Dagblaðið Vísir - DV - 03.08.2001, Qupperneq 12

12
Helgarblað
FÖSTUDAGUR 3. ÁGÚST 2001
DV
Lögbann á vímuefni
verra en lögleiðing
Yfirvöld í Kanada lögleiddu á
mánudaginn síðastliðinn notkun
kannabisjurtarinnar marijúana í
lækningaskyni fyrir dauðvona sjúk-
linga og þá sem þjást af krónískum
verkjum, fyrst allra ríkja í heimin-
um. Yfirvöld hafa síðasta árið veitt
undanþágur fyrir fólk sem er dauð-
vona að nota vímuefnið. Með lögun-
um geta, auk dauðvona einstak-
linga, eyðni- og krabbameinssjúk-
lingar og fólk sem þjáist af gigt, MS
og flogaveiki fengið leyfi til að
rækta eigið marijúana eða látið
aðra rækta fyrir sig. Kanadíska rik-
ið hefur líka gert samning við fyrir-
tæki um að rækta marijúana fyrir
sig svo hægt sé að deila út til þeirra
sem ekki hafa færi á að rækta.
Helmingur vill lögleiða
Um áratugaskeið hefur farið fram
umræða um lögleiðingu kannabis-
efna, auk þess sem frjálshyggju-
menn hafa í síauknum mæli kallað
eftir lögleiðingu allra vímuefna,
harðra eða veikra. Yfirvöld í
Kanada vilja þó ekki stíga skreflð til
fulls og lögleiða marijúana í afþrey-
ingarskyni. Hins vegar hafa þau gef-
ið í skyn að þau séu tilbúin að ræða
möguleikann á því. Hæstiréttur
landsins hefur einnig samþykkt að
taka fyrir mál um hvort lögbann
marijúana gengur gegn stjórnar-
skrá landsins, þar sem lyfið ógni
ekki heilsu fólks að neinu verulegu
leyti. Almenningur í Kanada virðist
líka tilbúinn í umræðuna ef marka
má skoðanakönnun sem kanadíska
blaðið Ottawa Citizen lét gera.
Spurt var hvort lögleiða ætti
marijúana algerlega og voru nálægt
50% aðspurðra hlynntir lögleiðingu.
Þessi niðurstaða virðist vera í
samræmi við þá þróun sem á sér
stað i mörgum öðrum rikjum, þá
sérstaklega vestrænum. Raddir ger-
ast æ háværari um að lögleiða eigi
kannabisefni. Rökin sem beitt er
eru einmitt þau að lyfið gagnist í
lækningum og sé í raun skaðlaus-
ara efni heldur en bæði sígarettur
og áfengi, sem bæði eru lögleg
vímuefni. Rökin á móti eru yfirleitt
þau sömu; að um hættulegt eiturlyf
sé að ræða, auk þess sem fikt við
kannabisreykingar leiði til iðulega
út í neyslu sterkari efna. Seinni rök-
in hafa reyndar orðið vopn í hönd-
um lögleiðingarsinna sem benda á
að sömu aðilarnir sjái um að dreifa
kannabisefnum og sterkari efnum.
Með lögleiðingu verður komið i veg
fyrir tengslin á milli kannabisefna
og sterkra efna með þeim afleiðing-
um að færri fara úr því veika yfir í
það sterka.
Umburöarlyndi eykst
Svo virðist sem sumir stjómmála-
menn séu að átta sig á þessum rök-
um. Þekkt er orðin ákvörðun hol-
lenskra yfirvalda að sýna umburð-
arlyndi gagnvart kannabis. Deilt
hefur verið um ágæti árangurs til-
raunarinnar þar sem því er haldið
fram að ástandið, t.d. í Amsterdam,
hafi versnað. Yfirvöld hafa hins veg-
ar sagt að t.d. hafi heróinfíklum
fækkað frá lögleiðingu. Könnun
Trimbos-stofnunarinnar í Hollandi,
stofnunar fyrir geðsjúka og fíkla,
sýndi að 41% 15 ára unglinga í Bret-
landi hafði prófað kannabisefni, þar
af 24% í mánuðinum fyrir könnun-
ina. 1 Hollandi höfðu aðeins 29% 15
Marijúanaumræöan nógu þroskuð til lögleiðingar
Umræöa um lögleiðingu kannabis hefur verið í gangi í áratugi. Svo virðist sem sú umræða sé að bera ávöxt um
bessar mundir. Kanada hefur t.d. lögleitt það til notkunar í iækningaskyni.
