Dagblaðið Vísir - DV - 25.11.2000, Blaðsíða 32

32
Daihatsu Sirion, árg. 1998,
ek. 21 þús. km, sjálfsk., rauður.
Verðtilboð 790 þús.
Hyundai Accent Is, árg. 1996,
ek. 73 þús. km, 5 gíra, grársans.
Verðtilboð 365 þús.
Peugeot 306 1600, árg. 1998,
ek. 14 þús. km, 5 gíra, gullsans.
Verðtilboð 875 þús.
Toyota Corolla XLI sedan 1300,
árg. 1995, ek. 61 þús. km, sjálfsk.,
dökkgrænn.Verðtilboð 680 þús.
MMC Lancer GLX, árg. 1991,
ek. 180 þús. km, sjálfsk., vínrauður.
Verðtilboð 175 þús.
Renault Clio RT 1400, árg. 1994,
ek. 57 þús. km, 5 gíra, hvítur.
Verðtilboð 485 þús.
Suzuki Swift GLX H/B 1300,
árg. 1996, ek. 44 þús. km, 5 gíra,
rauður. Verðtilboð 495 þús.
Subaru Legacy 2000 st., árg. 1992,
ek, 156 þús. km, 5 gíra, dökkgrænn.
Verðtilboð 495 þús.
EB
Daihatsu Applause xi, árg. 1999,
ek. 30 þús. km, sjálfsk., blásans.
Verðtilboð 990 þús.
VISA- og HURO-raðgreiðslur
Skuldabréf
LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2000
Helgarblað
ÐV
Óttar Guðmundsson um listina að lifa og deyja:
Dauðinn
er eins
og ástin
„Dauöinn er alls staöar.
Hann er frumkraftur mannlegr-
ar hugsunar og mannlegrar til-
vistar þannig aö bók um dauö-
ann veröur aö fjalla um allt, “
segir Óttar Guömundsson, geö-
lœknir og rithöfundur, sem hef-
ur nýlega sent frá sér bókina
Listin aö lifa - listin aö deyja.
Og bókin er um allt, sækir í
allt; Goöafrœði, trúarbragöa-
frœöi, alþjóölegan og ekki síst
þjóðlegan fróöleik, annálabrot,
œvisagnabrot og skáldskap.
„Það er óskaplega leiðinlegt til
lengdar að vera bara læknir," segir
Óttar þegar hann er spurður að því
hvað hann vilji upp á dekk sem rit-
höfundur.
„Ég hef alltaf þurft að víkka sjón-
deildarhringinn með einhverju
öðru en læknisstörfum. Skriftimar
eru sennilegast afturhvarf til gam-
alla drauma um að verða skáld.“
Strax í upphafi bókar stígurðu
hreint fram með það að þú teljir
katóstrófílíu hrjá þig. Viltu skil-
greina það hugtak?
„Katóstrófílía er mikill áhugi fyr-
ir dauða, mannlegum þjáningum og
hörmungum. Það eru margir sem
hafa áhuga á sliku og ég held að ég
hafi verið fullmikill áhugamaður
um það oft og tíðum. Ég hef verið
óþreytandi að leita uppi staði eða
minningar um mannlega harmleiki,
s.s. Auschwitz, Treblinka, Tróju og
Theresienstadt. Það skemmtir ekki
- heldur heillar og kitlar.“
„Fjölmiðlarnir hafa að
verulegu leyti tekið að
sér að sjá fólki fyrir blóði
og ofbeldi. Dauðinn sjálf-
ur er orðinn mjög fjar-
lœgur fólki því hann hef-
ur verið fluttur út af
heimilunum inn á stofn-
anir á borð við elliheim-
ili og sjúkrahús.
Óttar Guömundsson, læknir og rithöfundur.
Óttar segir að vinsældir blóðugra
spennumynda, hörmunga í bókum
og blöðum sýni að þessi áhugi sé
mjög almennur.
„Hér áður fyrr voru engar sam-
komur vinsælli en opinberar aftök-
ur. Fólk þyrptist til að horfa á ein-
hvern meðbróður sinn líflátinn á
hryllilegan máta. Opinberar hörm-
ungar hafa alltaf vakið óskipta at-
hygli manna og um síðustu aldamót
voru fleiri sem heimsóttu líkhúsið í
París til að líta á óþekkt lík sem þar
voru höfð til sýnis heldur en Eiffel-
turninn. Fólk vill upplifa hörmung-
arnar og dauðann úr fjarska, öruggt
með sjálft sig.“
- En nú höfum við ekki lengur af-
Áfallahjálp á Flateyri
í þessum kafla bókarinnar hefur Ótt-
ar veriö kvaddur vestur til Flateyrar til
þess að sinna áfallahjálp eftir snjóflóð-
ió 1995. Kaflinn birtist hér styttur.
