Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.2000, Blaðsíða 10

10
Skoðun
LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Sveinn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Sveinsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aðstoðarritstjóri: jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, biaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Vísir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritsfjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiðlun hf.
Filmu- og plötugerð: ísafoldarprensmiðja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuði 2050 kr. m. vsk. Lausasöluverö 190 kr. m. vsk., Helgaiblaö 280 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aðsent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endur-
gjalds. DV greiöir ekki viðmælendum fyrir viötöl viö þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Sykur er sœluduft
„Kross þinn Jesú kæri / þá kemur að höndum mér /
gefðu hann hjartað hræri / hvergi í burt frá þér / gleð-
innar sykri stráðu á hann.“ Þannig orti Bjarni Gissurar-
son fyrir um það bil þremur öldum og er það í fyrsta
skipti sem sykurs er getið á íslenzkri tungu.
Næstu hálfa aðra öldina kemur sykur aðeins fyrir
tvisvar i íslenzkum heimildum. Þeim fjölgar svo á síðari
hluta nitjándu aldar, þegar höfðingjar fara að kaupa inn-
fluttan sykur. Það er hins vegar ekki fyrr en á 20. öld, að
sykur verður almenningseign hér á landi.
Sykur var lítt þekktur í Evrópu fram á sautjándu og
átjándu öld, þegar ódýr reyrsykur fór að berast frá ný-
lendunum í Ameríku. Mannslíkaminn var engan veginn
undir það búinn að taka við þessu hreina efni, sem nú er
orðið að einni af helztu fæðutegundunum.
Það er eins og með brennivínið, að sumir þola sykur
og aðrir ekki. Nýlegar rannsóknir í Bandaríkjunum
benda til, að 75% þeirra, sem þjást af offitu, séu sykurfikl-
ar. Þeir þjást af rugli í insúlínframleiðslu og insúlín-
virkni og meðfylgjandi boðefnarugli í heilanum.
Að því leyti er sykur í flokki með öðrum fikniefnum,
sem valda rugli í framleiðslu og virkni boðefnanna
dópamins og serótoníns, öðru hvoru eða hvoru tveggja.
Án skilnings á þessu næst ekki árangur af baráttu gegn
menningarsjúkdómum, sem tengjast offitu.
Manneldisráð víða um hinn vestræna heim hafa hvatt
fólk til að borða minni fitu og hafa náð þeim árangri, að
fituneyzla hefur minnkað um fimmtung. Samt hefur
offita aukizt og næringarsjúkdómar farið ört vaxandi, allt
frá sykursýki yfir í hjarta- og æðasjúkdóma.
Hin hefðbundna næringarfræði, sem hefur verið kennd
af gömlum kennslubókum, skilur ekki hugtakið fikn. Það
gerir ekki heldur hið íslenzka Manneldisráð né sú nær-
ingarfræði, sem kennd er á líkamsræktarstöðvum, þar
sem menn drekka orkudrykki og éta orkuduft.
Þessir aðilar halda blákalt fram, að sykur sé ágætis
krydd og bragðgóður orkugjafi. Fyrrum landlæknir
Bandaríkjanna, C.E. Koop, telur hins vegar, að sykur sé
vanabindandi fikniefni, sem veldur þvi, að fólk missir
stjórn á mataræði sínu og verður að sykurfiklum.
Á síðasta áratug 20. aldar fóru að hrannast upp i
Bandaríkjunum niðurstöður rannsókna, sem benda til,
að sykur sé mun skæðari en áður var talið. Nú er algengt
að telja sykur með áfengi og tóbaki í hópi þeirra þriggja
fikniefna, sem valda þjóðfélaginu mestu tjóni.
Áður höfðu þúsundir félagsmanna samtakanna Over-
eaters Anonymus komist að þeirri niðurstöðu, að þeir
næðu engum árangri í megrun nema kippa viðbættum
sykri úr fæðuhringnum. Það er sykurinn, sem fellir fólk
og fær það til að þyngjast óeðlilega á nýjan leik.
Þetta er skýringin á því, hvers vegna fólk fitnar og fær
menningarsjúkdóma, þótt það fari eftir ráðum manneld-
isráða, sem boða minni fituneyzlu. Þetta er skýringin á
því, hvers vegna fólki tekst ekki að halda lengi út matar-
æði, sem það lærir í vel meintum megrunarbókum.
