Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.2000, Side 12
12
Menning________________
s
Oskar allur
Það gleymist seint þeim sem sáu og
heyrðu Giinter Grass lesa fyrsta kafla
Blikktrommunnar á bókmenntahátíð í
Iðnó í síðasta mánuði. Sá kafli er ein-
hver magnaðasti prósi sem skrifaður hef-
ur verið á seinni hluta aldarinnar, og að
heyra hann á þýsku í frábærum upp-
lestri Grass og lesa um leið á tjaldi þýð-
ingu Bjarna Jónssonar var stórkostleg
tvíradda upplifun.
Bókmenntir
DV-MYND ÞOK
Giinter Grass á Bókmenntahátíð í Reykjavík
þroskasaga þótt hún sé enn langt frá því að
vera heföbundin á nokkum hátt.
Enn sem fyrr eru í þessum þriðja hluta
Blikktrommunnar ógleymanlegir kaflar og æv-
intýri. Lýsingin á kaffihúsinu Lauk-
búllunni þar sem ekkert er selt nema
laukur og skerbretti þannig að fólk geti
komið þar saman til að gráta er til
dæmis óborganlega fyndin og sorgleg í
senn, jafnframt því sem hún er óvið-
jafnanleg dæmisaga um hlutskipti fólks
í rústum Evrópu eftir seinni heims-
styrjöld. Ástarævintýri Óskars og
hjúkrunarkonunnar Dóróteu er sömu-
leiðis magnað; uppfullt eins og það er af
vanmætti, misskilningi og getuleysi en
samt svo ómótstæðilega líkamlegt og
spennuhlaðið. Það eru kaflar eins og
þessir og upphafskafli sögunnar sem
sitja fastir í þeim fræga hænuhaus les-
andans.
Þýðing Bjarna Jónssonar er traust
sem fyrr. Á fyrrnefndum upplestri sá
maður glöggt að þýðingin nær ekki
alltaf að sveigja íslenskuna að öllum
þeim heljarstökkum í stíl og setninga-
byggingu sem Grass beitir. En hún nær
þeim sérkennilega tón sem einkennir
rödd Óskars og oft ér hún glæsileg. Mér
kæmi raunar ekki á óvart að þessi síð-
asti hluti reyndist best heppnaður ef
vel væri að gáð. íslenski textinn hér er
meira grípandi en í fyrri bindunum.
Þegar Blikktromman er öll komin út
er rétt að nota tækifærið og þakka fyr-
ir sig. Þýðing hennar er leiðrétting á
einni af verri gloppunum í fslenskri
bókmenntasögu síðustu áratuga. Rödd
Óskars trommara hefur bergmálað í ís-
lenskum bókmenntum öðru hverju
undanfarin ár - það var kominn tími til
að við heyrðum i honum sjálfum.
Jón Yngvi Jóhannsson
Gúnter Grass: Blikktromman I
Vaka-Helgafell 2000.
I. Bjarni Jónsson þýddi.
Að Grass skyldi velja þennan fyrsta
kaila er engin tilviljun. Sennilega eru
fyrstu tveir hlutar Blikktrommunnar
þekktari en sögulokin sem nú eru ný-
komin út á íslensku. Kvikmynd Volkers
Schöndorffs á náttúrlega hlut í þessu en
hún endar þar sem öðru bindinu sleppir
og á sinn þátt í mynd margra af Blikk-
trommunni (hvemig væri annars að við
fengjum að sjá myndina í bíó nú þegar
sagan er öll komin út?).
Vegna þessa er sér-
staklega gleðilegt
að koma að sið-
asta hluta bókar-
innar nú. Hann er
á margan hátt ólík-
ur þeim fyrri; Ósk-
ar, aðalpersóna sög-
unnar og sögumaður,
hefur yfirgefið fyrri til-
veru sína sem dvergur
og eilífðarbam. Hann er
byrjaöur að stækka og
sálarlíf hans flækist að
mun. Nú dregur líka sam-
an með sögutímanum og
frásagnartímanum, þ.e. þeim punkti í sögunni
þegar Óskar liggur á geðsjúkrahúsi og segir
sögu sína. Saga hans færist nær því að vera
Tónlist
Sprungnar hljóðhimnur
Eðlisfræðin kennir okkur að örbylgjuniður sé
bergmál Miklahvells, þegar alheimurinn varð til.
Hugsanlegt er að verkið Aspekt eftir hollenska
tónskáldið Konrad Boehmer, sem var flutt á síð-
ustu tónleikum Art2000 í Salnum í Kópavogi á
laugardagskvöldið, hafi verið einhvers konar
hugleiðing um upphaf alls með því að vera til-
brigði við örbylgjunið. Eða kannski ekki örbylgj-
unið, heldur bara talstöðvahvæs eða suðið sem
heyrist á milli útvarpsstöða. Þarna var suð á mis-
hárri tíðni í öllum hugsanlegum útgáfum eins og
einhver væri að stilla langdrægt útvarp, og bjóst
maður þá og þegar við að heyra kínverska þjóð-
sönginn, eða bara háseta aö tala við konuna sína
í landi. Aspekt er gamalt verk sem vann til verð-
launa í París árið 1968, það er barn sins tíma en
hefur elst illa, og á tónleikunum varð endalaust
suðið tilbreytingarlaust til lengdar.
