og ljóðrænar og
uppfærslan hefur alla burði til að verða ein-
Edda Heiðrún Backman og Brynhildur Guðjónsdóttir
Persónur Ranevskaju og Önju uxu innra meö þeim.
DV-MYND PJETUR
urðsson (Lopakhín), Edda
Arnljótsdóttir (Varja) og
Sigurður Skúlason (Le-
oníd) áttu greinilega auð-
velt með að fara þessa leið,
þau voru hvert um sig
stórkostleg i þessari sýn-
ingu og hef ég aldrei séð
Sigurð gera jafn vel. Rand-
ver Þorláksson var af-
bragðsgóður í hlutverki Sí-
meonovs-Pístsjíks sem er
með peninga á heilanum
og lika var gaman að sjá
Ingvar búa til persónu sem
er nánast algjör andstæða
Lopakhíns sem hann lék í
leikhúsi Frú Emilíu fyrir
nokkrum árum. Baldur
Trausti Hreinsson vann
persónulegan leiksigur í
hlutverki Troflmovs og
Stefán Karl Stefánsson sá
til þess að kómíkin kæmist
vel til skila þó Jepíkhodov
yrði líka brjóstumkennan-
legur. Brynhildur Guð-
jónsdóttir var skemmti-
lega sannfærandi og ung-
gæðisleg sem Anja og Ró-
bert Arnfmnsson sat vel í
hlutverki gamla þjónsins.
Vigdís Gunnarsdóttir og
Valdimar Örn Flygenring
léku örlítið of mikið til að
falla að leikstíl hinna og
sama má segja um Tinnu
Gunnlaugsdóttur.
Nú fer lífmu i þessu
húsi að ljúka, segir
Lopakhín í fjórða þætti
Kirsuberjagarðsins og
einhvem veginn get ég
ekki varist þeirri hugsun
að þetta séu kveðjuorð
Rimasar til Þjóðleikhúss-
ins. Frammistaða þeirra
sem best tekst upp í þess-
ari sýningu sannar hins
vegar að lífínu í Þjóðleik-
húsinu er alls ekki lokið
og þar eiga kirsuberja-
garðarnir vonandi eftir
að dafna um alla framtíð.
Halldóra
Friðjónsdóttir
staklega eftirminnileg sýning. Á frumsýningu
vantaði samt herslumuninn og skrifast það
fyrst og fremst á leikinn. Persónumar verða
ekki trúverðugar nema leikararnir gangist inn
á aðferð leikstjórans sem krefst þess að persón-
urnar vaxi innra með leikurunum. Edda
Heiðrún Backman (Ranevskaja), Ingvar E. Sig-
Þjóðleikhúsið sýnir á stóra
sviöinu Kirsuberjagarðinn eftir Anton Tsjekhov. Þýð-
andi: Ingibjörg Haraldsdóttir. Tónlist: Faustas
Latenas. Leikmynd: Adomas Jacovskis. Búningar:
Vytautas Narbutas. Lýsing: Björn Bergsteinn Guð-
mundsson. Aöstoðarleikstjóri og túlkur: Ásdís Þór-
hallsdóttir. Leikstjóri: Rimas Tuminas.
Lifandi innsýn í líf fugla
Sigurður Thorlacius, fyrsti skólastjóri Aust-
urbæjarskólans, var fæddur árið 1900 og í til-
efni af aldarafmæli hans hefur önnur barna-
bók hans, Um loftin blá, verið endurútgefin
fagurlega myndskreytt af Erlu Sigurðardótt-
ur.
Um loftin blá kom út í fyrra skiptið fyrir 60
árum, 1940, en árið áður gaf Sigurður út Sum-
ardaga, heillandi sögu um sumar í lífi lambs-
ins Brúðu og móður þess inni á afrétt. Um
loftin blá gerist meðal fugla og annarra villtra
dýra við ströndina og í báðum bókum nær
Sigurður einstökum tökum á lifnaðarháttum
og hegðun dýranna. Hann gæðir þau vissulega
viti og máli en þau halda alltaf áfram að vera
dýr með öllum einkennum tegundar sinnar
þannig að saman fer traust fræðsla og góð
skemmtun.
Aðalpersónur í Um loftin blá eru æðarhjón,
einkum þó kollan sem við fylgjum gegnum
þykkt og þunnt í heilt ár. Brúnkolla er hug-
rökk og vitur kolla sem öðlast á sögutíma
næman skilning á umhverfi sínu, bæði gegn-
um sinar eigin upplifanir og sögur og ævin-
týri sem aðrir fuglar segja henni. Blikinn
Skjöldur er svolítið léttúðugri en kona hans,
hrifnæmari og ekki eins ábyrgur. Þau eru ung
og ástfangin í sögubyrjun en lífið í Hvaley er
ekki beint rólegt: „í rauninni voru þau Skjöld-
ur og Brúnkolla í stöðugri lífshættu. Óvinim-
ir voru alls staðar, á landi, í sjó og lofti.
Hvenær var til dæmis hægt að vera óhultur
fyrir selnum? Hann var vís til að synda langt
í kafi og glefsa þegar minnst varði i fætur
Snjótittlingar leita skjóls fyrir hreti
Ein teikninga Erlu Sigurðardóttur í Um ioftin
fuglanna, færa þá í kaf og rífa þá í sig. Úr loft-
inu mátti alltaf búast við val eða emi og uppi
á ströndinni gat refurinn verið að læðast jafnt
á nóttu sem degi.“
Og þá er ekki minnst á vininn besta og
óvininn versta: manninn.
