Dagblaðið Vísir - DV - 09.12.2000, Blaðsíða 11

LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000
11
I>V
Skoðun
Neyðaróp gjaldkerans
Eink&r&kréfWr «£j
GifXMfMP
ttktóþessm
Hionor
sa3l926> Æ
msgm
~psÁÓírrifi9
63+ '

Örtröð var í kaupfélaginu þetta
fostudagssíðdegi og allir að kaupa
í matinn eins og gengur. Meðal
viðskiptavinanna var ónefndur
togarasjómaður á staðnum en
honum var gjarnan laus höndin
þar sem kom að því að skrifa út
ávísanir. Það kom þó ekki að sök
þar sem togarinn í þessu norð-
lenska byggðarlagi mokveiddi
gjarnan sem leiddi til þess að ávis-
anareikningar risu úr djúpum
skít í hæstu hæðir. Bankanum
var lokað skömmu áður og gjald-
kerinn var mættur til að kaupa
sunnudagslærið. Þegar sjómaður-
inn tók upp heftið og byrjaði að
skrifa út tékkann var gjaldkerinn
hinum megin í búðinni að hand-
fjatla dós með Bfldudals grænum
baunum. Þá varð henni litið þvert
yfir búðina að kassanum. Hún
missti dósina á gólfið 1 full-
kominni skelfingu yflr því sem
var að gerast og sótroðnaði í fram-
an og það sótti að henni svimi.
Eitt andartak fannst henni sem
hún myndi faila í öngvit en loks
tók hún andköf og náði valdi á
rödd sinni.
Gúmmítékki
„Þú ert kominn yflr á heftinu,
Jón,“ kallaði hún hálfbrostnum
en skerandi rómi yfir þvera versl-
unina. Eitt andar-
reynd að hún starfaði sem gjald-
keri í eina bankanum i þorpinu.
Gjaldkerinn var þekktur að sam-
viskusemi og hugur hans vann
sem tölva. Konan kunni utan að
allar kennitölur þorpsbúa og ekki
datt inn ávísun án þess að hún
áttaði sig á þvi á svipstundu
hvaða afleiðingu hún hefði á
bankareikning viðkomandi. Sama
var að segja um skuldabréf. Ekk-
ert fór fram hjá gjaldkeranum
sem gat romsað viðstöðulaust upp
úr sér upplýsingum um skil eða
vanskil ef þess var óskað. Þetta
var fyrir þann tima að tölvur
héldu utan um þær hreyfingar
sem urðu á fjármálum einstak-
linga inn og út úr banka og ómet-
anlegt þótti að hafa slíkan starfs-
mann sem ekki þurfti að eyða
löngum tíma til að fletta upp
gögnum til að svara spurningum
viðskiptavina bankans.
Allra augu hvíldu á manninum
við kassann sem lokaði ávisana-
heftinu án þess að rífa úr því örk
svo sem ætlún hans var. Gjaldker-
inn hafði náð áttum og teygði sig
eftir baunadósinni, sem við fallið
hafði beyglast örlítið, og skilaði
henni aftur upp í hillu. Hún tók
óbeyglaða dós með sams konar
innihaldi og setti í innkaupakörf-
una. Andlit mannsins við kassann
var
fólki og láta vita af eindaga fjár-
skuldbindinga. „Bara að minna á
vixilinn sem fellur á mánudag,"
sagði hann þar sem hann stóð á
hlaði eins viðskiptavinarins. Ef
svo illa vildi til að víxlar féllu
með tilheyrandi dynk kom banka-
stjórinn aftur og bankaði á dyr.
Hann tók þá skýrt fram að ekki
væri um beinar eða harðar inn-
heimtuaðgerðir að ræða. „Ég er
bara að minna á víxilinn sem er
fallinn," sagði hann gjarnan.
Þannig liðu árin i norðlenska
sjávarplássinu og bankinn spilaði
sífellt stærra hlutverk í lífi fólks.
Þar kom að bankastjórinn treysti
sér ekki, fyrir aldurs sakir, til að
ganga hús úr húsi til að tilkynna
um gjalddaga og samviskusami
gjaldkerinn tók að sér að tilkynna
fólki um skuldbindingar þess.
Sófasett úr leðri
Skömmu áður en atburðurinn í
kaupfélaginu varð kom upp atvik
sem færði gjaldkerann fram á
hengiflug þess að fá taugaáfall.
Þrisvar í viku kom mjólkurbíllinn
úr nágrannabyggðarlagi með að-
föng í verslunina í þorpinu. Þá
gafst þorpsbúum jafnframt færi á
því að flytja vörur með bOnum.
Þannig var
að rafvirk-
inn á
staðnum
hafði fest
kaup á
leðursófa-
setti sem
hann sá í
hendi sér
að tilval-
ið væri
að flytja
frítt
með
mjólk-
urbfln-
um.
Slíkt
var
s
0119
Uti*i**
tak var sem þorpsbúarnir í búð-
inni hefðu verið lostnir álögum.