Næstu dagar voru ólýsanlega erfið-
ir. Við sátum í viðtölum við syrgjend-
ur og björgunarmenn frá morgni til
kvölds, hughreystum, hlustuðum,
reyndum að skOja og segja eitthvað
sem mögulega gæti gefið tilverunni til-
gang. En það var erfitt að sjá einhverja
meiningu í allri þessari eyðileggingu
og tortímingu. Fólk grét, við grétum,
skoðuðum gamlar myndir, báðum með
þeim sem það vildu, rifjuðum upp,
reyndum að svara óumflýjanlegri
spumingu: Af hverju hann/hún, af
hverju ekki ég?
Eitthvert kvöldið varð mér gengið
niðiu- í kjallara sjúkrahússins. Óljós
beygur og spenna dró mig þangað með
einkennilegum seiðkrafti. Ég vissi í
hjartanu að öll líkin voru nú loks kom-
in í hús og gekk inn í herbergið þar
sem þeim hafði verið komið fyrir. Þau
lágu þama öll saman á gólfínu í röð,
tuttugu karlar, konur, drengir og telp-
ur sem lögðust til svefns þetta kvöld en
vöknuðu aldrei aftur til venjulegs lífs.
Það síðasta sem þau heyrðu vom
drunur snjóflóðsins áður en fargið tók
þau heljartaki sem það sleppti ekki. Ég
stóð lengi og virti þau fyrir mér. Aug-
un vora lukt. Óttasvipur var á andlit-
um sumra, friður yfir öðrum. Hvað
rann þeim fyrir hugskotssjónir þessi
síðustu andartök milli lífs og dauða?
Dauðinn hafði aldrei birst mér fyrr
á þennan miskunnarlausa hátt. Ég
fann fyrir hrollkenndri návist hans
enda var kuldinn í kringum hina
dauðu ólýsanlega napur. (...)
Sorgin var endaiaus
Enginn getur nokkru sinni útskýrt
skelfingar dauðans fyrir öðram
manni. Dauðinn er fyrst og síðast ólýs-
anleg tilfinning sem orð ná á engan
hátt utan um fremur en aðrar kenndir
eins og ást, fullnægingu, sársauka,
dapurleika, ofsakæti. Gamalt, rúss-
neskt máltæki segir að hungrið sé
óskiljanlegt þeim sem aldrei hefur orð-
ið svangur. Sá sem aldrei hefur staðið
andspænis tuttugu líkum mun aldrei
skilja hvaða tilfinningar það vekur. Ég
áttaði mig á því að aldrei yrði hægt að
ræða um þessa lífsreynslu við neinn
sem ekki hefði staðið í sömu sporum.
Allir aðrir hlusta skilningsvana á slík-
ar hryllingssögur án
þess að hafa hug-
mynd um merkingu
þeirra.
Ég fór upp í her-
bergið mitt, lá
lengi andvaka,
sofnaði undir
morgun og
dreymdi um
ólýsanlegt farg
sem lægi á
mér. Vaknaði
eftir skamma
stund upp
með andfæl-
um,
rennsveittur
með hjartað fullt af
torkennilegum kvíða. Þennan sama
dag tók ég þátt í erfíðri kistulagningu.
Skólaus prestur á hvítgráum lopasokk-
um las upp úr Davíðssálmum, aðstand-
endur grétu yfir líkum. Huggunarorð
okkar hjálparfólks vora innantóm eins
og hol bjalla. Kistulagningamar urðu
fleiri og stöðugt erfíðari. „Þótt ég gangi
um dimman dal...“ hljómaði endurtek-
ið i eyram mér eins og síspilað dægur-
lag i óskalagaþætti. Sorgin var enda-
laus.
Síðasti dagurinn áður en ég hélt
heim á leið var erfiðastur. Dauðinn
var alls staðar, hvert sem ég fór, leit
eða hlustaði. Hann var orðinn hluti af
minni eigin tilvera, búinn að hreiðra
um sig í sál minni. Ég fylltist ólýsan-
legum ótta. Líf mitt rann hjá fyrir hug-
skoti mínu eins og svarthvítar skyggn-
ur á vegg, mistök, konur, ósigrar,
böm, rangar ákvarðanir, atvik, einn
og annar sigur. Hvað hafði ég afrekað?
