Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.2000, Blaðsíða 24

24
______________LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
Helgarblað__________________________________________________________________________________________ DV
Séra Gunnar Kristjánsson,
prestur og prófastur á
Reynivöllum, er enginn ný-
græðingur í prestskap. Hann vígð-
ist til Vallanesprestakalls á Héraði
haustið 1971 en varð prestur að
Reynivöllum í Kjós árið 1978 og
hefur gegnt því embætti síðan.
Séra Gunnar er þrautmenntaður
guðfræðingur með masterspróf frá
Boston University og doktorspróf
frá Ruhr Universitat í Bochum í
Þýskalandi og hann hefur stundað
guðfræðirannsóknir við Harvard,
Yale og Cambridge. Hann er pró-
fastur í Kjalarnesprófastsdæmi
sem nær frá Hvalfjarðarbotni um
Mosfellsbæ, Garðabæ, Hafnarfjörð,
öll Suðurnes og allt til Vestmanna-
eyja; hann hefur starfað sem sókn-
arprestur í Þýskalandi og aðstoð-
arprestur í Bandaríkjunum.
Séra Gunnar hefur látið til sín
taka í umræðum um málefni þjóð-
kirkjunnar á íslandi. Hann hefur
ekki legið á skoðunum sínum
heldur sett þær fram á ígrundaðan
og yfirvegaðan hátt, m.a. nýlega í
grein í tímaritinu Andvara undir
fyrirsögninni; Kirkjan í keng og
hrukku margir við að sjá prófast-
inn nota svo afdráttarlausa full-
yrðingu. Þar að auki var Gunnar
meðal þeirra sem sóttu hart að
biskupi á nýlega afstöðnu Kirkju-
þingi og viidu umræður um starfs-
hætti biskups og afskipti hans af
svokölluðu Holtsmáli.
DV hitti séra Gunnar að máli að
Reynivöllum þar sem hvítir tindar
Móskarðshnúka og Esju blöstu við
handan frosinna bugðanna í hinni
gjöfulu Laxá í Kjós. Við spurðum
klerk hvers vegna ástæða væri til
að hafa áhyggjur af ástandinu í
þjóðkirkjunni.
Kirkjan er kyrrstæð og lítt
skapandi
„Ástand þjóðkirkjunnar á sífellt
að vera til umræðu innan hennar,
ekki hvað síst meðal guðfræð-
inga,“ svaraði séra Gunnar. „Það
er mikil þörf á því að ræða stöðu
kirkjunnar og trúarinnar almennt
talað í nútímasamfélagi. Guðfræð-
ingar eiga að greina og túlka sinn
samtíma með manninn, samfélag
hans og umhverfi í huga, þeir eiga
að huga að tilvistarlegum spurn-
ingum og lifsgildum, svo eitthvað
sér nefnt. Kirkjan hefur breyst
mikið á þessari öld. Um það efni
fjalla ég í Andvaragreininni og
dreg fram hvernig kirkjan var
þjóðfélagslega mótandi afl fram
eftir öldinni en hefur færst í átt tii
þess að vera afar kyrrstæð og lítið
skapandi stofnun sem einbeitir sér
að helgiathöfnum og helgisiðum."
Gunnar hefur einnig mjög afger-
andi skoðanir á þeim átökum og
togstreitu sem eru innan kirkjunn-
ar og snúast í rauninni um völd.
Hverjir takast á?
„Stjórnskipuiag kirkjunnar hef-
ur verið að taka mikium breyting-
um á undanfomum árum. Þær
breytingar náöu hámarki með
þjóðkirkjulögum sem tóku gildi í
ársbyrjun 1998. Þau marka ein-
dregna stefnu til lýðræðislegrar
þróunar. Og jafnframt er horfið
frá aldagömlu píramídaskipulagi
með biskupsembættið á toppnum.
