Dagblaðið Vísir - DV - 02.01.2001, Blaðsíða 8

8
ÞRIÐJUDAGUR 2. JANÚAR 2001
I>V
Fréttir
Afturkippurinn
heimatilbúinn
Töluveröur vöxtur hefur verið í
iönaöinura á árinu, en þó minni en
undanfarin ár. Mestur hefur hann
verið í hátæknifyr-
irtækjum og í bygg-
ingariðnaöi og
mannvirkjagerð. Á
hinn bóginn er far-
iö að gæta sam-
dráttar og versn-
andi afkomu í
mörgum samkeppn-
Sveinn S. isgreinum. Þar gæt-
Hannesson. ý- áhrjfa átta vaxta-
hækkana í röð á 20 mánuðum. Þeim
fylgdu gengissveiflur og fyrst upp á
við og síðan niður,“ segir Sveinn S.
Hannesson framkvæmdastjóri Sam-
taka iðnaðarins, þegar hann lítur yfir
árið. „Okkur finnst þetta algjör
hrossalækning," segir Sveinn.
„Vonandi tekst að ná mjúkri lend-
ingu á næsta ári eftir undangengið
hagvaxtarskeið. En nýsamþykkt fjár-
lög sem hækka um 13% á milli ára
glæða því miður ekki þær vonir. Við
erum hræddir við að brotlending
kunni að vera framundan," sagði
Sveinn S. Hannesson. Hann segir að
afturkippurinn sé heimatilbúinn, ut-
anaðkomandi áhrif spilli ekki lengur
fyrir. Treina megi betur hina góðu tíð,
kæla megi hagkerfið rólega niður,
auka lífeyrissparnað og draga úr opin-
berum útgjöldum.
Beðið betri daga
„Þetta ár hefur verið erfiðara en oft
áður sem helgast af því að loðna og
sfld hafa verið í erflðleikum og undan-
farin misseri rækjan," segir Sveinn
Hjörtur Hjartarson
hagfræðingur LÍÚ.
„Fyrirtækin hafa
reynt að bregðast
við aðsteðjandi
vanda með aukinni
sameiningu fyrir-
tækja. Annað sem
hefur valdið útgerð-
inni gríðarlegum
vandamálum er
mikil verðhækkun á olíu sem hefur
stigið upp úr öllu valdi. Og hitt er
óvissan sem stafar af því að samning-
ar við sjómenn hafa verið lausir síðan
í febrúar, þrátt fyrir miklar umleitan-
ir. Einkum þetta tvennt skapar mikla
erfiðleika og óvissu."
Sveinn segir að ljósi punkturinn í
útgerð sé þó sá að menn hafa verið að
endurnýja flskiskip, og smiða ný.
„Þetta endurspeglar bjartsýni og von
inn á nýja öld. Menn láta ekki tíma-
bundna erfiðleika aftra sér frá þátt-
töku í sjávarútvegi. Þorskstofninn
hefur verið að ná sér undanfarin ár og
menn vænta þess að framundan séu
bjartari tímar,“ sagði Sveinn.
Of stórir fætur
„Samþjöppunin í verslun er orðin
staðreynd og ég tel að sú stefna sé
ekki svo hliðholl
viðskiptavinunum.
Þessi samþjöppun
er í gangi á mörg-
um sviðum og alls
ekki bara í mat-
vörubransanum,“
sagði Sigurbergur
Sveinsson, við-
skiptafræðingur og
kaupmaður í Fjarð-
arkaupi í Hafnarfirði. Hann segist
ekki vera í þeim sporum að fjölga
verslunum. Ein stór verslun verði lát-
in duga um sinn og henni vilji hann
og hans fólk sinna vel.
„I Danmörku hafa menn verið að
sameina ýmsa starfsemi. Þeir eru tals-
vert á undan okkur í þessum málum
en núna les maður að menn séu ekki
beinlínis í skýjunum af hrifningu. Við
verðum bara að doka við og láta
reynsluna skera úr um það hvort sam-
þjöppunin varð okkur til góðs,“ segir
Sigurbergur.
