Dagblaðið Vísir - DV - 05.12.2000, Blaðsíða 13

13
ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2000
DV Meimlng
Mættum við fá meira
að heyra?
Undirtitill nýjustu
skáldsögu Péturs
Gunnarssonar, Skáld-
saga íslands I, gefur til
kynna metnaðinn sem
býr að baki verkinu.
Hann leiðir lika óhjá-
kvæmilega hugann að
draumum höfunda um hið endalausa skáldverk
sem þenur sig yfir lifið allt; hinn mikla bálk
Prousts, endalausa sjálfsævisögu Þórbergs og
ekki síst Landnámsbálk Gunnars Gunnarssonar
sem átti að ná yfir íslandssöguna alla í 12 bind-
um.
Pétri nægir að vísu ekki íslandssagan, eða
mannkynssagan, hann byrjar á sköpun íslands
en vindur sér svo í miklahvell og tilurð sólkerf-
isins, það er ekki fyrr en á síðu 13 að mannap-
inn réttir úr sér og fer að myndast við að ganga,
löngu seinna kemur hin ritaða saga til skjal-
anna.
Saman við mannkyns- og íslandssögu fLéttast
örlagasaga úr Reykjavík tuttugustu aldar, saga
ungs drengs frá heimili í upplausn. Á meðan
foreldramir skilja er hann ásamt bróður sínum
sendur i sveit og þar kynnumst við honum fyrst.
Fjórði þátturinn sem myndar uppistöðuna í
þessum mikla vef er svo innskot söguhöfundar
þar sem hann talar í fyrstu persónu, m.a. um
leit rithöfundarins að lífsreynslu í kostulegum
kafla sem gerist um borð í nýsköpunartogara.
Bókmenntir
Þessum þáttum er haldið saman af sterkri
rödd sögumanns sem horfir yfir sviðið allt.
Texti hans ber öll bestu einkenni Péturs Gunn-
arssonar sem höfundar, ótrúleg uppáfinninga-
semi í meðferð tungumáls og hugmynda ásamt
hlýrri kímni og gagnrýninni alvöru. Sögumaður
er kirfilega staddur í nútímanum og sækir við-
miðanir sínar i hann, stundum til að draga lær-
DV-MYND PJETUR
Pétur Gunnarsson rithöfundur
Þaö er ekki fyrr en á síöu 13 aö mannapinn réttir úr sér og fer aö
myndast viö aö ganga...
dóma af sögunni, stundum til að bregða óvæntu
Ijósi á hana og skilning okkar á henni.
Þetta er besta skáldsaga Péturs í mjög langan
tíma, kannski vegna þess að hann reynir hér
ekki að segja afmarkaða skýrt byggða sögu,
heldur gerir alla söguna að leiksviði. Þetta skap-
ar honum frelsi til að flétta vangaveltum og efa-
semdum inn í skáldsöguna, og jafnframt er eins
og aðferðin gefi sögu persónanna í fjölskyldu-
sögunni aukið rými, þannig að þótt hún taki lit-
ið pláss miðað við hefðbundna skáldsögu virkar
hún næstum eins
og fullburða skáld-
saga innan heild-
arinnar. Það er
reyndar annar af
göllum verksins
að uppvaxtarsag-
an, sem kemur
með sáran brodd
inn í annars yfir-
vegaðan sögu-
heiminn, víkur
nokkuð til hliðar í
seinni hluta bók-
ar, og manni
finnst maður eig-
inlega svikinn um
uppgjörið í sögu
fjölskyldunnar.
Hinn gallinn er sá
að maður hefði
gjaman viljað fá
meira af svo góðu.
Þetta fyrsta bindi
gefur fýrirheit um
frábæran sagna-
báik, en til að ná
upp í hæstu hæðir
sem stök saga
hefði hún mátt
vera aðeins viðameiri.
En gallar af þessu tagi eru náttúrlega um leið
ávísun á enn meiri eftirvæntingu eftir fram-
haldinu. Hver kafli, hver málsgrein og hver
setning fyrir sig í þessari sögu er frábær. Staða
þeirra í heild hinnar miklu skáldsögu Islands er
ekki ljós enn þá - við bíðum spennt eftir meiru.