í bókinni er mikil og bitastæð fræðsla um
íslenskt dýralíf sett fram á afar skýran og að-
gengilegan hátt. Lýst er hreiðurgerð Brún-
kollu og hegðun fuglanna í kringum varpið,
baráttunni við krumma, samskiptunum viö
blá.
um þeirra
þar sem
ýmsar skoð-
anir þeirra á
tilverunni
koma fram. í
samtali koll-
unnar og Nef-
prúðar lunda-
mömmu kemur
til dæmis fram
að lundahjón
hafa frá örófi alda
skipt jafnt með sér verkum við barnauppeld-
ið! Dýrindis skemmtun og vel fram reidd. -SA
hinn lúmska
svartbak, eggja-
tinslu- og dún-
tekjufólki og
öðrum gestum i
varpinu. Við
fáum líka lifandi
innsýn í líf haf-
amarins og lýs-
ingin á árás
kríanna á össu
er frábær. Sig-
urður hikar
ekki við að
smeygja sér í
hugskot dýr-
anna og sagan er
fleyguð fjörug-
um samtöl-
Leikhús - til hvers?
Frábært framtak hjá LR
að efna til umræðufunda
um leikhús og leikritun í
Borgarleikhúsinu. Á fundin-
um „Leikhús - til hvers“ á
þriðjudagskvöldið virtust
leikhúsmenn skipa sér gróft
i tvær fylkingar. Annars
vegar eru þeir sem vilja að
leikhúsið hafi af einlægni
eitthvað að segja fólki, geri það á listrænan hátt
og noti öll brögð leikhússins. Fulltrúi þeirra
var Guðjón Pedersen. Hins vegar eru þeir sem
vilja fyrst og fremst laða fólk unnvörpum í leik-
hús og gefa því það sem það
vill. Hallgrímur Helgason
var helsti fulltrúi þessa hóps
um kvöldið og hefði líklega
ekki líkað val fóstbróður
síns í listinni, Þorvalds Þor-
steinssonar, á leikriti aldar-
innar sem talað var um
kvöldið eftir. Þorvaldur
valdi 13. krossferðina eftir
Odd Björnsson en Hallgrímur hafði engan
áhuga á táknrænum verkum og módemisma.
Gleymum framsæknu leikhúsi, sagði hann!
Leikhúsið á umfram allt að segja fólki sögur -
og það margar. Hann stakk upp á að lækka laun
höfunda, stytta æflngatímann og demba sýn-
ingamergð yflr almenning, það gæti kannski
grafið undan þeirri pempíulegu virðingu sem
fólk bæri fyrir leikhúsi og fært það nær bar-
menningunni eins og var á dögum Shakespe-
ares. Gemm eitthvað nýtt! sagði Hallgrímur.
Rokk og ról!
Hallgrímur þyrfti að eignast milljarð og reisa
sér sitt eigið Globe-leikhús.
Ljóð 2000
Verður ljóðaárið eins gott og skáldsagnaárið?
Aðeins hefur frést af tveimur grónum skáld-
um á haustmarkaði: Þor-
steinn frá Hamri sendir frá
sér Vetrarmyndina (Iðunn),
sem ratar áreiðanlega til
sinna, og Jóhann Hjálmars-
son fylgir Marlíðendum eft-
ir með Hljóðleikum (Hörpu-
útgáfan). Sigmundur Emir
Rúnarsson gefur út Sögur af
aldri og efa hjá JPV og
Ágústína Jónsdóttir gefur út Vorflautu hjá Máli
og menningu. Meðal ungu skáldanna eru tvær
spennandi stúlkur: Gerður
Kristný átti stórleik í ísfrétt
(1994) og kemur nú með
Launkofa hjá MM og Sigur-
björg Þrastardóttir gefur út
bókstaflegt Hnattflug hjá
JPV.
Ljóðasafn ísaks Harðar-
sonar (Forlagið) virkar vel á
ljóðaunnendur, einnig ljóða-
úrval Nínu Bjarkar Árnadóttur (JPV) og ljóða-
þýðingar Gyrðis Elíassonar (MM). Þaðan er
þegar komið út ljóðasafn
Stefáns Harðar Grímsson-
ar og væntanleg er i end-
urútgáfu hin ómissandi
bók Fjögur ljóðskáld þar
sem Hannes Pétursson
skrifar um og velur ljóð
eftir nýrómantíkera frá
upphafi 20. aldar.
Á lista MM eru einnig
boðaðar þýðingar á sonn-
ettum Johns Keats eftir Sölva Sigurðsson og
sætir tíðindum að ungur maður skuli voga sér
í slíkt verkefni. En Sölvi er afkomandi Magnús-
ar Ásgeirssonar og er gott til þess að vita að
enn leynist bragsnilli með þjóðinni.
Svo eiga sjálfsútgáfumar eftir að bætast við.
Enskt dogma
Kominn er fram hópur ungra rithöfunda í
Bretlandi sem heimtar gjörbyltingu í bók-
menntunum og hefur gefið út manífestó upp á
það. í inngangi að nýju smásagnasafni, All Hail
the New Puritans, eru settar fram tíu reglur
nokkurn veginn á þessa leið:
Við einbeitum okkur að lausu máli. Afneit-
um ljóðum. Við samþykkjum skáldskapargrein-
arnar en stefnum að því að brjóta þær stöðugt
upp. Textinn skal vera einfaldur. Ekkert endur-
lit. Málfræðireglum skal fylgt og greinar-
merkjasetningu. Allar sögur gerast í samtíman-
um. Engar óljósar vangaveltur um fortíð eða
framtíð. Við eram siðavandir og siðfræðilegur
veruleiki verður í öllum sögum okkar. Heiðar-
leg tjáning verður ævinlega sett ofar formi.
Bókin hefur verið gagnrýnd fyrir barnalega
einfeldni í stíl og frásagnarhætti, en svona
stefnuskrár era bara til góðs - ef ekki til ann-
ars þá til að gera uppreisn gegn þeim...