hefur blaðið skrifað reglulega um
gagnsleysi hinnar hörðu löggjafar
ríkja gegn vímuefnum, sem segja
má að eigi rætur sínar að rekja til
Bandaríkjanna á miðjum níunda
áratugnum. Mörgum þykir það hafa
sýnt sig að slík löggjöf hafí í engu
gengið upp. Hægt er að taka Banda-
ríkin sem dæmi. Á hverju ári er þar
eytt 3500-4000 milljörðum króna í
stríðið gegn vímuefnum, bæði inn-
anlands sem og utan. Samt sem áð-
ur hefur neysla vímuefna aukist
þar. Nú er svo komið að þriðjungur
Bandaríkjamanna yfir 12 ára aldri
hefur prófað vímuefni og rétt tæp
10% hafa neytt þeirra einhvern tím-
ann síðustu 12 mánuðina.
Rök The Economist með lögleiö-
ingu vímuefna, fyrir utan dæmið að
ofan, eru tvenns konar. Það fyrsta
sem The Economist hefur við lög-
bann á vímuefni að athuga er réttur
hvers einstaklings til að ráða yfír
eigin líkama og sál, svo lengi sem
það skaðar ekki aðra. Hugsun sem
er tekin upp eftir breska heimspek-
ingnum John Stuart Mill. Þetta er
að mestu gert í dag. Fólk má vera á
reiðhjólinu sínu úti á götu, fara í
fjallgöngur, fallhlífarstökk og reykja
sígarettur.
Risastórt efnahagskerfi
Hin rökin eru efnahagsleg. Með
því að herða stöðugt lög og reglur
um vímuefni hefur verið búið til
undirheimaefnahagskerfi sem blað-
ið telur að velti tæpum 15.000 millj-
arða á ársgrundvelli. Sem er svipað
og tóbaks- og áfengisiðnaðurinn
veltir árlega. Blaðamenn The
Economist benda á að þessir pen-
ingar renni allir til glæpamanna
sem síðan noti þá til spillingar.
Til að dreifa vímuefnunum um
víðan heim þarf burðardýr. Ein-
staklingar sem taka slíkt að sér eru
oftar en ekki saklausir einstakling-
ar sem af einhverjum sökum þurfa
ára unglinga prófað kannabis og
þar af 15% mánuðinn fyrir könnun-
ina.
í Sviss er nú búið að slaka veru-
lega á lögum um kannabisefni.
Raunar hefur verið löglegt i
nokkurn tíma að rækta virkar
hampplöntur sem er annað nafn yf-
ir kannabisplöntur. Hins vegar
mátti ekki selja blöð eða blóm til
neyslu, bann sem margir sneyddu
hjá með því að selja tepoka og opn-
anlega plastkubba með kannabis í
og merkimiðum um að vörurnar
væru ekki til neyslu. Neysla hefur
hins vegar verið leyfð núna. Á Ital-
íu er leyfilegt að vera með allt að
tvö grömm á sér án þess að fá sekt
eða missa efnið í hendur lögregl-
unnar. í einu lögregluumdæmi í
Bretlandi er svo tilraun í gangi um
að sleppa þeim sem nást með lítið af
kannabisefnum. Stjómmálaleiðtog-
ar þar í landi hafa líka gerst æ op-
inskárri i umræðunni og jafnvel
hafa meðlimir í íhaldsflokknum
sagt að skoða megi málið, sumir
jafnvel stutt lögleiðingu.
Sterk efni líka lögleg
Á meðan umræða um lögleiðingu
veikari vímuefna er smám saman
að hafa áhrif á stefnumörkun hefur
umræða um lögleiðingu sterkra
efna hingað til ekki náð álíka hæð-
um enda hvílir mikil bannhelgi yfir
slikri umræðu.
Þó hefur lítill hópur fólks tekið af
skarið og þar í hópi er breska blað-
ið The Economist. I þónokkur ár
Bandaríkjamenn berjast með kjafti og klóm gegn vímuefnainnflutningi
sem þrátt fyrir það hefur aukist jafnt og þétt ásamt neyslu.