Jón Yngvi Jóhannsson
Pétur Gunnarsson: Myndin af heiminum. Skáldsaga
íslands I. Mál og menning 2000.
Heimildasaga um dlþýðukonur
Sólveiga saga eftir Elínu Ólafs-
dóttur ber undirtitilinn Örlög
þriggja kvenna úr Laxárdal og er
skáldsaga byggð á heimildum. í
bókinni eru eiginlega þrjár sögur,
um líf þriggja kvenna á 18. og 19.
öld er fæddar voru í Laxárdal í
Dalasýslu, voru mæðgur og eignuð-
ust allar böm „fjarri hlýju hjóna-
sængur“. Tvær þær eldri bjuggu
alla ævi í Dalasýslu en sú yngsta
fluttist fullorðin til Reykjavíkur.
Þær Sólveigamar voru myndarlegar og
hörkuduglegar en konur sem ekki voru giftar
eða misstu menn sína áttu lítinn rétt. Maður-
inn var „fyrirvinna", hversu dugleg og drif-
andi sem konan var, og án eiginmanns réði
hún engu um böm sín, fékk ekki að halda
saman búi né hafa kot á leigu. Svona var
þessu háttað langt fram eftir 19. öldinni.
Sólveiga saga er býsna fróðleg. Ég minnist
þess til dæmis ekki að hafa lesið
jafngreinargóða frásögn og hér af
lífi og störfum reykvískra alþýðu-
kvenna á síðari hluta 19. aldar.
Sagt er frá aðbúnaði fólks, verkum
og samgöngum, eða kannski frek-
ar samgönguleysi: Mæðgur kveðj-
ast við kirkju á sumarblíðum
sunnudegi því að önnur þeirra er
að flytja í nálæga sveit. Þær sjást
aldrei síðan þó báðar lifi yfir þrjá-
tíu ár eftir þetta og búi alltaf í
sömu sýslu!
Eða lögin sem giltu þá! Hugsum við nútíma-
fólk út í hvaða áhrif það haföi á þjóðlífið að
menn máttu ekki eiga og gera út bát nema
eiga jörð? Eða hvernig vistarbandið stýrði lífi
manna?
Góðar heimildaskáldsögur eins og t.d.
Hraunfólkið eftir Björn Th. Bjömsson og Hi-
býli vindanna eftir Böðvar Guðmundsson
segja okkur íslandssögu almúgans sem er allt
önnur en sú íslandssaga sem við lærðum í
skóla. Sólveiga saga skipar sér eindregið í
þann flokk en hefur þá sérstöðu að vera fyrst
og fremst saga kvenna og bama.
Allur fróðleikurinn færi þó vísast fyrir lítið
ef sagan væri ekki skrifuð á kjamgóðu máli
og af hlýju og skilningi á sögupersónum sín-
um. Auk þess er hún skemmtileg aflestrar -
spennandi ástar-og örlagasaga eins og stóð aft-
an á bókunum sem maður mátti helst ekki
lesa sem krakki!
Fremst í bókinni er kort af söguslóðum Sól-
veiga sögu og skrá um afkomendur Sólveigar
Jónsdóttur eldri fram að lokum 19. aldar. Er
þetta hvort tveggja mjög til hagræðis því fjöldi
fólks og margt bæjarnafna kemur við sögu.
Helga K. Einarsdóttir
Elín Ólafsdóttlr: Sólveiga saga. Örlög þriggja kvenna
úr Laxárdal. Skjaldborg 2000.
Endalok gamla skipulagsins
Eins og alþjóð er kunnugt eru bækur hér-
lendis nær einvörðungu gefnar út á haust-
mánuðum og ætlaðar til jólagjafa. Það er því
ábyrgðarhluti að halda fram að ný skáldsaga
sé óheppileg til lestrar meðan lesendur ropa
sælir og værukærir eftir jólakræsingamar. Þá
áhættu ætla ég þó að taka hvað varðar sögu
Michel Houellebecq, Öreindimar, ögrandi
sögu svo að langt er annarrar slíkrar. Ekki
einungis sökum þess að hún sé berorð um
feimnismál — eru annars nokkur feimnismál
nútildags? — heldur vegna þess að þetta er ein-
staklega skorinorð lýsing á viðhorfum og við-
miðum nútímamannsins.
