Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.2000, Blaðsíða 4

40
LAU G ARDAGUR 30. DESEMBER 2000 DV
Viðtal við Pór Magnússon, fyrrum þjóðminjavörð:
Varðveisla
til framtíðar
- skynsamlegt að vera í samvinnu við aðra
Á Þjóðminjasafninu er orðinn til
dágóður vísir að tækniminjasafni
og undirstaðan í því er ekki síst
bílasafnið sem Þór Magnússon, fyrr-
verandi þjóðminjavörður, stóð
nokkuð fyrir söfnun á. Á meðan viö-
gerð Þjóðminjasafnsins stendur yflr
eru bílarnir í geymslu en þeir eru í
misjafnlega góðu ástandi og sumir
langt frá því sýningarhæfir. DV-bíl-
ar heimsóttu Þór um daginn og
ræddu við hann og kíktu svo aöeins
í geymslur Þjóðminjasafnsins til aö
sjá hvað þar leyndist.
Björgun menningarverðmæta
Við byrjuðum á því að spyrja Þór
hvemig söfnunin hefði komið til í
upphafi. „Þjóðminjasafhið er alls-
herjar minjasafn og ætlað að varð-
veita menningarsögulegar minjar
allt frá fornöld til okkar daga,“ seg-
ir Þór. „Menn horfðu lengi til gamla
timans, fornaldar og miðalda, þegar
Island var einangrað bændaþjóðfé-
lag. Þegar ég kom að safninu fyrir
um það bil 35 árum var lítið farið að
huga að „nýja tímanum", þessari
véla- og tækniöld. Mér fannst hins
vegar að þráðurinn mætti alls ekki
slitna og hafði sjálfur gaman af
þeirri frumstæðu tækni sem tók við
af mannshöndinni, þ.e. fyrstu vél-
tækninni. Þess vegna fór ég fljótlega
að hyggja að hvort hægt væri að
bjarga einhverju af þessum minjum.
'Bjami Einarsson heitinn var þekkt-
ur Fombílaklúbbsmaður og varö
fyrstur til að vekja áhuga minn á
gömlum bílum. Nokkru seinna kom
Pétur Jónsson til starfa á safhinu og
við fómm nokkrar könnunarferðir
út um landið. Pétur er mikill völ-
undarsmiður og hafði sjálfur gert
upp gamlan bíl fyrir safnið á Akra-
nesi. Áður hafði verið gerður upp
gamall slökkvibíll en Pétur gerði
upp Víðistaða-Fordinn svokallaða á
Þjóðminjasafninu. Hann er búinn
að vera að gera upp undanfarið svo-
kallaða Steindórsrútu, af Chevrolet-
gerð. Yfir þessa bíla var smíðað
hérna heima. Pétur fann hluta af
svona bíl og það hafa verið dregnir
( í þetta varahlutir héðan og þaðan
Hann hefur haft leifarnar af yfir-
byggingunni til að smíða eftir en
það þarf að smíða ýmislegt alveg
upp á nýtt. Pétur hefur lika gert upp
gamla dráttarvél fyrir safnið og
einnig gamlar bátavélar og fleira."
Sérstakur „snjóbill"
Þór segir að ef nefna ætti eitthvað
sérstakt af því sem safnið náði að
varðveita sé gott dæmi einn af
gömlu snjóbílunum sem komu hing-
að kringum 1930 en hann er af
Citroén-gerð. Saga þeirra er sú að
hingað voru keyptir fimm eða sex
bílar fyrir tiistilli Jónasar frá Hriflu
sem fátt lét sér
óviðkomandi
sem til framí'ara
- mætti. verða.
Hann liafði frétt
að M •; Frakkar,.
hefóh smiöað
bíl til aö aka í
eyðunerkur-
sandinum í Sa-
hara, með belt-
um og rúllum
undir að fram-
an, og honum
datt í hug að
hægt myndi
eins að aka
^þeim á snjó.
Bíllinn sem
safnið á er mjög
heillegur og
rytjur eru tii af
öðrum. Þessir,
bílar komu hús-
lausir og óyfir-
byggðir hingað
.og hér var þvl
smíðað yfir þá
Zodiac-bíll Silla, bankastjóra á Húsavík, og Vauxhall Viva eru í mjög góöu
ástandi og verða varðveittir eins og þeir eru.
Gamli Citroén-snjóbíllinn er í geymslu og bíöur uppgerðar, jafnvel með þátttöku
einhverrar góðviljaðrar stofnunar, fyrirtækis eða einstaklings.
upp slíku safni í samvinnu við aðrar
opinberar stofnanir. Menn hafa tekið
vel í það og áhugi er víða en mikla
peninga þarf til að koma svona safni
á fót og reka það. Það er ekki á færi
Þjóðminjasafnsins nema að fá fleiri
með sér. Nú er verið að gera upp að-
albyggingu Þjóðminjasafnsins og
mun það kosta mikla peninga eins og
umtalað er. Við fengum þau boð að
meðan verið er aö vinna að því þýði
ekki að biðja um peninga fyrir tækni-
eða sjóminjasafni sem er annar stór
draumur. Þess vegna hefur þeirri
stefnu verið fylgt að reyna að safna
hlutum og koma í stand til að eitt-
hvað verði sýningarhæft af þessum
Einn af merkilegri gripum safnsins er Elcar-bíll Einars Magnússonar rektors af árgerö 1927. Aðeins komu tveir
þannig bílar til landsins og eru mjög fáir til í heiminum í dag. Hann er aö mestu meö upphaflegu sniöi og Þór þarf
aö fá í hann varahluti frá Bandaríkjunum.