Ef sykur er fikniefni, skýrist margt af sjálfu sér. Þá
skiljum við hvers vegna fólki tekst ekki að hafa það
mataræði, sem það vill hafa; hvers vegna það missir
stjórn. Þá skiljum við, hvers vegna menningarsjúkdómar
halda áfram að hrannast upp á þekkingaröld.
„Gleðinnar sykur“ var orðalag Bjarna Gissurarsonar
fyrir þremur öldum. Hann komst nær skilningi á sykri
sem sæludufti en margir þeir, sem síðar komu.
Jónas Kristjánsson
X>V
Nýtt járntjald
Stórveldi eða ríkjasambönd eins og
Bandaríkin og Evrópusambandið
(ESB) hneigjast alit of oft tii að ein-
falda utanrikissamskipti sín með því
að láta eitt ganga yfir alla. Nú er
Schengen-samkomulaginu beitt gegn
þeim rikjum Austur-Evrópu sem enn
eiga langt í land með að fá aðild að
ESB. Það er kaldhæðnislegt að ESB sé
kerfisbundið að reisa múra milli Vest-
ur- og Austur-Evrópu með stefnu sinni
i málefnum innflytjenda og flótta-
manna og ráðstöfunum til að efla
landamæraeftirlit. Evrópuhugsjónin
gengur út á að koma í veg fyrir strið
og átök með opnum landamærum.
Þetta hefur verið helsta aðdráttarafl
hennar frá upphafi auk efnahagssam-
vinnunnar. Helsta röksemdin fyrir
Schengen-samkomulaginu var einmitt
að styrkja innri markaðinn og sam-
starf þjóðríkjanna með því að afnema
landamæragæslu. Og í sigurvímunni
eftir byltingarnar í Austur-Evrópu
árið 1998 var oft talað um „sameinaða
Evrópu.“ - Nú hafa þær raddir þagnað.
Schengen-samkomulagiö hefur neytt þau Austur-Evrópuríki sem mesta
möguleika eiga á því að fá aöild aö Evrópusambandinu (ESB) á næstu
árum til aö heröa mjög eftirlit viö landamæri nágranna sinna í austri og
gera þeim erfiöara aö fá vegabréfsáritun. Þetta hefur vakiö mikla reiöi í
þeim ríkjum Austur-Evrópu sem ekki sjá fram á aö fá inngöngu
í ESB í bráö.
Nágrönnum att saman
Málið snýst um þá ákvörðun Evr-
ópusambandsins að tilvonandi ESB-
ríki gangist undir sameiginlega stefnu
þess við landamæraeftirlit og í inn-
flytjenda- og flóttamannamálum. Þessi
stefna getur valdið stórskaða: Ríki eins
og Tékkland, Ungverjaland og Pólland
eru nauðbeygð til að skera á mikilvæg
tengsl við ríki sem þau eru bundin
nánum sögulegum og þjóðemislegum
böndum. Það er t.d. ungverskur minni-
hluti i Rúmeniu, Serbíu og Slóvakíu -
þremur ríkjum sem munu ekki fá að-
ild að ESB á næstu árum.
Eistar hafa reyndar tekið því vel að
styrkja landamæragæslu sína við
Rússland en það er eingöngu af sögu-
legum og pólitískum ástæðum. Hvaða
vit er í því að gera það sama við hin
Eystrasaltsríkin, Lettland og Litháen,
sem komast sennilega ekki inn í ESB á
sama tíma og Eistar? Og hvaða til-
gangi þjónar að reisa múra miUi
Tékka og Slóvaka, sem tilheyrðu mest-
an part 20. aldar sama ríki? Engan þarf
að undra að sú skoðun sé viðtekin í
ríkjum eins og Slóvakíu, Rúmeníu og
Búlgaríu að verið sé með skipulögðum
hætti að útiloka þau frá „Evrópu."