Með þessum lögum fær Kirkjuþing
mjög afgerandi völd í kirkjunni
sem það hafði ekki áður. í því efni
er einkum um að ræða tilfærslu á
völdum frá Alþingi í hendur
Kirkjuþings sem hefur „æðsta
vald í málefnum þjóðkirkjunnár",
eins og segir í lögunum. Dæmi um
aukin völd Kirkjuþings er skipan
sókna, prestakalla og prófasts-
dæma sem nú er algerlega i hönd-
um þess en var í höndum Alþingis
áður.“
í umræðum af Kirkjuþingi má
greina sterka undiröldu átaka og
má segja að Kirkjuþing sé að
takast á við biskupsembættið um
völdin. Er þetta tilfellið?
Biskup vill halda völdum
„Það vantar satt að segja tals-
vert á að lögin virki eins og til er
ætlast. Fyrstu þrjú kirkjuþingin,
sem haldin hafa verið frá setningu
laganna, þetta síðasta þing með-
talið, hafa einkennst af talsverðum
átökum milli Kirkjuþings og bisk-
upsembættisins. Ekki verður ann-
að séð en biskup vilji viðhalda
skipulagi sem hefur þróast á þess-
ari öld þar sem allir þræðir valds-
ins eru í höndum biskupsembætt-
isins. Þetta tel ég tímaskekkju sem
dregur mjög úr trúverðugleika
kirkjunnar í nútimasamfélagi auk
þess sem þetta viðhorf stendur í
vegi fyrir eðlilegri þróun til skil-
virkra stjórnunarhátta innan
kirkjunnar. Valdsvið Kirkjuþings
þarf að skilgreina enn betur þvi
ýmis grá svæði eru enn í lögunum
þar sem ekki er alveg skýrt hvar
valdið liggur. I slíkum efnum þarf
að taka af allan vafa en það þarf að
gera á þann hátt að unnið sé í
anda laganna en ekki gegn. Ein
óheppileg málamiðlun i lögunum
er staða kirkjuráðs sem er fram-
kvæmdanefnd Kirkjuþings en for-
maður þess er ekki forseti Kirkju-
þings eins og eðlilegt væri heldur
biskup. Um þetta þarf ekki að fjöl-
yrða.“
Biskup fari ekki með fjár-
mál
En þarf þá biskup aö afsala sér
völdum í hendur Kirkjuþings?
Hvert skal vera hlutverk biskups
ef Kirkjuþing hefur æösta vald
innan kirkjunnar?
„Þjóðkirkjulögin nýju kalla á
endurskilgreiningu biskupsemb-
ættisins í okkar kirkju. Það liggur
í hlutarins eðli. Ábyrgð þess og
skyldur eru á öðru sviði en Kirkju-
þings. Biskupsembættið er í eöli
sínu tilsjónarembætti meö öllu
kirkjulegu starfi í landinu, auk
þess sem biskup er prestur prest-
anna. Virðing biskupsembættisins
felst í hinum trúarlegu og andlegu
þáttum þess. Biskup á þess vegna
að mínurri dómi ekki að fara með
stjórn fjármála kirkjunnar og
skipulagsmál eiga að heyra undir
aðrar stofnanir kirkjunnar. Valda-
miklu biskupsembætti fylgja mikl-
„Biskup á þess vegna að
mínum dómi ekki að fara
með stjórn fjármála
kirkjunnar og skipulags-
mál eiga að heyra undir
aðrar stofnanir kirkjunn-
ar. Valdamiklu biskups-
embœtti fylgja miklar
hœttur fyrir kirkjuna,
embættið er af þeim sök-
um berskjaldaðra fyrir
gagnrýni en œskilegt er
auk þess sem það býður
upp á misbeitingu
valdsins. “
ar hættur fyrir kirkjuna, embættið
er af þeim sökum berskjaldaðra
fyrir gagnrýni en æskilegt er auk
þess sem það býður upp á misbeit-
ingu valdsins.