Iðandi mannlíf verslunarinnar
fraus á sama andartakinu og
áhorfandi hefði getað haldið að
sömu örlög hefðu hent þorpið og
Þyrnirós sem stakk sig á snældu
með þeim afleiðingum að allt lif í
höll hennar fraus í heila öld. En
þetta var ekki ævintýri og ástand-
ið varaði ekki í hundrað ár held-
ur aðeins í nokkrar sekúndur þar
sem oröin héngu í loftinu eins og
áletraður borði. Viðskiptavinur-
inn, sem átti sér einskis ills von,
stóð við kassann og var byrjaður
að skrifa ávísun fyrir fransk-
brauði, skyrdós og hangi-
kjötslæri. Hann var hálfnaður að
skrifa reikningsnúmerið þegar
ópið varð til þess að skriftin varð
ósjálfráð og penninn skrensaöi
þvert niður blaðið. Hann sótroðn-
aði enda vissi hann nokkurn veg-
inn upp á sig skömmina og allar
líkur voru á því að konan hefði
rétt fyrir sér. Þá var það stað-
Reynir
Traustason
ritstjórnarfulltrúi
Laugardagspistill
náhvítt
titrandi
rómi spurði
hann af-
greiðslu-
manninn
hvort hægt
væri að fá
greiðslufrest.
„Geturðu
skrifað þetta
hjá mér þar til
á mánudag-
inn?“ spurði
hann flótta-
lega.
Það var tiltölulega
auðsótt mál enda hafði framúr-
akstur hans í fjármálum ekki leitt
af sér annað en þær sektir sem
hann varð að greiða bankanum
fyrir tiltækið.
Minnt á víxla
Bankinn var í hjarta þorpsins
og þangað áttu allir erindi meö
sín viðkvæmustu mál. Hafi ein-
hver haldið að presturinn eða
læknirinn vissu mest um einka-
hagi þorpsbúanna var það 'mikill
misskilningur. Þvert á móti var
þaö bankastjórinn, enda varð fólk
gjarnan að tína til sem flest rök til
að þrýsta upp yfirdrætti eða fá
greiðslufrest á skuldabréfi. í þeim
samningum var gjarnan við-
kvæmustu einkamálum spOað út.
Og alltaf leysti bankastjórinn úr
málum fólksins. Þá hafði hann
þann sið til að spara póstkostnað
að koma tímanlega við heima hjá
auð-
sótt
mál en
þar sem
sófasettið
var innar í
bílnum en
mjólkurvörum-
ar ákvað bíl-
stjórinn að byrja
að afferma í búð-
inni. Þar sem
hann var að bera
inn mjólkina átti
gjaldkerinn leið
hjá. Hann leit inn í
bílinn og sá þar sófa-
settið sem var óvenju
glæsilegt, með út-
skornum örmum og
úr gæðaleðri. Það
gaf augaleið að
það hlaut að hafa kostað formúu
fjár. Gjaldkerinn nam staðar og
heilsaði bílstjóranum. „Hver er að
fá svona fínt sófasett," spurði hún
og fékk þau svör að um væri að
ræða fjölskyldu rafvirkjans. „Það
er aldeilis. Þau hafa efni á þessu
með tveggja mánaða vanskil á
skuldabréfinu sem þau tóku eftir
utanlandsferðina í fyrra,“ sagði
hún með þjósti og var greinilega
misboðið.
Eftir uppnámið i kaupfélaginu
kom þetta atvik einnig upp á yfir-
borðið. Reiði blossaði upp í þorp-
inu og næstu vikurnar var fátt
annað rætt en innheimtustarf-
semi og athugasemdir gjaldker-
ans. Rafvirkinn og kona hans sátu
í leðursófasettinu ásamt eigin-
konu sjómannsins og þau ræddu
málið. „Svona framkoma gengur
ekki. Maður verður að geta veitt
sér eitthvað án þess að bankinn sé
á kafi í því máli,“ sagði rafvirkinn
þunglega og konurnar tvær kink-
uðu kolli. Þorpið var á öðrum
endanum án þess að gjaldkerinn
hefði hugmynd um það þar sem
hann hélt áfram rannsóknum sín-
um og viðvörunum.
Bankaleynd
Bankastjóranum barst málið
loks til eyrna og að lokinni vand-
legri íhugun kallaði hann gjald-
kerann á sinn fund; undir fjögur
augu. Þetta var mánudaginn eftir
að sjóarinn reyndi að gúmma í
kaupfélaginu. Fundur bankastjóra
og gjaldkera stóð lengi og fyrir
luktum dyrum. Þegar dyr banka-
stjórans opnuðust að nýju var ber-
sýnilegt að gjaldkeranum var
brugðið en hún harkaði af sér,
lagaði á sér hárið og brá lit á var-
ir sér. Síðan settist hún í stúku
sina og beið viðskiptavinar. Und-
arleg tilviljun réð því að Jón sjó-
maður birtist í bankanum. Hann
var fölur og fár enda hafði sam-
viskan nagað hann alla helgina
eftir að hann reyndi að kaupa
hangikjöt fyrir innistæðulausan
tékka. Það voru augu bugaðs
manns sem mættu augum gjald-
kerans.