Á svipuðum nótum var Daisy Chains eftir
Laurens Kagenaar, samið árið 1998. Eins og
Aspekt var það leikið af tónbandi og var einn
hrærigrautur af rafmögnuðum brothljóðum sem
nístu mann inn að beini. Jafnvel þó óhljóðum sé
raöað upp á einhvem úthugsaðan hátt verða þau
aldrei annað en hávaði, og Daisy Chains var álíka
leiðinlegt og drunur í loftbor í næstu íbúð klukk-
an átta á sunnudagsmorgni.
ART 2000
Ekki betra var verk eftir Davíð B. Franzson
sem unnið var upp úr umhverfishljóðum i
Grindavík, það var tilgerðarlegt og langdregið
eins og misheppnaður brandari. Og músíktilraun-
ir AuxPans, sem er listamannsnafn ungs drengs
er telst yera „eini hreinræktaði hávaðalistamað-
urinn á Islandi", voru eins og margfaldur hávaði
á trésmíðaverkstæöi, nokkurs konar einleiks-
konsert fyrir fræsara og keðjusagarhljómsveit.
Fólk þurfti að halda fyrir eyrun mestallan tím-
ann, og datt manni helst í hug að AuxPan væri
eitthvað illa við áheyrendur. Af hverju var hann
annars að reyna að sprengja hljóðhimnur þeirra
með tónlistarlegu fltli við sjálfan sig?
Tónlistaratriði sem sýnt var beint á Netinu frá
Princeton-háskóla var álíka misheppnað, tenging-
in var slæm, myndin slitrótt og tónlistin datt út í
nokkrar sekúndur með reglulegu millibili. Það
var synd þvi það sem heyrðist var kliðmjúk til-
breyting frá óhljóðunum á undan og eftir.
Skásta verkið á tónleikunum var Josef Albers
Motion Mix eftir þá Hlyn Aðils Vilmarsson (tón-
list) og Baldur Helgason (graflk), en verk þeirra
var „sjónræn endurblöndun á völdum listaverk-
um“ eftir Josef Albers (1888-1976). Tónlistin var
eins konar keðja af þægilegum hljómum sem virt-
ust ekki hafa neina stefnu, og féllu þeir vel að
myndverkunum á skjánum, samfelldri runu af
áferðarfallegu munstri. Mega þeir Baldur og
Hlynur eiga það að þeir voru ekkert að teygja
lopann og vissu, ólíkt hinum tónskáldunum á tón-
leikunum, hvenær þeir áttu að hætta.
Jónas Sen
Bókmenntir
llltlf
Stórskemmtileg stappa
Sigrún Eldjárn er löngu
kunn fyrir barnabækur
sínar sem segja yfirleitt
sögu bæði í máli og mynd-
um. Svo er einnig um
Drekastöppuna en þar
kynnumst við Hörpu sem
hefur yndi af að leysa
vandamál og Hróa sem á
einmitt við vandamál að
stríða; hann hefur týnt
peningum sem afi hans
gaf honum til aö kaupa
dósahníf og sokka.
Harpa deyr ekki ráða-
laus, og með því að fá alls
kyns persónur sem á vegi
þeirra verða til að skipta
á hlutum við þau þá tekst
henni að bjarga málinu
þótt lausnin sé kannski
ekki alveg dósahnífur og
sokkar. í leiðinni ætlar
Mynd ur Drekastoppunnl
Hér fær Harpa hvolp í skiptum fyrir skál.
hún að veiða einn dreka eða svo
til að geta búið til gómsæta
drekastöppumáltíð handa
mömmu sinni, og henni tekst að
búa til ljúffenga máltíð þó að
hún verði kannski aðeins öðru-
vísi en ætlað var.
Þó að sagan sé einfold þá er
hún ótrúlega fyndin fyrir bæði
böm og fullorðna. Harpa og Hrói
mynda skemmtilegt andstæðu-
þar sem hún sér alltaf
björtu hliðina og
hann þá dökku.
Bæði eru þau
gerð spaugUeg;
Hrói er með
stöðugt bölsýnis-
raus en Harpa er
jákvæð án þess að
vera væmin, hún sér
hlutina frá absúrd
sjónarhorni og fær
þannig allt til að ganga upp. Harpa býr einnig
yflr þeim hæfileika að geta fengið fólk til að gera
hluti og þannig fær hún gamla konu til að láta
þau fá bók í skiptum fyrir gleraugu sem gamla
konan vill fá til að geta lesið smáa letrið í bókinni
sem hún er að láta af hendi! Það eru atburðir sem
þessir sem gera söguna meinfyndna. Einnig er
persónusköpun iifandi; auk Hörpu og Hróa er af-
inn bráðskemmtileg persóna. Hann er mjög skap-
mikill og kemur sér þannig í vandræði en að
sjálfsögðu er hann einnig með hjarta úr gulli.
