Dagblaðið Vísir - DV - 20.12.2000, Blaðsíða 17

MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 2000
17
Menning
I>V
Lyóðmyndabók
Sérstakur dagur, bók
Kristínar Ómarsdóttur
og Nönnu Bisp Biichert,
er dæmi um vel heppnað-
an samruna tveggja list-
greina. Hún er hvorki
myndskreytt ljóðabók né
ljósmyndabók með ljóð-
um heldur má sjá alls
kyns tengsl milli mynda og ljóða, gagnvirk
áhrif, hliðstæður og túlkanir. Stundum bæta
myndirnar við ljóðin eða skerpa ákveðna
þætti þeirra. Dæmi um þetta er „Rúmið mitt“,
þar sem óljós grunur um ofbeldi er ítrekaður
með stílhreinni mynd af boxhönskum í kassa.
Annars staðar er myndin eins og hliðstæða
eða tilbrigði við stef í myndmáli ljóðsins eins
og myndin við „Landslag" þar sem haldið er
áfram að spinna landslag úr mat líkt og í ljóð-
inu sjálfu. Myndirnar eru líka stundum notað-
ar til að skerpa íróníu eða andstæður í ljóðun-
um, eins og í ljóðinu „Heimilisfriður" þar sem
titillinn og svolítið nostalgísk uppstilling af
leikfongum leikast á við ógnina sem býr í ljóð-
inu sjálfu.
Myndir Búchert eru ljóðrænar, minna svo-
lítið á hefðbundin ljóð með strangri formskip-
an, línulengd, hrynjandi og rími. Svipuð form
koma fyrir aftur og aftur, hringir, ferhyrning-
ar og lífræn tilbrigði við þau, matur, líkams-
hlutar og jurtir. En reglufestan er aldrei alger
heldur er hún brotin upp eða fleyguð á mark-
vissan hátt. Sum ljóða Kristínar minna á form
myndanna, eru upptalningar tengdar saman
af einni meginhugmynd, oft titli ljóðsins. Ljóð-
ið „Yfirlýsing" og myndin sem fylgir þvi er
gott dæmi um slíka samsvörun í formi ljóðs
og myndar.
Ljóð Kristínar eru sum úr eldri bókum
hennar en langflest eru ný. Nýju ljóðin sverja
sig í ætt við þau eldri. Þau eru frumleg í ein-
faldleik sínum; byggja á óvæntum myndum og
staðhæfingum. Ljóð Kristínar eru áberandi
líkamleg, matur, dauði og kynlíf eru stef sem
bera uppi mörg bestu ljóða hennar. Það kem-
ur sífellt betur og betur í ljós hversu mikil vit-
leysa er að reyna að festa merkimiðann naí-
vismi á ljóð Kristinar. Þau eru blátt áfram og
líkamleiki þeirra ótrúlega sjálfsagður og
áþreifanlegur, en þau eru svo langt frá því að
vera einföld. Þau upphefja ástina án vellu og
samband okkar við heiminn gegnum snert-
ingu og bragðskyn ekki síður en sjón og hugs-
un. Þetta eru tilvistarleg ljóð, þótt speki
þeirra sé aldrei orðuð beint á sértækan eða
heimspekilegan hátt.
Sérstakur dagur er óvenju veigamikil í allri
umgjörð af ljóðabók að vera. Það verður von-
andi til þess að hún rati tO fleiri en þeirra sem
alla jafna lesa og kaupa hefðbundnar ljóða-
bækur - hún á það skilið.
Jón Yngvi Jóhannsson
Kristín Ómarsdóttir og Nanna Bisp Biichert: Sér-
stakur dagur. Mál og menning 2000.
DV-MYND HILMAR ÞÓR
Kristín Ómarsdóttir skáld
Ljóð hennar eru blátt áfram og líkamleiki þeirra ótrú-
lega sjálfsagður og áþreifanlegur.
Lítil og ljúf
sveitasaga
Rútur litli er
sjö ára. Dag
einn fær hann
bréf í póstinum
frá frænku
sinni og jafn-
öldru, Lind.
Hún er sveita-
stelpa og ætlar
að gefa honum ófæddan kálf í afmælis-
gjöf. Rútur er hálfhræddur við að vera
í sveit og líst ekki alveg nógu vel á þetta
því hann þarf að fara í sveitina og taka
á móti kálfmum. En þegar þangað er
komið lærir Rútur margt og mikið,
ekki síst með hjálp Lindar, og lendir í
miklum ævintýrum þegar kýrin sem á
að bera kálfinum hverfur skyndilega.