„Hvernig er staðan á
heftinu mínu? Ég er
kominn til að rétta það
af,“ sagði hann lágri
röddu. Gjaldkerinn
leit til beggja átta og
tók síðan bréfsnifsi og
penna. Með vinstri
hendinni huldi hún
það sem ritað var á
blaðið. Síðan lagði hún
miðann á hvolf og ýtti
honum með einum
fingri undir glerið.
„Þetta er staðan,"
hvíslaði hún þar sem
viðskiptavinurinn
hafði fest hönd á mið-
anum. Eftir þetta
minntist hún
aldrei á
skuldabréf
eða
ávís-
ana-
reikn-
inga
utan bankans. Ef
einhver mætti
henni á götu og
spurði um stöð-
una gaf hún alltaf
sama svarið:
„Það gildir
bankaleynd. Þú
verður að koma
þegar bankinn
er opinn til að
fá upplýsing-
ar.“
Langdreginn brandari
„Með hverjum
deginum sem líður
líkjast kosningam-
ar í Bandaríkjun-
um æ meir klass-
ískum brandara úr
teiknimyndunum
þar sem persóna,
sem kastað var út
em maður hélt að
maður væri laus við fyrir fullt og
allt, birtist aftur og smeygir sér inn
um kjallaragluggann. Á einum mán-
uði hefur demókratinn A1 Gore ver-
ið sigraður tíu sinnum en hann
skýtur alltaf upp kollinum til að
meina andstæðingi sínum, repúblik-
anum George W. Bush, sigur í kapp-
hlaupinu um Hvíta húsið. Banda-
ríkjamenn hentu gaman að þessu
um stund og höfðu á því áhuga en
núna er þeim farið að fínnast brand-
arinn dálítið langdreginn, sér í lagi
þar sem þetta er enginn brandari, af
þvi að valdamesta embætti plánet-
unnar er í húfi.“
Úr forystugrein Libération 5.
desember.
Til að bæta umferðina
„Bæði ökukennarar og lögreglan
styðja nýjar tillögur umferðarráðs
um að ökunemar skuli hafa tekið að
minnsta kosti 24 ökutíma áður en
þeim verður sleppt út í umferðina
með ökuskírteini. í dag þurfa þeir
að taka 20 tíma. Aukningin tekur
gildi á nýju ári og er liður í að
stemma stigu við þeirri óheillaþró-
un sem orðið hefur i fjölda
banaslysa í umferðinni. Á síðustu
tólf mánuðum hafa rúmlega 520
manns látist í umferðinni, eða rúm-
um sjö prósentum fleiri en árið á
undan. Við teljum ekki að fjórir
ökutímar í viðbót muni hafa neina
úrslitaþýðingu. Nýskipanin mun
ekki slá á þá eðlishvöt sem fær
menn til aö aka óvarlega. Einnig
hefði verið gott ef ökuskírteinið
hefði verið sérstaklega dýrt. Reynsl-
an sýnir að óttinn við að missa öku-
skírteinið getur hvatt til varkárni."
Úr forystugrein Politiken 6.
desember.
Tifandi sprengja
„Skýrslan frá
Terje Red Larsen,
sendimanni Sam-
einuðu þjóðanna,
um efnahagskrepp-
una á svæðum
Palestínumanna er
hryllileg lesning. Á
tveimur mánuðum
hefur atvinnuleys-
ið aukist úr rúm-
lega 10 prósentum í
40 prósent. Auk þess hafa átökin eyði-
lagt 431 palestínskt heimili, 13 opin-
berar byggingar og 10 verksmiðjur.
Samfélag Palestínumanna hefur tapað
750 milljónum króna á hverjum degi.
Tölurnar sýna samfélagslegan harm-
leik. Fjöldi látinna og særðra vex ekki
bara daglega heldur sýna tölurnar að
fjöldi þeirra Palestínumanna sem lifir
undir fátæktarmörkum hefur aukist
um 50 prósent. Fyrir lok þessa árs
munu þess vegna 32 prósent Palest-
ínumanna búa við slíka niðurlægj-
andi fátækt. Þetta er tifandi
sprengja."
Úr forystugrein Aftenposten 6.
desember.
Lausn á einelti
„Lausnin á einelti er skólastarfs-
menn sem halda á lofti lýðræðisleg-
um gildum skólans. Ekki skóla-
starfsmenn sem flytja nemendur til
eða láta þá hætta þegar skólanum
hefur mistekist að mynda lýðræðis-
legt umhverfi. Auðvitað á að stöðva
einelti löngu áður en það nær svo
langt að íhuga þurfi flutning. Þjóð-
arflokkurinn og íhaldsflokkurinn
hunsa þetta. Þeir nota umræðuna
um einelti til þess að, eins og svo oft
áður, leggja áherslu á mikilvægi aga
í skólanum. Vandamálið er bara að
agi hjálpar ekki börnum. Skólum
sem mistekst með lýðræðisleg
vinnubrögð mistekst einnig barátt-
an gegn einelti.“
Úr forystugrein Aftonbladet 7.
desember.