Sigurbergur segist heyra á fólki að
þaö sé ekkert hriflð af því að kannski
tveir stórir aðilar stjórni markaðnum
í verslun, slíkt sé fákeppni, sem eng-
inn veit hvað leiðir af sér.
„Þegar menn eru komnir með of
stóra fætur er hættan sú að einhverj-
ir minni troðist undir,“ sagði Sigur-
bergur Sveinsson 1 spjalli við DV.
Sigurbergur
Sveinsson.
Sveinn Hjörtur
Hjartarson.
Hin sjö feitu ár
Árið 2000 með fallegu rúnuðu töl-
umar var alla vega á yfirborðinu
hagfellt landsmönnum og og at-
vinnulífinu í landinu. Eins og spáð
var hér á þessum stað fyrir ári voru
nokkrar dökkleitar skýjatjásur farn-
ar aö þvælast fyrir á himninum eft-
ir sex ára samfellda gósentíð hjá
landsmönnum. Eilítið slökuðu
landsmenn á eyðsluklónni, en
stjómvöld með fúlgur fjár á milli
handa voru i miklum framkvæmda-
hug. Þrátt fyrir aðvaranir upplifði
þjóðin sjöunda velgengnisárið í röð,
mikiö þensluár, og þegar þetta er
ritað virðist það áttunda að renna
upp.
Draugagangur
Gamalkunnur draugur minnti á
sig á árinu, verðbólgan. Fáir tóku
þó drauginn alvarlega, en menn í at-
vinnlífinu fá kuldabólur þegar verð-
bólga lætur á sér kræla. Þeir sem
eru komnir til vits og ára vita hvaða
afleiðingar verðbólgan hefur. Hún
rústar fjárhag allra jafnt, fyrir-
tækja, hins opinbera og einstak-
linga. Verðbólguteikn voru á lofti í
byrjun árs og mögnuðust frekar en
hitt þrátt fyrir að ráðamenn teldu
litla hættu á ferðum. Enn virðist
loga glatt undir verðbólgukatlinum
og engu trúi ég um brotthvarf henn-
ar fyrr en ég tek á.
Oft hefur verkalýðnum og samn-
ingum hans verið kennt um verð-
bólguna. Samningar sem gerðir
voru á þessu ári voru á rólegu nót-
unum og verður þeim ekki kennt
um. Tvö verkfóll settu svip sinn á
árið. Annað kom niður á erlendum
gestum okkar, verkfall rútubílstjóra
í Sleipni. Hitt verkfallið stendur
enn þegar þetta er ritað, og það
kemur niður á ungu framtiðarfólki,
framhaldsskólanemum. Sleipnis-
verkfallið koðnaði niður eftir sögu-
legan bófahasar. Kennarar fram-
haldsskóla komu fram með stórar
kröfur, sem ríkisvaldið ætlar greini-
lega ekki að uppfylla.
Hrap hlutabréfanna
Almenningur sem hafði um ára-
bil fjárfest í hlutabréfum fyrirtækja,
innlendra sem erlendra, varð fyrir
sjokki á árinu þegar hlutabréfin í
deCode hröpuðu. Önnur hlutabréf,
jafnvel í traustum fyrirtækjum eins
og t.d. Eimskipafélaginu stórlækk-
uðu i verði og ljóst að margir tapa
fé, nema þeir bíði þess að verðið fari
upp aftur, sem hugsanlega gerist.
Hlutabréf hafa ekki lengur sömu til-
trú og fyrr. Birgir fsleifur Gunnars-
son aðalbankastjóri Seðlabankans
varaði landsmenn við og benti á að
hlutabréfamarkaðurinn og spilavít-
in eru sitt hvor hluturinn. Kannski
hafa margir rólegu fjárfestanna
hagnast best, þeir sem keyptu ríkis-
skuldabréf, sem gáfu lága en örugga
ávöxtun. Svartklæddir sölumenn
verðbréfafyrirtækjanna sem spruttu
upp eins og gorkúlur á tímabfii eru
famir að leita sér að öðrum störf-
um.