Kýrin sem hvarf er óskaplega ljúf
saga og ætti að hljóma kunnuglega i
eyrum þeirra sem hafa einhvern tíma
verið í sveit. Persónur sögunnar eru
viðfelldnar, Rútur er geðþekk söguhetja
og sama má segja um kvenhetjuna Lind
sem stjómar Rúti en sér líka um hann.
Þá er Friðsteinn póstur ansi skemmti-
leg persóna og verður sá fullorðni sem
skilur heim barnsins hvað best og brú-
ar kynslóðabilið með léttgeggjaðri og
„ófullorðinslegri" hegðun sinni.
Ekki er reynt að kafa djúpt í
reynslu borgarbarnsins sem fer í
sveit; Rútur hefur gaman af að moka
flór (12) og amma og afl í sveitinni
anga af nýbökuðum kleinum (10). Allt
er þetta ósköp indælt og lítið fjallað
um erfiðleikana við að vera í sveit sjö
ára gamall, með enga foreldra til að
hanga í. Markmið sögunnar er vænt-
anlega að sýna ungum lesendum ís-
lensku sveitina í jákvæðu ljósi og því
flækir höfundur ekki málin með nein-
um neikvæðum þáttum. Afleiðingin
er sú að sagan verður heldur flöt og
einvíð.
Frásögnin er hins vegar lífleg,
sveitalífmu er skemmtilega lýst og
sagt er frá hvarfi kýrinnar á afar
spennandi hátt. Að sama skapi er frá-
sögnin raunsönn og atburðirnir gætu
gerst í hvaða sveit sem er. Myndir
Þórarins eru fullar af hreyfmgu og
fjöri og bæta heilmiklu lífi við annars
ágætan texta Þorgríms. Tilvalin lesn-
ing fyrir ung borgarbörn sem ekki
hafa kynnst sveitinni.
Katrín Jakobsdóttir
Þorgrímur Þráinsson og Þórarinn F. Gylfa-
son: Kýrin sem hvarf. Æskan 2000.
Tóta litla
tindilfætt
Tóta á
ferð og flugi
er skrifuð
þannig að
sami textinn
er tvítekinn
á hverri
síðu. Ann-
ars vegar í
bundnu og
hins vegar
óbundnu máli. Þetta er bráðsnið-
ug hugmynd, gerð með það fyrir
augum að sýna bömunum hve
miklu auðveldara er að læra
texta þegar hann er í ljóðformi.
Auk þess verður lesanda ljóst að
hægt er að koma sömu skilaboð-
unum á framfæri í miklu færri
orðum ef notað er bundið mál.
Sagan segir frá dagstund í lífl
Tótu litlu þar sem hún er við
leik úti í guðsgrænni náttúr-
unni. Margt ber fyrir augu ef
grannt er skoðað og smáatriðin
verða stór í augum lítillar hnátu.
Rómantíkin er ráðandi bæði í
texta og myndum. Ljóðin eru
dýrt kveðin og njóta sín afskap-
lega vel með myndunum. Þau
eru hnitmiðuð og koma efninu
vel til skila. Það er greinilegt að
höfundi lætur ekki eins vel að
skrifa óbundinn texta og ljóð.
Hann er stundum dálítið stirður
en verður á öðrum stöðum ljóð-
rænn.
Myndirnar í bókinni eru af-
skaplega fallegar. Þær eru dregn-
ar skýrum dráttum og litirnir
njóta sin vel þar sem sagan ger-
ist öll úti við að sumarlagi. Þetta
eru myndir sem heilla ungan les-
anda/áheyranda og þær falla oft-
ast vel að efninu. Reyndar er á
einum stað talað um að Tóta sé
berfætt en á myndinni er hún í
sokkum og skóm. Litlir hnokkar
taka eftir þessu misræmi og
kvarta.
Á heildina litið er þetta vel
heppnuð bók bæði fyrir þau sem
eru farin að lesa sjálf en ekki síð-
ur til upplestrar fyrir yngri börn.
Oddný Árnadóttir
Jóhanna Á. Steingrímsdóttir: Tóta á
ferö og flugi, leikur aö Ijóði og sögu.
Teikningar, Jean A. Posocco. Salka
2000.
