Dagblaðið Vísir - DV - 11.08.2001, Side 27

39
LAUGARDAGUR 11. ÁGÚST 2001
1>"V_________________________________________________________________________________________________Helgarblað
mig
„í nœstu viku verða
menn búnir að gleyma
verslunarmannahelginni
og á nœsta ári verða
haldnar aðrar útihátíðir.
Á meðan þetta er dœgur-
mál þá gengur vélin. í
gcer var það Árni John-
sen, í dag eru það útihá-
tíðir á morgun eitthvað
annað. “
þeir sem um það sáu skili sínu
verki og beri á því ábyrgð. Við verð-
um að vona að þau sakamál sem
upp koma í kjölfarið fái eðlilega
meðferð.
En ég vil taka það skýrt fram að
við höfum mikla samúð með þeim
sem urðu fyrir ofbeldi á Eldborg,
hvort sem það var kynferðislegt eða
annað. Okkur er alls ekki sama um
þetta fólk og erum ekki stoltir af því
sem fyrir það kom. Fólk má ekki
gleyma því að við eigum líka systur,
dætur og mæður. Við eigum líka
flölskyldur sem við þurfum að
horfast í augu við og það er ekki
gaman þegar svona er í pottinn
búið. Við reynum að fylgjast með
þessum málum eftir bestu getu og
höfum hvergi reynt að geri lítið úr
þjáningum þessa fólks.“
Sjálfskipaðir byssumenn
- Komu viðbrögðin ykkur á óvart?
„Nei, i rauninni ekki. Það er alltaf
ráðist á nýjustu hátíðina. Halló Ak-
ureyri var hökkuð í spað, Uxinn var
tekinn af lífl og þannig mætti lengi
telja.“
- Einar segir að hugmynd þeirra
sem að Eldborgarhátíðinni stóðu hafi
verið að halda vandaða tónlistarhátíð
og nefnir Roskilde eða Hróarskeldu-
hátíðina í Danmörku sem fyrirmynd.
En verður Eldborg aftur að ári?
„Fyrir okkur var þetta hugsjóna-
starf fyrir íslenska tónlist og fyrsta
skrefið í að skapa íslenska hátíð eins
og Hróarskeldu. Við vildum skapa
tónlistarveislu á þessum fallega stað.
Von okkar var sú að hann yrði eftir-
sóttur staður að spila á fyrir hljóm-
sveitir, ekki bara innlendar heldur
erlendar líka.
Síðan hafa sjálfskipaðir byssu-
menn ímyndaðs réttlætis séð um að
ganga af þessari hugmynd dauðri og
ég veit ekki hvort við höfum svo mik-
inn áhuga á því að gera þetta aftur.
Það voru þarna 50-60 hljómsveitir
sem sumar voru vaktar upp frá dauð-
um til að koma þarna fram. Þetta
gladdi marga og margir skemmtu sér
vel en það hefur fallið í skuggann.
Við búum yfir mikilli þekkingu eftir
þetta en hefur ekki verið boðið að
taka þátt í starfi til þess að færa slík-
ar hátíðir til betri vegar. Með þessu
finnst okkur opinberir aðilar vera að
einangra okkur. Með þessu fellur sá
skuggi á okkur að við kunnum ekki
til verka. Ég efast um að við höfum
áhuga á að endurtaka þetta undir
þessum formerkjum."
- Miðað við gestafjölda - varð
hagnaður af þessu?
„Það fara engar íbúðir á uppboð en
miðað við þann kostnað sem er að
hlaðast upp verður ekki mikið eftir
umfram eðlilegan launakostnað."
Meðan dægurvélfn gengur
- Þú hefur verið kallaður „spin
doctor" og ímyndarmeistari. Nú má
segja að þú sitjir hinum megin við
borðið og þurfir á ímyndarráðgjöf
að halda. Hvernig kanntu við þetta
hlutverk?
„Ef menn eru heiðarlegir og taka
ábyrgð á sínum málum þá þarf ekki
á neinni ráðgjöf að halda. Ég hef
ráðfært mig við mitt samstarfsfólk
og fjölskyldu en þarf að öðru leyti
enga aðstoðarmenn í því. Það er
ekki hægt að fegra þetta eða gera
það áhugaverðara. Við erum að
greina vandann og gera hreint fyrir
okkar dyrum.“
- Hefurðu staðið 1 þessum spor-
um áður og finnst þér þetta auðvelt?