Jón Birgir Pétursson
blaöamaður
Bankastríð upphófst í byrjun árs
þegar bankastjóri Búnaðarbanka
sagði íslandsbankamenn bera út
fréttir um innherjaviðskipti í bank-
anum. Stefán Pálsson taldi sina
menn saklausa. Bankamál komu
mjög við sögu á árinu, fslandsbanki
og FBA, Fjárfestingabanki atvinnu-
lífsins, sameinuðust í einn stóran
banka. Og áfram hélt umræðan um
sameiningu Landsbanka og Búnað-
arbanka. Þeim umræðum lauk fyrir
örfáum dögum eins og alþjóð er
kunnugt. Samkeppnisráð heimilaði
ekki slíka sameiningu, sem var
mikið áfall fyrir ríkisstjórnina og
þá sem vildu sameina og töldu víst
að slíkt yrði leyft. Sameiningar
banka hafa að vísu hingað til ekki
leitt til betri kjara tii handa við-
skiptavinum, en kannski er
framundan betri tíð í þeim efnum.
Verslunarhallir um alla móa
Verslun í landinu virðist vaxtar-
broddurinn. Opnun nýrra stórmark-
aða telst varla fréttnæmur atburður
lengur. Baugur og verslanir þeirrar
keðju styrktu sig enn í sessi á árinu,
bæði innanlands og utan, en sam-
keppnisaðilar, verslanir KEA og
Kaupás, keðja Nóatúns, Kaupfélags
Árnesinga og Esso, hömluðu á móti.
Undir lok þessa árs sló í brýnu milli
Bónusbúða og nýtilkominna Krónu-
verslana sem Nóatún/KÁ settu á
fót. Nokkra daga kepptust búðirnar
við að nánast gefa hluta af varningi
sínum.
Suður í Kópavogi þjóta upp versl-
unarhallir og ljóst að í komandi
framtíð verða höfuðstöðvar smá-
söluverslunar í Smárahvammsland-
inu, þar sem var friðland mófugla
fyrir nokkrum árum. Það er athygl-
isvert að stór hluti smiða og bygg-
ingaverkamanna sem vinna við
stórbyggingar hér á landi, þar á
meðal stóra mollið i Smáranum,
koma erlendis frá.
Þorpin á vonarvöl
Atvinnuleysi á íslandi var nánast
ekki til á árinu, ef undan eru skild-
ir staðir þar sem byggðastefnan hef-
ur ekki reynst nein lækning, og
kvótakerfið er að gera út af við. Á
sama tíma og vel virðist ganga víða
í þjóðfélaginu eru allmörg kauptún
á íslandi í hreinni útrýmingarhættu
eins og staðan er í dag. Það kann
ekki góðri lukku að stýra í atvinnu-
málum landsmanna þegar blómleg
þorp eins og Bolungarvík og Vest-
mannaeyjar geta varla brauðfætt
fólkið sitt. Atvinnulif beggja þessara
staða varð fyrir gífurlegum áfóllum
á árinu.
Bolungarvík treysti mjög á fyrir-
tækið Nasco sem var talið öruggt
með stóran hluta þess kvóta sem
gefinn var út á Flæmska hattinum.
Þegar liða tók á árið kom hinsvegar
bitur sannleikurinn í ljós, - fyrir-
tækið var gjaldþrota og bolvísk
heimili sátu eftir í sárum. í Eyjum
reið hvert áfallað öðru þyngra yfir
íbúana, nú síðast þegar stór hluti ís-
félagsins varð að öskurúst eftir
íkveikju. Öflug útgerðarfélög voru
að bergja á beiskum bikar, meðal
þeirra risamir á Akureyri, ÚA og
Samherji. íslendingar eiga eina 40
togara sem eru hluti af hnattvæð-
ingunni sem íslensk fyrirtækið að-
hyllast mjög. Ekki er ljóst hvort sá
útvegur stendur sig betur en togar-
arnir sem afla á heimamiðum. Ljót-
ar taptölur birtust á árinu frá út-
gerð og fiskverkun víða um landið.