Grœnland - land og þjóð
Grænland hefur ávallt átt
sérstakan sess í hugum ís-
lendinga og kynni manna af
landinu hafa annaðhvort orð-
ið til þess að þeir fyllast hryll-
ingi þegar þeir heyra á það
minnst eða mega vart vatni
halda af hrifningu. Allir sem
til Grænlands koma heillast
hins vegar af þjóðinni sem
þar býr, óháð hvaða afstöðu
þeir hafa til landsins og veðurfarsins. Bók Reyn-
is Traustasonar, Seiður Grænlands, gefur góða
mynd af þeim hópi sem heillast hefur jafht af
landi sem þjóð, en þar er að fmna ítarleg viðtöl
við sex íslendinga sem sest hafa að á Grænlandi.
Flest er þetta fólk vel þekkt hér á landi enda
hafa birst við það viðtöl i helgarútgáfum dagblað-
anna. Viðtölin í Seiði Grænlands eru þó mun ít-
arlegri. Þar kemur höfundur að ýmsu sem blaða-
maður verður að skera burt þegar hann vinnur
helgarviðtal.
Viðtölin eru flest svipuð að uppbyggingu. Höf-
undur flytur stuttan inngang en heldur sig síðan
til hlés og gefur viðmælandanum orðið. í fyrsta
hluta viðtalanna er kynning á lifshlaupi sögu-
manns og ástæðum þess að hann settist að á
Grænlandi, síðan er greint frá störfum hans þar.
Stundum verður fyrrihluti viðtalsins lengri en
Grænlandsþátturinn og fjallar jafnvel um eitt og
annað sem kemur Grænlandsdvölinni lítið við og
á þetta á bæði við um Kristjönu Guðmundsdóttur
Motzfeldt og Sigurð Pétursson, ísmanninn. Ekki
kemur það þó að sök því sögumar eru svo
skrambi góðar og auðvelt er að skilja að höfund-
ur hefur ekki tímt að sleppa þeim. Hitt er annað
mál hvort ekki hefði verið ástæða til að sýna
sjálfsaga, skera þetta efni nokkuð niður og bæta
jafnvel við einu viðtali.
Viðmælendur Reynis eru af ýmsum toga: frum-
kvöðull í hreindýrarækt i Eystribyggð, ferða-
málafrömuður, forstjóri stórfyrirtækis, hjúkrun-
arfræðingur og eiginkona áhrifamesta stjóm-
málamanns Grænlendinga og síöast en ekki síst
ísmaðurinn sjálfur, Sigurður Pétursson. Þrátt
fyrir ólíkan uppruna og margvísleg viðfangsefni
má greina ákveðin sameiginleg einkenni hjá öllu
þessu fólki. Því hefur tekist að laga sig að græn-
lensku samfélagi, sigrast á margvíslegum erfið-
leikum og gengur flest í haginn. Síðast en ekki
síst hefur það fengið ást á landi og þjóð þótt það
geri sér fulla grein fyrir þeim vandamálum sem
Grænlendingar eiga við að stríða. Þetta kemur
einna skýrast fram í viðtölunum við hjónin Hall-
dóru Grétarsdóttur og Gunnar Braga Guðmunds-
son. í frásögnum þeirra kristallast margt af því
sem miður hefur farið á Grænlandi eftir að nú-
tímavæðing samfélagsins hófst, bæði í lífi fólks-
ins og atvinnulífinu.
Annað sameiginlegt einkenni þeirra sem rætt
er við í bókinni er frásagnargleðin sem einkenn-
ir raunar marga þeirra sem heillast hafa af norð-
urslóðum. Nægir þar að nefna þá Peter Freuchen,
Vilhjálm Stefánsson og Jan Welzl. Kannski er það
einveran og öfgarnar í náttúrufarinu sem skerpa
frásagnargáfuna? Spyr sá sem ekki veit.
Sagan er yfirleitt skrifuð af sigurvegurunum
og svo er einnig í þessu tilfelli. Það sem maður
einna helst saknar í Seiði Grænlands er að fá til
samanburðar frásögn einhvers sem ekki hefur
tekist jafnvel upp og þessu fólki og hefur því
annarri reynslu að miðla en það. Hvað um það,
þessi bók er nauðsynleg viðbót í bókahillu allra
áhugamanna um Grænland og Grænlendinga.