„Gallinn við þetta allt saman er
sá að sjórinn drekkir sinni eigin
öldu eins og Einar Ben sagði. I
næstu viku verða menn búnir að
gleyma verslunarmannahelginni og
á næsta ári verða haldnar aðrar úti-
hátíðir. Á meðan þetta er dægurmál
þá gengur vélin. í gær var það Árni
Johnsen, i dag eru það útihátíðir, á
morgun eitthvað annað. Ég vona
bara ... eða öllu heldur skora á
dómsmálaráðherra að fylgja þess-
um vinnuhóp sínum eftir. Ég vona
að hún styrki hann og setji í hann
fólk sem haldið hefur útihátíðir svo
að í hópnum verði ekki bara fólk
með eina skoðun. Ég vona að hún
geri það frekar en að gera þetta að
enn einum opinbera saumaklúbbn-
um sem ekkert skilur eftir sig nema
eina stóra reglugerðafroðu sem enn
og aftur enginn getur unniö eftir.
Við unnum eftir settum reglum
en samt er enginn ánægður! Eftir
situr þó gott samstarf við Ólaf
sýslumann, Björn lögreglustjóra,
Sigrúnu oddvita, björgunarsveitar-
menn og landeigendur. Þetta er allt
fyrirmyndarfólk og gott að vinna
með.
Hvað mig persónulega varðar þá
er ég nú á þeirri skoðun að sterkir
menn séu ekki dæmdir á því hversu
auðveldlega þeir séu slegnir niður
heldur hversu snöggir þeir séu aft-
ur á fætur.“ -PÁÁ
Hvað gerðist á
Eldborgarhátíðinni?
Þar söfnuðust saman 8-9000 gest-
ir, aðallega ungt fólk, og skemmtu
sér frá fimmtudegi til mánudags.
10 stúlkur leituðu til starfsmanna
Stígamóta á meðan á hátíðarhöldun-
um stóð og kváðust hafa verið beitt-
ar kynferðislegu ofbeldi eða nauðg-
að. í tveimur tilvikum er talið að
um hópnauðgun hafi verið að ræða.
Fómarlömbin voru öll á aldrinum
16-18 ára gömul.
Talsvert magn af smjörsýru, sem
er sterkt bragðlaust svæfingarlyf,
var í umferð á hátíðinni. Lyfinu er
einkum ætlað að „rota“ fórnarlömb
svo nauðgarar geti komið fram vilja
sínum. Nær algert minnisleysi mun
fylgja í kjölfarið.
Smjörsýran virðist hafa verið
seld á Eldborgarhátíðinni og vitað
að henni var t.d. blandað í LGG-
mjólkurdrykki.
Ofbeldi, annað en kynferðislegt,
var einnig mjög áberandi og virðist
flokkur manna hafa gengið um
svæðið í þeim tilgangi einum að
berja og misþyrma þeim sem voru
einir á ferð eða varnarlitlir vegna
ölvunar.
Umgengni um svæðið var afar
slæm og hreinsunarstarf stendur
enn yfir þegar þetta er skrifað.
Ruslagámar yfirfylltust, ruslapokar
virðast almennt ekki hafa verið not-
aðir. 300 tjöld voru skilin eftir af
ásettu ráði og í nokkrum tilvikum
kveikt í þeim og öðrum viðlegubún-
aði. Mikill Qöldi óskilamuna er í
Hvernig var?
Gagnrýnendur hafa notaö orö eins og „stjórnlaus hryllingur" eöa „fór alger-
lega úr böndunum" og „mikil grimmd og ofbeldi" til þess að lýsa ástandinu á
Eldborg sem þeir segja aö hafi versnaö dag frá degi og keyrt úr hófi á
mánudag.