Pólitík og innflytjendur
En hvers vegna leggur ESB svona
mikla áherslu á hert landamæraeftirlit
og innflytjendalöggiöf? Svarið er ein-
falt: hræðsla í Vestur-Evrópu við auk-
inn innflytjendastraum og glæpastarf-
semi frá Austur-Evrópu. En Schengen-
samkomulagið hefur verið notað á
pólitískan hátt af lögregluyfirvöldum í
ESB-ríkjunum til að réttlæta ráðstafn-
ir til að: a) skerða fjölda innflytjenda
og réttindi flóttamanna í ESB-ríkjun-
um; b) gera Austur-Evrópubúum erfið-
ara að ferðast til ESB-ríkjanna með þvi
að takmarka vegabréfsáritanir; c)
safna persónuupplýsingum um borg-
ara frá Austur-Evrópu á landamærum.
Hvaða vanda leysir það að fjölga
vörðum um helming á landamærum
Valur
Ingimundarson
stjórnmála-
sagnfræðingur
Þýskalands og Póllands - á svæði þar
sem glæpatíðni er ekki hærri en ann-
ars staðar i Þýskalandi? Ráðamenn í
ESB-ríkjunum vilja af pólitískum
ástæðum sýna umbjóðendum sinum
að stækkun Evrópusambandsins til
austurs muni ekki leiða til „aðstreym-
is óæskilegra útlendinga". En fullyrða
má að óttinn við að ódýrt vinnuafl frá
Austur-Evrópu muni draga úr at-
vinnuöryggi í ESB-ríkjunum sé stór-
lega ýktur.
Sömu rökum var beitt þegar Grikk-
ir, Spánverjar og Portúgalar urðu aðil-
ar að ESB en þau reyndust haldlaus.
Frá árinu 1989 hafa aðeins 15% inn-
flytjenda í Vestur-Evrópu komið frá
Austur-Evrópu; hlutfall þeirra af heild-
arvinnuafli í ESB er aðeins 0,2% og að-
eins 6% af vinnuafli sem kemur frá
ríkjum utan Evrópusambandsins.
Mun rökréttara er að gera ráð fyrir því
að efhahagsástandið batni í nýjum að-
ildarríkjum ESB svo að færri sjái sér
hag í að flytjast búferlum. Auk þess
þurfa Evrópusambandsríkin á utanað-
komandi vinnuafli að halda næstu ára-
tugi af efnahagsástæðum. En stjóm-
málamenn i ESB-ríkjunum skella
skolleyrum við þessum rökum vegna
þess að þeir vilja forðast pólitíska
áhættu. Viljaleysi þeirra hefur þegar
átt þátt í að gera hægri öfgaflokkum
kleift að gera útlendingahatur að
„ásættanlegri pólitík".
Schengen-samkomulagið hefur leitt
til stéttaskiptingar: Annars vegar eru
„forréttindaþjóðimar" í ESB auk ís-
lands og Noregs, sem em undaþegnar
landamæraeftirliti og vegabréfsáritun-
um; hins vegar em „fátæku þjóðirnar"
í Austur-Evrópu fyrir utan ESB sem
þurfa að sætta sig við alls kyns ferða-
tálmanir. Ferðafrelsið var eitt það
mikilvægasta sem þessar þjóðir fengu
eftir hmn kommúnismans. Nú standa
þær frammi fyrir verulegri skerðingu
á því: Það getur t.d. tekið allt upp í þrjá
mánuði að fá Schengen-vegabréfsárit-
un fyrir þjóðfélagsþegna utan Evrópu-
sambandsins. Saga Evrópu sýnir að
um leið og þjóðir em dregnar í dilka
og gerður er greinarmunur á „okkum
og hinum" er stutt í öfgaþjóðemis-
hyggju. Evrópusambandið verður að
gera sér grein fyrir mistökum sínum.
Annars er það aðeins spuming um
tíma hvenær þær þjóðir, sem teljast
ekki tO „forréttindahópsins" í Evrópu
gefi sig and-vestrænni einræðisstjóm
á vald.
Hvað er eiginlega svona ruglingslegt? Annað hvort kaus maður
repúhlikanann, eða stirðbusalega gæjann sem hagar sér eins
og repúblikani, eða umbótaflokksgæjann sem var eitt sinn
repúblikani eða grœningjaflokksgœjann sem kætist yfír
sigri repúblikanans.