Svo er önnur hlið málsins sem
snýr að prestunum. Biskup er til-
sjónarmaður prestanna en ekki yf-
irmaður þeirra því hin lútherska
hefð gerir ráð fyrir því að prestar
gegni sjálfstæðu embætti. Það er
hollt að minnast þess að Lúther
sjálfur og hans menn lögðu niður
biskupsembættið, áhersla þeirra
lá öll á söfnuðunum, á fólkinu."
Hver hafði betur, biskup
eða prestar?
Á nýafstöðnu Kirkjuþingi voru
talsvert háværar umræður þar
sem sjá mátti þessi átök milli bisk-
ups og þingsins sem Gunnar minn-
ist á. Hver hafði betur á þessu
þingi?
„Það er erfitt að meta og
kannski ekki sanngjarnt aö ræða
það á þessum nótum. Það mætti
nefna lagafrumvarp sem lagt var
fram af kirkjumálaráðherra þess
efnis að embætti sóknarpresta
yrðu ekki lengur veitt af ráðherra
heldur fengi biskup veitingarvald-
ið. Biskup mælti eindregið með
því að þetta lagafrumvarp yrði
samþykkt svo hægt væri aö senda
það áfram til Álþingis þar sem það
heföi orðið að lögum. Kirkjuþing
frestaði afgreiðslu málsins og vís-
aði því til Prestafélagsins til um-
sagnar. Það verður ekki sagt að
biskup hafi haft betur í því máli.“
Holtsmálið í brennidepli
Eitt þeirra mála sem var í
brennidepli á Kirkjuþingi fyrir
nokkrum vikum var „Holtsmálið"
svokallaða sem snýst um brott-
vikningu séra Gunnars Bjömsson-
ar frá Holti í Önundarfirði á út-
mánuðum sl. vetur eftir langvinn-
ar deilur við söfnuðinn. Séra
Gunnar Björnsson var látinn biðja
söfnuð sinn afsökunar og það
gerði biskup einnig fyrir hönd
kirkjunnar þegar hann fór vestur í
Önundarfjörð í þeim tilgangi.
Biskupsstofa tók að sér að greiða
lögfræðikostnað sóknarbarnanna,
miklu síðar einnig sr. Gunnars.
Nokkrir þeirra presta sem tóku til
máls á Kirkjuþingi voru svo harð-
orðir um framgöngu biskups í
máli séra Gunnars í Holti að þeir
töluðu um lögbrot og „terr-
orisma".
Séra Gunnar Kristjánsson flutti
ræðu um þetta mál þar sem hann
gerði málsmeðferð biskups að um-
ræðuefni, efnisþættir málsins
sjálfs voru ekki tU umræðu. Hann
beindi nokkrum spurningum sér-
staklega til biskups um aðkomu
embættisins að málinu. Hann dró í
efa heimild biskups til þess að láta
greiða lögfræðikostnað sóknar-
barnanna og átaldi embættið harð-
lega fyrir slælega framgöngu í
málinu þar sem ekki væri unnt að
sjá að farið heföi verið að lögum
um sáttaumleitanir á vegum bisk-
upsembættisins. Segja má að gagn-
rýni Gunnars kristallist í eftirfar-
Séra Gunnar Kristjánsson er prófastur á Reynivöilum og hefur starfaö sem prestur í tæp 30 ár
„Ég lít svo á að biskup eigi eftir að svara þeim spurningum sem voru bornar fram. Valdiö er vandmeöfariö, ekki síst
vald sem safnast á fárra hendur og fátt hefur reynst kirkjunni eins skeinuhætt í iangri sögu. “
Átök innan kirkjunnar
- séra Gunnar Kristjánsson á Reyni-
völlum ræðir um valdabaráttu hinna
vígðu, „Holtsmálið“, átök á Kirkju-
þingi og undanbrögð biskups við
áleitnum spurningum.