Drekastappan einkennist af fáránleikahúmor
sem höfðar vafalaust til yngri barna og svo að
sjálfsögðu fullorðinna sem hafa smekk fyrir slík-
mn húmor eins og undirrituð. Ekki verður skilið
við söguna án þess að minnast á myndirnar sem
gegna lykilhlutverki við aö færa söguna til les-
andans; þær eru litríkar, lifandi og nútímalegar.
I stuttu máli sagt er óhætt að mæla með þessari
bók.
Katrín Jakobsdóttir
Sigrún Eldjárn: Drekastappan. Mál og menning 2000.
ÞRIDJUDAGUR 31. OKTÓBER 2000
_____________________PV
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Nína Margrét
leikur dr. Pál
Annað kvöld kl.
20 verða Tíbrártón-
leikar í Salnum í
Kópavogi þar sem
Nína Margrét
Grímsdóttir píanó-
leikari leikur öll pí-
anóverk dr. Páls ís-
ólfssonar
(1893-1974). Þau
hafa hvorki verið hljóðrituð né flutt
áður í heild sinni á tónleikum.
Þetta eru tuttugu frumsamin verk
fyrir hljóðfærið sem flest eru samin
undir áhrifum rómantísku stefnunnar
eins og hún var á seinni hluta 19. ald-
ar, auk nokkurra styttri verka í anda
J.S. Bach. í heild sinni eru þessar tón-
smíðar eitt mikilvægasta framlag ís-
lensks tónskálds til tónlistarsögunnar
og skiptir þar mestu sameining fag-
legra vinnubragða af hæsta gæða-
flokki og gegnheilla tónhugmynda.
Píanóleikararnir Öm Magnússon,
Rögnvaldur Sigurjónsson og Jórunn
Viðar hafa á liðnum árum hvert um
sig frumflutt og hljóðritað hluta verk-
anna og unnið ómetanlegt frum-
kvöðlastarf til varðveislu þessara
menningarverðmæta.
Nína Margrét hefur komið .fram á
Uölda einleiks- og kammertónleika á
íslandi, í Evrópu, Bandaríkjunum og
Kanada og hlotið fjölda innlendra og
erlendra viðurkenninga fyrir störf sín
á sviði tónlistar. Hún starfar nú við
Tónlistarskólann í Kópavogi og vinn-
urað doktorsritgerð um píanóverk dr.
Páls við City University of New York.
Háskóla-
tónleikar
Á morgun kl. 12.30 verða aðrir há-
skólatónleikar vetrarins haldnir í
Norræna húsinu. Þá mun KAWAL-
kvartettinn, Björn Davíð Kristjáns-
son, Kristrún Helga Björnsdóttir,
Maria Cederborg og Petrea Óskars-
dóttir, leika verk eftir Faustin JeanJe-
an, Edward J. Chance og Friedrich
Kuhlau.
Tónleikarnir taka um það bil hálfa
klukkustund.
„Geislandi
saga“
Útgáfufyrirtækið
Random House hef-
ur sent sérstaka
kynningarútgáfu af
skáldsögu Ólafs Jó-
hanns Ólafssonar,
Slóð fiðrildanna, til
fjölmiðla í Banda-
ríkjunum en bókin
mun koma út þar í
landi 21. nóvember. Nú hafa tveir
fyrstu dómamir birst í fagtímaritum
sem dæma bækur áður en þær koma
á almennan markað og stærsta bóka-
búðakeðja Bandaríkjanna, Bames &
Noble, hefur valið Slóð fiðrildanna í
flokk bóka sem sérstaklega verða
kynntar í verslunúm fyrirtækisins á
næstu mánuðum.
I Library Journal segir að Slóð fiðr-
ildanna sé „kunnáttusamlega skrifuð"
og að Ólafur Jóhann sé hæfileikaríkur
höfundur: „Hann vikur frásögninni
hnökralaust á milli nútíðar og fortíð-
ar ... í þessari áleitnu sögu um sterka
og margbrotna konu.“
í tímaritinu Booklist er afar lofsam-
leg umsögn um Slóð fiðrildanna sem
fær sérstakan sess, svonefnda
„stjörnu-umíjöllun“. Þar segir að
skáldsagan sé „geislandi": „Hnitmið-
aður stíll Ólafs Jóhanns og hrein-
skilnin í frásögn Dísu draga lesand-
ann inn í hugarheim hennar. Sagan
er beinskeytt undir hljóðu yfirborði
og yfirþyrmandi í ásetningi sinum.
Þessi kyrrláta saga er vitnisburður
um hetjudáðir lífsins."
Útgáfurétturinn á Slóð fiðrildanna
hefur nú verið seldur til Bretlands,
Þýskalands, Frakklands, Ítalíu og
Spánar, auk Bandaríkjanna. Bókin
var upphaflega gefin út af Vöku-
Helgafelli um síðustu jól við fádæma
vinsældir. Slóð fiðrUdanna er fimmta
skáldsaga Ólafs Jóhanns Ólafssonar
en auk þeirra hefur hann sent frá sér
smásagnasafn og skrifað leikrit.