Öreindirnar segja sögu hálfbræðranna Bru-
no og Michel, sem fæddir eru á miðri tuttug-
ustu öld og aldir upp á hrakningi milli ætt-
ingja og stofnana, þvi að foreldramir eru of
uppteknir af gróða, frjálsum ástum eða dul-
speki til að sinna þeim. Þeir lifa á miklu „um-
brota- og óhamingjuskeiði," þar sem „Kennd-
ir á borð við ást, blíðu og samheldni voru að
mestu horfnar, samskipti samtímamanna /.../
einkenndust einatt af skeytingarleysi, jafnvel
grimmd". Orsökin er nautnahyggjan sem ein-
kennir vestræn nútímasamfélög, kynlífs-, lík-
ams- og æskudýrkunin sem við í fáfræði okk-
ar héldum að væri bylting en var að áliti
sögumanns aðeins brella mark-
aðarins til að notfæra sér þrá
mannsins eftir unaði og einingu
og ófullnægju hans til að gera
hann að enn ákafari neytanda.
Og þegar nautninni var gefinn
laus taumur var tilfinningunum
útrýmt. Gagnrýnin beinist hér
ekki síst að hippunum og '68
kynslóðinni, sem máske kemur
Islendingum á óvart sem kynnt-
ust slíku ekki nema i eftirlíking-
um. I Frakklandi hefur því ver-
ið haldið á lofti af þeirri sömu
kynslóð að hún hafi gjörbylt öllum viðhorfum
og í raun fundið upp „frelsið".
Bruno og Michel eru fórnarlömb þessa ný-
fengna „frelsis", neytendur sem aldrei fá
nægju sína. Saga þéirra er rakin frá bemsku
fram á miðjan aldur og fylgst með örvænting-
arfullum tilraunum þeirra til að öðlast lífsfyO-
ingu. Bruno eltist við kynóra sína en erföa-
fræðingurinn Michel dregur sig í hlé til íhug-
unar. Sú íhugun, ásamt þekkingu hans á vis-
indalegum framförum, leiðir til óvæntrar nið-
urstöðu: sköpunar nýs, fullkomins, kynlauss
mannkyns, frjáls úr viöjum hvatanna.
Þar er komið að því sem einkum ögrar við
þessa sögu, því að sögumaður til-
heyrir þessu mannkyni og er að
segja sköpunarsögu þess. Ólíkt
sköpunarsögum sem við þekkj-
um segir hin fullkomna sköpun
sögu hins ófullkomna skapara.
Ég býst við að þessi þverstæða
hafi verið orsök þeirra deilna og
hneykslunar sem þessi bók olli.
Með þessu sjónarhomi er mann-
inum kippt af stalli og mun
harkalegar en Darwin og hans
líkum tókst nokkru sinni - og þá
er okkur brugðið. En hvort sem
lesandanum er brugðið eður ei, hvort sem
hann hatar þessa bók eða dáir, verður því
ekki á móti mælt að hér er fjallað á snjallan
hátt um málefni sem snertir okkur öll. Efa-
laust ein athyglisverðasta bók þessarar vertíð-
ar.
Þýðing Friðriks Rafnssonar er hin læsileg-
asta, tungutakið samtimans með hæfilegum
skammti af slettum en prófarkalestur hefur
misfarist, því prentvillur eru allt of margar.
Geirlaugur Magnússon
Michel Hoellebecq: Öreindirnar. Friörik Rafnsson
þýddi. Mál og menning 2000.
Rússneskir virtúósar
I kvöld kl. 20 heldur tríóið „Rússneskir virtúós-
ar“ tónleika í Salnum. Á efhisskrá era m.a. verk
eftir Shostakovitch, Rachmaninoff, Sviridov og
Rimsky-Korsakov.
