Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.2000, Blaðsíða 6
ÞRIÐJUDAGUR 21. NÓVEMBER 2000
22
esa
tölvui takní og vísinda
Gömlu spilastokkarnir geta enn gert gagn:
Bridds örvar ónæmiskerfið
I--—Hver vill ekki
halda heilsu
i . 'éf j fram í rauöan
I I 0 I l -j 0 i dauðann? Finn-
j ið þá bara
gamla spila-
smaliö saman liði í bridds. Já,
rannsókn vísindamanna við Kali-
fomíuháskóla í Berkeley bendir
nefnilega til að fleiri ónæmisfrum-
ur sé að finna í þeim sem spila
bridds.
„Fólk gerir sér grein fyrir að
viljastýrt atferli eins og jákvætt
hugarfar og bænir geta haldið okk-
ur heilbrigðum," segir Marian
Diamond, líffræöiprófessor við
Berkeley.
Rannsókn Diamond, sem hún
kynnti á ráðstefnu í New Orleans
fyrir skömmu, er ef til vill fyrsta
vísbending þess að heilabörkurinn
„Fólk gerir sér grein
fyrir að viljastýrt atferli
eins og jákvætt hugar-
far og bænir geta
haldið okkur heilbrigð-
um,“ segir Marian Dia-
mond, líffræðiprófess-
or við Berkeley.
Þeir sem stunda þá heillandi list aö spila bridds eru líklega meö öflugra
ónæmiskerfi en hinir sem aldrei hafa botnaö neitt í þessu höfðingjaspili.
í mönnum, sem er viljastýrður,
geti átt þátt í að örva ónæmiskerf-
ið.
„Þessi gögn, þótt þau séu aðeins
hin fyrstu, sýna að heilastarfsemi
hefur áhrif á ónæmiskerfið og þau
renna stoðum undir þann mögu-
leika að við getum lært að vilja-
stýra magni hvítra blóðkorna til
að berjast gegn sjúkdómum," segir
Marian Diamond.
Rannsókn Diamond byggir á
fimmtán ára rannsóknum á heil-
um úr rottum og músum. Vísinda-
menn hafa verið að leita i þeim að
ákveðnu svæði á heilaberkinum
sem gæti átt hlut að máli í ónæm-
issvörun líkamans.
Þegar kom að mannlegum þætti
rannsóknar þessarar ákvað Dia-
mond að leita til briddsklúbbs
kvenna í Orinda í Kaliforníu.
Ákveðið var að velja briddsspilara
þar sem líklegt var talið að bridds
örvaði það svæði heilans sem
kynni að hafa áhrif á ónæmiskerf-
ið.
Tólf konur á áttræðis- og níræð-
isaldri tóku þátt í rannsókninni.
Þeim var skipt upp í þrjá hópa og
þær voru látnar spila bridds í
hálfa aðra klukkustund. Blóðsýni
voru tekin fyrir og eftir spila-
mennskuna. I ljós kom að bridds-
spilið jók magn CD-4 jákvæðra T-
frumna, það er hvítu blóðkorn-
anna sem ferðast um líkamann í
leit að óboðnum gestum eins og
veirum og öðrum ámóta kónum.
Diamond ítrekaði að þetta væru
aðeins fyrstu niðurstöður. Frekari
rannsókna væri þörf til að fá á
hreint sambandið milli heilabark-
arins og ónæmiskerfisins.
Unglingar ættu aö láta sígaretturnar alveg eiga sig:
Reykingar auka víðáttufælni
Unglingar sem
reykja sigarettur
eru í meiri hættu
á að þjást af
kvíðaköstum og
felmtursröskun-
um en reyklausir
jafnaldrar þeirra.
„Unglingar sem reyktu pakka á
dag voru fimm sinnum líklegri til að
fá felmtursröskun, fimm sinnum lik-
legri til að fá víðáttufælni og meira
en tólf sinnum líklegri til að fá kvíða-
köst við upphaf fulloröinsáranna,"
segir bandaríski vísindamaðurinn
Jeffrey Johnson sem starfar við hinn
virta Columbia-háskóla í New York
og við geðlæknastofnun New York-
ríkis.
Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram á
tengsl þama á milli en ekki var ljóst
hvort kom á undan, reykingamar eða
tilhneigingin til að fá slíkar raskanir
áður en reykingarnar byrjuðu, kem-
ur fram í skýrslu vísindamannanna.
„Þetta eru fyrstu niðurstöður lang-
tímarannsóknar sem gerð var úti í
Reykingar ungiinga geta valdiö alvarlegum kvillum viö upphaf fulloröinsár-
anna, segir í niöurstööum rannsóknar bandarískra vísindamanna.
samfélaginu til að sýna fram á að
miklar reykingar á unglingsárum
tengist aukinni hættu á að fá víðáttu-
fælni, felmtursraskanir og kvíðaköst
á fyrstu fuilorðinsáranum," segir í
skýrslunni sem birtist í tímariti
bandarisku læknasamtakanna.
Johnson segir í yfirlýsingu sem
hann lét sjálfur frá sér fara að ung-
lingar geti dregið úr likunum á að
þjást af áðurnefndum röskunum síð-
ar meir með því að byrja aldrei að
reykja. Foreldrar og kennarar og
starfsfólk heilbrigðisstétta eigi að
nota þessar upplýsingar í baráttu
sinni gegn reykingum unglinga.
Niðurstöðurnar byggja Johnson og
félagar á rannsóknum á 976 fjölskyld-
„Unglingar sem reyktu
pakka á dag voru
fimm sinnum Ifklegri til
að fá felmtursröskun,
fimm sinnum líklegri til
að fá viðáttufælni og
meira en tólfsinnum
líklegri til að fá kvíða-
köst við upphaf full-
orðinsáranna,“ segir
bandaríski visinda-
maðurinn Jeffrey
Johnson.
um í New York-ríki sem valdar vom
af handahófi. Alls var talað við 688
unglinga á árunum 1985 og 1986 en þá
var meðalaldur þeirra sextán ár. Aft-
ur var talað við unglingana á árunum
1991 og 1993 þegar þeir vom 22 ára að
meðaltali.
Þótt ekki liggi ljóst fyrir hvað það
er í fari reykingamanna sem kemur
felmtursröskunum af stað benda fyrri
rannsóknir til að lélegri öndun og
meint kvíðavaldandi áhrif nikótíns
kunni að koma þar við sögu.
Merk 400 ára gömul landbúnaðarmannvirki í Amazon:
Bændur í smiðju hjá frumbyggjum
Nútímabændur heföu gott af því aö stúdera hvernig frumbyggjar Ameríku
fyrir fjögur hundruö árum fóru aö því að temja landið og gera þaö ræktan-
legra en þaö var frá náttúrunnar hendi.
Bændur nú tU
dags gætu lært
heilmikið af
frumbyggjum
Ameríku sem
stunduðu ræktun
á votlendu
Amazonsvæðinu fyrir fjögur hundrað
áram. Vísindamenn hafa fundið sann-
anir fyrir því að íbúar í Baures-héraði
í bólivíska hluta Amazonsvæðisins
umbreyttu hitabeltisgresjunni, sem
flæðir yfir á regntímanum, í blómlegt
ræktarland sem gat séð miklum fjölda
manna farborða.
„Fyrir komu Evrópubúa beittu
frumbyggjar Ameríku á þessu svæði
vitneskju sinni um vatnafræði, jarð-
veginn, vistfræði og landbúnað til að
búa til land sem gaf mikið af sér,“ seg-
ir Clark Erickson við fornleifa- og
mannfræðisafn Pennsylvaníuháskóla.
Erickson fór fyrir hópi bandarískra
*og bóliviskra visindamanna sem upp-
götvaði flókið kerfi áveituskurða, upp-
Erickson og sam-
starfsmenn hans segja
í grein í tímaritinu Nat-
ure að sennilega hafi
innfæddir hætt að
nýta sér mannvirkin í
kringum aldamótin
1700, eftirkomu
spænskra trúboða
sem fluttu með sér
farsóttir frá Evrópu.
hækkaðra vega, tjarna og stiflna sem
íbúamir notuöu til að stjórna ferðum
vatnsins og til að veiða fisk á regntím-
anum. Mannvirki þessi náðu yfir
fimm hundrað ferkílómetra svæði.