Hversu langur timi var enn til stefnu?
Var ég á réttri hillu? Hafði vera mín á
Flateyri skipt máli fyrir nokkum
mann eða var þetta enn einn blekk-
ingaleikur? Markmið og gildi daglegs
lífs leituðu á hug minn eins og óbil-
gjamir spyrlar í fréttaþætti. Ég skildi
betur en nokkra sinni fyrr sambandið
milli dauðaótta, lífsmats og mistaka.
Klukkan glumdi. Drýgðar syndir,
óheiðarleiki, lygar, hálfsannleikur og
flóttaleiðir liðinna ára ásóttu mig
eins og árar í gamalli
draugasögu.
Leið betur við
höfhun kierksins
í fyrsta sinn í langan
tíma langaði mig til að
tala við prest í alvöra
um dauðaangist, erfíð-
leika og syndabyrði. Á
þessu andartaki missti ég
öll tök á eigin guðleysi og
æðruleysi. Gömul sekt og
skömm snera mig til jarð-
ar. Mér sortnaði fyrir aug-
um og ég fjarlægðist sjálfan
mig út í óravíddir óraun-
veruleikans. Jörðin vaggaði
undir fótum mér, hryllingsferðin með
Ægi rifjaðist upp en í þetta sinn var
engan stuðning að fá. Ég herti upp
hugann og fór til prestsins á hvítgráu
lopasokkunum og sagði við hann hálf-
skælandi að ég yrði að fá að tala. Mér
leið eins og sæfara sem greinir ljós vit-
ans gegnum sjávarlöðrið. Kannski var
huggunar og uppörvunar að leita í
aldagömlum trúarbrögðum þjóðar
minnar. „Því miður,“ sagði hann og
horfði snöggt á mig vatnsbláum aug-
um, „ég má bara ekki vera að því, hef
annað að gera!“ Hann snerist á hæli og
fór að sinna öðram mikilvægari verk-
efnum.
Mér leið strax betur við þetta svar.
Höfhun og fálæti klerks i sálarangist
minni voru haldreipi í tilverunni sem
tengdu mig við veruleikann á ný. Ég
einn gat rifið mig úr þessari tilvistar-
kreppu og hafði ekkert að sækja til lút-
erstrúarpresta. Lausnin var hjá mér
sjálfum og engum öðrum. Hann gekk
hratt fram eftir ganginum á eigin guðs
vegum. Skyndilega varð hann raun-
verulegur í upphöfnum heilagleika
sínum, heimurinn skýrðist, gólf ragg-
uðu ekki lengur. Ég horfði á eftir hon-
um og ákvað að herða upp hugann. Ef
ég ætlaði mér að sækja hjálpræði til
trúarinnar yrði það að vera án milli-
göngu íslenskrar prestastéttar.
Langaði ekki að vera læknir
lengur
Þegar heim var komið tók við venju-
leg rútína daganna. Flateyri tilheyrði
annarri öld, öðrum heimi. Stundum
fannst mér eins og ég hefði aldrei far-
ið með Ægi. En ég stóð við eitt af Flat-
eyrarheitunum fljótlega eftir komuna
til Reykjavíkur og sagði mig úr Þjóð-
kirkjunni. Eftir Flateyri vorum við
Marteinn Lúter og lærisveinar hans
endanlega skildir að skiptum. Kannski
týndi ég Guði í þessum hildarleik við
Önundarfjörð. En Flateyri gerði eitt
fyrir mig sem ekki ber að vanþakka.
Hún læknaði mig af katastrófufílíunni.
Ég ofinettaðist af öllum þessum hörm-
ungum og langaði ekki til að vera
læknir lengur. Ef einhver hringir til
min á nýjan leik og býður mér far með
varðskipi eða þyrlu til að vinna í
áfallahjálp úti á einhverjum vígvelli
lífsins er ég ákveðinn í því að afþakka
gott boð og fara aftur að sofa með góðri
samvisku.
Flateyri lauk upp augum mínum
fyrir því að það hlyti einhvers staðar
að vera líf utan sjúkrahúsa og lækn-
inga. Ég ákvað fljótlega að fara að gera
annað við lif mitt og lagði drög að því
að fara til Þýskalands um stund. Mig
langaði til að láta gamla drauma ræt-
ast áður en það yrði of seint. Tóma-
hljóð tilverunnar yfirgnæfði eigin
hjartslátt. Ég skráði mig til náms í
sögu og þýsku og lagði lækningar á
hilluna um stund.
Listin að lifa - listin að deyja kemur út
hjá JPV-forlagi