Meðlimir tríósins era þekktir tónlistarmenn í
heimalandi sínu og hafa unnið til verðlauna bæði
heima fyrir og erlendis. Þeir era Dimitry A.
Tsarenko, stjómandi triósins, sem leikur á bala-
laika og á heiðurinn af útsetningum allra laga
sem tríóið spilar, Nicholas A. Martynow, sem
leikur á bassa-balalaika, og Vera A. Tsarenko
sem leikur á domra.
Öskurkór
Á morgun kl. 17 verða einu tónleikar finnska
öskurkórsins Huutajat, sem sungið hefur viða um
heim og nýtur mikillar hylli, í porti Hafnarhúss-
ins í Reykjavík. Ókeypis inn. Tónleikamir era
liður í Stjömuhátið Menningarborgarinnar.
Stríðsárakvöldvaka
I kvöld kl. 20 verður árleg kvöldvaka Kvenna-
sögusafns íslands haldin í veitingastofunni í Þjóð-
arbókhlöðunni. Að þessu sinni er hún helguð
hlutskipti kvenna á hernámsárunum á íslandi.
Herdís Helgadóttir mannfræðingur flytur erindi
sem hún nefnir „Konur í hersetnu landi. ísland á
árunum 1940-47“ og Bára Baldursdóttir sagnfræð-
ingur flytur erindið „“Skemmd þessi breiðist út
eins og farsótt". Ríkisafskipti af samböndum ung-
lingsstúlkna og setuliðsmanna í síðari heims-
styrjöld". Þá munu Ellen Kristjánsdóttir og Eyþór
Gunnarsson flytja nokkur þekkt stríðsáralög.
Kvöldvakan er öllum opin og aðgangur ókeyp-
is.
Fagotterí
Á morgun kl. 12.30 kemur fram nýstofnaður
fagottkvartett fjögurra ungra kvenna á há-
skólatónleikum i Norræna húsinu. Þær eiga þaö
sameiginlegt að leika á fagott og búa á íslandi, en
era langt að komnar. Kvartettinn var formlega
stofnaður í haust og hann skipa Annette Arvid-
son, Joanne Ámason, Judith Þorbergsson og
Kristín Mjöll Jakobsdóttir.
Efnisskráin á tónleikunum verður fjölbreytt og
aðgengileg, samsett af jóla- og barokktónlist. Þar
era m.a. verk eftir Johan Sebastian Bach, Joseph
Bodin de Boismorter og Michel Corette auk þess
sem flutt verður Yuletide Fantasy í útsetningu
Davids Caroll.
Á lífsins leið
Útgáfan Stoð og styrkur
hefúr gefið út þriðja bindi í
hinum vinsæla bókaflokki Á
lífsins leið. Þar segja alls 24
þekktir einstaklingar frá
minnisstæðum atvikum úr
lífi sínu eða kynnum sínum
við eftirminnilegt fólk. Sögu-
sviðið er ýmist kunnuglegt
eða framandi og efnið fjöl-
breytt, ýmist áleitið eða glettnislegt.
Meðal sögumanna eru Markús Öm Antonsson
útvarpsstjóri, ráðherramir Guðni Ágústsson og
Sólveig Pétursdóttir, Amór Guðjohnsen knatt-
spymumaður, Þór Jakobsson veðurfræðingur,
'Ú-yggv'i Gíslason skólameistari, Guðmundur
Gunnarsson formaður Rafiðnaðarsambandsins
og Sigríður Halldórsdóttir prófessor.
Heljartak
Skjaldborg gefúr út skáld-
söguna Heljartak eftir David
Baldacci sem nú keppir við
hina stóra á sviði spennu-
sagna. Hér segir frá Sidney
Archer, hamingjusamri eig-
inkonu og móður, sem missir
alveg fótanna þegar eigin-
maður hennar hverfur
skyndilega. Hans er leitað víðs vegar um Banda-
ríkin og sú leit verður æ flóknari eins og líf hans
og starf reynist hafa verið þegar grannt er skoð-
að. Fyrr en varir sogast Sidney inn í harkaleg
átök fjáraflamanna og manndrápara uns tvísýnt
verður um leikslok.
Bjöm Jónsson þýddi söguna.