„Þeir umbreyttu landslaginu og
bættu við það,“ segir Erickson í sam-
tali við fréttamann Reuters.
Erickson og samstarfsmenn hans
segja í grein í tímaritinu Nature að
sennilega hafi innfæddir hætt að nýta
sér mannvirkin í kringum aldamótin
1700, eftir komu spænskra trúboða
sem fluttu með sér farsóttir frá Evr-
ópu. Engu að síður hafa mannvirki
þessi enn áhrif á gróður og fjölbreytni
lífríkisins á þessum slóðum.
Fiskagildrurnar eru svipaðar að
gerð og þær sem frumbyggjar í
Bólivíu og öðram svæðum í Ameríku-
ríkjum gera sér enn þann dag í dag en
flóknari þó.
Warwick Bray frá University Col-
lege í London segir í annarri grein í
Nature að rannsóknir Ericksons og fé-
laga sýni að fornleifafræðingar hafi
heilmikið fram að færa þegar land-
búnaður er annars vegar.
Mestar loftslagsbreyting-
ar hjá fátækum
Líklegt þykir að 1
þau lönd sem j
losa minnst af í
svokölluðum
gróðurhúsaloft-
tegundum út í j
andrúmsloftið muni verða verst
fyrir barðinu á hækkandi hita-
stigi á jörðinni.
Tímaritið New Scientist segir
frá því að vísindamenn við
Tyndall-rannsóknarstofnunina í
loftslagsbreytingum á Englandi
spái því að í sumum löndum
verði hækkun hitastigsins
tvisvar sinnum meiri en annars
staðar, til dæmis eigi eftir að
verða enn heitara en nú er í
löndum á borð við Kasakstan og
Sádi-Arabíu. Og nóg er það nú
samt.
Mike Hulm, forstjóri Tyndall,
segir að í skýrslu stofnunarinn-
ar komi fram hversu mikið eigi |
eftir að hitna í ýmsum löndum
og hvaða áhrif það muni hafa á i
þau. Lönd eins og Afganistan,
Eþíópía, Sierra Leone og
Tansanía verða verst úti en |
minnst áhrif mun hækkandi j
hitastig hafa á Lúxemborg.
Líkamsræktin vel virði
áhættunnar
Þótt líkurnar á ;
hjartaáfalli auk- j
ist umtalsvert
þegar hraustlega
er tekið á í lík-
amsræktinni er
langtímaávinningurinn af einmitt
slíkri líkamsrækt það mikill að
vel er þess virði að taka áhætt- ;
una. Þetta kemur fram i niður-
stöðum tólf ára rannsókna á
meira en tuttugu þúsund læknum
af karlkyni.
Vísindamenn við Brigham and
Women’s Hospital í Boston, undir
stjórn Christine M. Albert,
komust að raun um að karlar sem
stunduðu likamsrækt sjaldnar en
einu sinni í viku voru sjö sinnum
líklegri til að deyja skyndilega á
meðan á æfingum stóð eða strax
að þeim loknum en karlar sem
æfðu að minnsta kosti fimm sinn-
um í viku.
Albert og félagar hennar segja í
New England læknablaðinu að
hressileg líkamsrækt gagnist það
mikið í baráttunni gegn hjarta-
sjúkdómum að hún sé vel áhætt-
unnar virði.
Hraðall missti af
týnda hlekknum
Stærsta öreinda-
hraðli heimsins
hefur nú verið
lokað fyrir fullt
og allt eftir að
honum mistókst
að finna öreindina sem talin er
geta lokið upp öllum leyndardóm-
um alheimsins. Ekki munaði þó
miklu að ætlunarverkið tækist.
Evrópska kjarnorkurannsókn-
arstofnunin (CERN) í Genf hefur
ákveðið að slá leitinni að svokall-
aðri Higgs-bóseind á frest þar til
nýr og öflugri öreindahraðall
verður tekinn í gagnið árið 2005.
Það var skoski eðlisfræðingurinn
Peter Higgs sem fyrstur manna
setti fram kenningar um öreind-
ina á sjöunda áratugnum tfl að
skýra hvers vegna efni hefði
massa.
LTiii-
h'J'dtíl
aaaiBgis