Guðmundur J. Guðmundsson
Reynir Traustason: Seiöur Grænlands. íslenska bóka-
útgáfan ehf. 2000.
Skyggni
Þorsteinn Antons-
son hefur séð um út-
gáfu á frásögnum um
og eftir Jón Norðmann
sem uppi var á árun-
um 1898 til 1976. Bókin
ber heitið Skyggni, úr
fórum Jóns Norð-
manns í Selnesi og
geymir frásögur eftir Jón sem flestar
eru áður óbirtar og sögur samferða-
manna hans af honum.
Jón starfaði lengst af sem barnakenn-
ari í Reykjavík og vakti athygli margra
fyrir sérkennilegt háttalag sitt. Á efri
árum varð hann einsetukarl á Skaga.
Hann skildi eftir sig dagbækur og ævi-
söguhandrit með frásögnum af ýmiss
konar lífsreynslu, til dæmis dular-
reynslu, og er frásagnargáfu hans við
brugðið. Þessar frásagnir tengir Þor-
steinn saman, skýrir frá persónum og
gefur nauðsynlegar upplýsingar til að
fullt gagn megi hafa af sögunum.
Muninn bókaútgáfa gefur út.
f bláum skugga
Aðdáendur Stuðmanna og áhuga-
menn um gítarspil geta fagnað nýrri
bók með textum
hljómsveitarinnar sem
Mál og mynd gefur út.
Öllum textum fylgja
gítargrip og sumum
einnig skýringar á til-
urð laga og texta. Þar
að auki er þetta einstæð ljósmyndabók
því á hverri opnu er svart-hvít ljós-
mynd eftir Þórarin Óskar Þórarinsson
úr safni sem hann tók á tveimur síð-
ustu tónleikaferðum hljómsveitarinnar.
Hluti myndanna var á ljósmyndasýn-
ingu Þórarins Óskars í Ásmundarsal í
sumar sem leið og seldust allar upp.
í hókinni eru allir textar Stuðmanna,
125 talsins, og með henni fylgir geisla-
diskur með nokkrum Stuðmannalögum
í splunkunýjum kjörbúðarbúningi jap-
anska organmeistarans Yoshi Yamaha.
Honum til halds og trausts er
langamma ljósmyndarans, hin
landskunna og alsjáandi frú Jóseflna
Nauthól sem rabbar á diskinum um
alla heima og geima. Þetta er, að mati
útgefanda, fyrsta íslenska „rabb-platan“
sem gefin hefur verið út.
101 ný vestfirsk
þjóðsaga
Enn hefur Gísli Hjartarson sett á bók
hundrað og eina vestfirska þjóðsögu
fyrir Vestfirska forlag-
ið, og virðist ekkert lát
á bröndurum og
skemmtisögum í þeim
landshluta. Þetta er
heilsusamleg lesning,
fullyrðir forlagið á
bókarkápu, fyrir fólk á
öllum aldri, og sýnir
svo ekki verður um
villst að Vestfirðingar kalla ekki allt
ömmu sína. Látum eina fylgja:
Þegar séra Gunnar Björnsson var
prestur í Bolungarvík var hann mjög
virkur í Lionsklúbbnum í plássinu. Eitt
sinn var verið að ræða fyrirhugað
ferðalag bolvískra lionsmanna á suð-
vesturhornið. Ferðanefndin var að fara
yfir dagskrá ferðalagsins og var komið
að því að menn máttu spyrja um nánari
tilhögun.
Séra Gunnar, sem stundum á til að
vera fljótfær, rétti þá upp höndina og
spurði sakleysislega: „Eiga konurnar
að koma með eða er þetta skemmti-
ferð?“
Delerað á Súfista
Hljómsveitin Delerað heldur tónleika
á Súfistanum, Laugavegi 18, annaö
kvöld kl. 21 og leikur
lög að nýútkomnum
diski sem inniheldur
Söngdansa Jóns Múla
Árnasonar. Hljóm-
sveitina skipa Óskar
Guðjónsson saxófón-
leikari, gítarleikararn-
ir Eðvarð Lárusson og
Hilmar Jensson, Þórð-
ur Högnason kontrabassaleikari og
slagverksleikararnir Birgir Baldurs-
son, Matthías M. D. Hemstock og Pétur
Grétarsson.
Aðgangm' er ókeypis og öllum heim-
ill meðan húsrúm leyfir.
SKYGGNI