Þessi Ford er liklega 1936 módel,
telur Þór, en hann fannst í þessu út-
liti eins og margir aörir bílar sem
safniö hefur tekið viö.
Einnig var til Chevrolet-fólksbíll sem
maður gaf safninu, af 1928 árgerð.
Hann var þá námsmaður og hættur
að nota þetta gamla hræ. Svo gerist
það áratugum síðar að hann er þá
orðinn betur efhum búinn. Hann
hafði alltaf haft taugar til gamla bíls-
ins og það varð úr að safniö gerði
samning við hann um aö hann tæki
við bílnum og gerði upp. Safnið á
samt þennan bil áfram, enda stefna
safna að láta ekki hluti sem þau hafa
einu sinni eignast Samingurinn er
þá þannig að einstaklingurinn fær að
gera bílinn upp og nota en eftir
ákveðinn tíma tekur safnið við hon-
um aftur, eða að samningurinn verð-
ur endumýjaður. „Þetta held ég að sé
skynsamleg stefna, að notfæra sér
velvilja einstaklinga og. stofnana í
þessu efni. Það er þá betra að vita af
tækinu uppgerðu í höndum annarra,
hvort sem það er hér syðra eða ann-
ars staðar, og aðeins notað í góðu
veðri nokkra daga á sumri heldur en
að bíllinn standi óuppgerður í
geymslu áratugum saman, engum tO
en það er merkilegt atriði í bifreiða-
sögu íslendinga. „Það væri æskilegt
að uppgerð á þessum snjóbil þyrfti
ekki að bíða alltof lengi. Margt af
því sem safnið á er í mjög slæmu
ástandi og alveg óuppgert og vand-
séð hvað hægt er að gera upp, enda
kostar það mikla peninga. Nú eru
líka komnir aðrir sem vinna aö þvi
sama, bæði einstaklingar og önnur
söfn. Þess vegna er samræmingar
þörf í þessum málum,“ segir Þór.
Þörf á Tækniminjasafni
„Það hefur lengi verið hugmyndin
að koma upp tækniminjasafni hér
eins og tíðkast víða erlendis. Þessi
söfn eru mjög vinsæl meðal almenn-
ings og vekja mikla athygli. Ég hef
lagt megináhersluna á að við gerum
upp vörubíla og venjulega vinnubíla,
bUa sem höfðu mikið notagUdi hér á
Fróni, einnig algengustu gerðir hinna
elstu fóIksbUa. Það er tU dæmis mjög
slæmt að enginn skuli vera tU af þess-
um elstu Studebaker-strætisvögnum
lengur. Líklega væri réttast að koma
Hér er Ford 1930-31 vörubíll, hálfuppgerður, en þeir vorú algengir vinnubíl-
ar hér á sínum tíma.

hlutum þegar sá tími kémur að hægt
verði að opna tæknisafn. í okkar féfrý
menna þjóðfélagi er auðvitað langÁ"
skynsamlegast að hafa 'samvinnu ;um
þessi efhi mUli einstaklinga. stofnana
og félagasamtaka. Mörg' byggðasöfnin-: ;' erlendis. En við erum dálitlir einstak-
gamans.“
„Safnið hefur átt góð samskipti við
marga fornbílaklúbbsmenn og ég held
að hægt væri að koma upp áhuga-
mannahópi um slikt safn eins og víða
Pétur er kominn vel á veg meö aö gera upp Steindórsrútuna og um þessar mundir er veriö aö
gera upp vétina og gírkassann.
hafa til dæmis verið að gera upp
Willys-jeppa eða Farmall-trakfbra.
Það er ekki mjög skynsamlegt að éiga
aöeins fjölmarga Willys-jeppa, þótt
þeir hafi verið afar. merkilegir á sín-
um tíma, en ekkert annað.“
Samvinna við einstaklinga
Þór segir einnig að til séu nokkur
dæmi um að safnið hafi átt samvinnu
viö einstaklinga og stofnanir um upp-
gerð á..gömlum bílum. Gott dæmi um
það er forseta-Packardinn svokallaði.
lingshyggjumenn og margir vilja bara
eiga sitt fyrir sig. Margir áhugamenn
sem byrja á að gera upp gamla bíla
gefast samt upp á því því að þetta er
dýrt gaman og kostar mikla vinnu.
En menn gætu líka litið á hlut sem
„sinn“ þótt þeir ættu hann í félagi
með öðrum. Svo er hitt, áð mörgum
ætti að vera ánægja að því að vita að:
hlutur sem þeir hafa sjálfir haft taug-
ar til sé tryggilega varðveittur ttl
framtíðar af opinberu safni.“ -NG