Ljóst er að flestir nytjastofnar í
sjónum við ísland eru á niðurleið
þrátt fyrir þá verndunarstefnu sem
tekin var upp fyrir mörgum árum.
Menn verða að gera sér grein
fyrir því að á sjávarútvegi hvíla
stoðir þessa lands, - og að fiski-
þorpin eru okkur enn afar mikils
virði. Þeim verður að hjálpa á fæt-
uma aftur.
Ari Teitsson, formaður Bændasamtakanna, segir árið 2000 gott bændum:
Mesti
Bændur eru ánægðir með árið
2000. Ari Teitsson, formaður
Bændasamtakanna, segir að veður-
far hafi verið óvenjulegt og sérlega
gott til landbúnaðar, sem endur-
speglaðist í mikilli uppskeru jarðar-
gróða, heyja, koms, garðávaxta,
ræktun öll var í sögulegu hámarki,
meiri en nokkru sinni fyrr í íslands-
sögunni að sögn Ara. Sauðfjárbænd-
ur era bjartsýnir en kúabændur
kannski síður.
Ýmis góð teikn voru á lofti hjá ís-
lenskum bændum og kannski eru
þeir og afurðir þeirra að fá meiri og
almennari viðurkenningu almenn-
ings.
„Búvörusalan var i sögulegu há-
marki, mjólkursala jókst um nærri
3% frá fyrra ári, skýringin eflaust
heilsubylgjan á seinni hluta ársins,
samanburður á sykumeyslu annars
vegar og mjólkurvörum hins vegar
var mjólkinni jákvæður og sann-
gjam. Kjötsalan í ár er 4-5% meiri
en nokkum tíma áður, sem er afar
jákvætt. Hluti af því eru kjúklingar,
en lambakjötssala fór upp á viö og
jarðargróði sögunnar
það tengist áreiðanlega umræðunni
um hollustuna," segir Ari Teitsson.
„Fólk finnur í kjölfar
erlendrar umræðu
að það skiptir
máli hvað það
lætur ofan í sig.
Þetta hjálpar
lambinu. Ég er
viss um að þessi
umræða held-
áfram, en lambið er viðkvæmt fyrir
kaupgetunni. Þó er svo komið að
lambið er orðið ódýrari en ýsan. Sú
breyting á fiskverði mun ekki
ganga til baka,“ sagði Ari.
„Sauðfjársamningurinn sem við
gerðum í vetur er tímamótasamn-
ingur og hvetur til skipulagðari bú-
skapar í sauðfjárrækt og þar er tek-
ið tillit til landnýtingar sem er við-
urkenning bænda á þvi að þeir ætli
að vinna að viðhalda lands-
gæðum,“ sagði Ari.
Jarðskjálftar á Suð-
urlandi voru bænd-
um viss léttir því
byggingar
bænda
stóðu sig afar vel. Lengi hefur það
hvílt þungt á bændum hvað gerast
mundi í slíkum skjálfta. Ari segir
að sérstaklega nýjar bygginar hafi
staðist prófið.
Norskar kýr voru mjög í umræð-
unni á árinu. Guðni Ágústsson
landbúnaðarráðherra leyfði inn-
flutning norskra fósturvísa. Ari
Teitsson segir að nýtt erfðaefni í
nautgripi hafi verið flutt inn undan-
farin 20 ár, til dæmis Galloway og
Angus til framleiðslu á nautakjöti.
„Þetta er tilraun sem mun taka
mörg ár, menn ættu því að halda ró
sinni á meðan. Stóryrði og stríð
eiga ekki við í þessu máli. Allar
framfarir byggjast á vísindum. Eftir
áratug verður tekin endan-
leg ákvörðun, af eða á, og
ástæðulaust að fyllast móð-
ursýki núna,“ sagði Ari
Teitsson.
Ari Teitsson
Stóryrði og stríð eiga ekki við
þegar reyndar eru vísindaleg-
ar umbætur.