á peningum að halda, hvort sem það
er vegna atvinnuleysis eða þá að um
fíkla er að ræða sem vantar peninga
fyrir meiri vímuefnum eða eru að
borga skuldir.
Enn fremur grafa þeir glæpa-
hringir sem myndast í kringum
vímuefnaframleiðslu og -dreifingu
undan lýðræði. Þetta á bæði við i
framleiðslulöndunum sem og þeim
löndum sem flutt er inn í. Þetta ger-
ist með mútum til embættismanna á
öllum stigum stjórnkerfisins. Barátt-
an gegn glæpahringjunum gerir lítið
betra. Þetta hefur sýnt sig með bar-
áttu Bandaríkjanna. Með loforðum
um stór fjárframlög þvinga banda-
rísk stjórnvöld rikisstjórnir fátækari
ríkja jafnvel út í það að brjóta mann-
réttindi svo árangri sé náð. Besta
dæmið er sjálfsagt Kólumbía. Með
lögleiðingu er nokkuð vist að spill-
ing og glæpastarfsemi hefði ekki til-
verugrundvöll lengur.
Hættan á aukinni neyslu
Þeir sem berjast fyrir umræðu um
lögleiðingu allra vímuefna ganga
ekki um með þær ranghugmyndir í
höfðinu að vímuefni séu skaðlaus
skemmtiefhi. Þvert á móti gera flest-
ir sér grein fyrir þvi að með lögleið-
ingu yrði örugglega einhver aukning
í neyslu og fleiri leiddust út í neyslu.
Ekki síst vegna þess að vímuefni
bjóða upp á vellíðan sem fólk sækist
í aftur. Flest vímuefni valda andlegri
fíkn og er hlutfall fíkla miðað við þá
sem prófa um 1 af hverjum tíu. Lík-
amleg fíkn er þó til eins og heróín
þar sem nálægt 1 af hverjum 3 verð-
ur fíkn að bráð. Tölurnar eru fengn-
ar úr The Economist.
Það eru samt sem áður heilbrigð-
isleg rök fyrir lögleiðingu. Vegna
þeirrar bannhelgi sem hvílt hefur yf-
ir vímuefnum hafa vísindamenn
ekki haft tækifæri sem skyldi til að
rannsaka virkni efna til hlítar né
áhrif þeirra á einstaklinga. Með lög-
leiðingu ykist þekking á virkni
þeirra og hægt yrði að láta vita ef
einhver líkamlegur kvilli gerði það
eða hitt vímuefnið óæskilegt fyrir þá
einstaklinga er slíkan kvilla hefðu.
ístað þeirra gífurlegu fjármuna
sem fara í baráttuna gegn vímuefn-
um, plús það sem fengist í skatttekj-
ur af sölu þeirra, væri með lögleið-
ingu hægt að bæta meðferðarmögu-
leika fyrir þá sem falla í fíkn, auk
þess sem fjármagn í fræðsluherferð
fengst. Stjómvöld eiga mun auðveld-
ara með að stýra flæði vímuefna eft-
ir lögleiðingu. T.d. yrði auðveldara
að stjórna aðgangi barna að vímu-
efnum eins og nú er gert með tóbak
og áfengi. Að lokum væri hægt að
stjóma gæðum og styrkleika efna
sem seld yrðu. Oftar en ekki er
vafasöm samsetning vímuefna notuð
í forvarnarherferðir.
Vitsmunaleg umræöa
Umræðan um vímuefni er til stað-
ar i heiminum. Það sem hefur hins
vegar bagað hana hingað til er það
siðferðislega svið sem hún er á. Allt
er gert til að koma í veg fyrir vits-
munalega umræðu um kosti þess og
galla að lögleiða vímuefni. í staðinn
eru þau úthrópuð eitur, sem flestir
eru sammála um, og meiri og meiri
fjármunum ausið í baráttuna gegn
þeim, án sýnilegs árangurs að því er
virðist. Svo harkalega er barist að
skýrslu heilbrigðisstofnunnar Sam-
einuðu þjóðanna, sem sýndi fram á
að kannabis væri skaðminna en
áfengi og tóbak, var stungið undir
stól. Það er kannski kominn timi fyr-
ir nýja hugsun.
Byggt á greinum frá The
Economist og BBC.