Nokkrar tölur um nauðganir:
Eldborg sló
öll met
- aðeins fjórða hvert brot tilkynnt
Samkvæmt tölum, sem Stígamót
hafa tekið saman, bárust fimm til-
kynningar vegna nauðgana til sam-
takanna árið 1995 sem sérstaklega
tengdust útihátíðum. Árið 2000 voru
slíkar tilkynningar niu talsins vegna
útihátíða en á miðvikudag höfðu
samtökunum borist tilkynningar um
alls 13 nauðganir á útihátíðum um
verslunarmannahelgina 2001, þar af
10 á Eldborgarhátíðinni og tvær til-
raunir til nauðgunar þar að auki. Þó
ekki sé ástæða til að draga miklar
ályktanir af þessum tölum gefa þær
ótvíræða vísbendingu um að slíkum
tilvikum virðist fara fjölgandi og
ennfremur að Eldborgarhátíðin hafi
slegið öll met hvað þetta varðar. Þar
var flestum nauðgað.
Samkvæmt tölum Stigamóta voru
aðeins tæp 9% nauðgara alveg
ókunn fórnarlambinu í þeim tilvik-
um þar sem leitað var til samtak-
anna. Árið 2000 leituðu 380 einstak-
lingar til Stígamóta en 214 voru að
koma í fyrsta skipti.
Samkvæmt tölfræði, sem amerísk
samtök gegn nauðgunum, hliðstæð
við Stígamót, gefa út, þekkir fórnar-
lambið nauðgarann náið í tæplega
70% tilvika.
í 45% tilvika er nauðgarinn undir
áhrifum áfengis eða eiturlyQa.
Tæplega 70% nauðgana eiga sér
stað á kvöldin og næturnar.
í 30% tilvika beitir nauðgarinn
vopni eða deyfilyfi til að koma vilja
sínum fram.
Rannsóknir í Bandaríkjunum
sýna að 12% táningsstúlkna og 20%
fullorðinna kvenna hefur verið
nauðgað á ævinni. Hliðstæðar rann-
sóknir meðal ungra kvenna í banda-
rískum háskólum sýna að 15%
þeirra hafi einhvern tímann verið
nauðgað. Áþekkar rannsóknir í öðr-
um löndum meðal ungra kvenna
sýna að þetta hlutfall er 14% á Nýja-
Sjálandi, 12% í Englandi og 8% í
Kanada.
Talið er að nauðganir séu minnst
sýnilegar allra glæpa. Talið er að
einungis 16% nauðgana séu yfirleitt
tilkynntar eða kærðar til lögreglu.
Nýlegar tölur frá íslandi sýna að ein-
ungis lítið brot af þeim nauðgunum
sem tilkynntar eru til lögreglu enda
í ákæru á hendur gerandanum.
Tilkynningar og kærur berast oft
mjög seint, stundum mörgum vik-
um, mánuðum eða árum eftir afbrot-
ið. Af þessu má ráða að hafi vit-
neskja um 13 nauðganir borist til
Stígamóta fáum dögum eftir verslun-
armannahelgi er í raun líklegt að
brot af því tagi hafi skipt mörgum
tugum yfir þessa einu helgi. Það er
líklegt að 30-40 nauðganir hafi í
rauninni átt sér stað á Eldborgarhá-
tíðinni þótt aðeins hafi borist spurn-
ir af 10. -PÁÁ
vörslu lögreglu og starfsfólks, þar á
meðal 40-50 farsimar.
Starfsfólk Stigamóta og þeir
læknar sem störfuðu við neyðar-
móttöku á svæðinu hafa látið í ljós
þá skoðun að aðstaða sem þeim var
boðið upp á hafi verið alls ófull-
nægjandi og gæslu og eftirliti á
svæðinu hafi verið mjög ábótavant.
Gagnrýnendur hafa notað orð
eins og „stjórnlaus hryllingur" eða
„fór algerlega úr böndunum" og
„mikil grimmd og ofbeldi" til þess
að lýsa ástandinu á Eldborg sem
þeir segja að hafi versnað dag frá
degi og keyrt úr hófi á mánudag.
Fyrsta nauðgunin var tilkynnt þeg-
ar á aðfaranótt föstudags.
-PÁÁ
Þórólfur Þórlindsson:
Stjórnlaust
ofbeldi eykst
„Útihátíðir hafa
alltaf verið til sér-
stakra vandræða og
þeim fylgt ákveðinn
fómarkostnaður. Það
virðist sem ofbeldi sé
að verða stjórnlaus-
ara en áður og stjórn-
leysi í samskiptum
fólks eykst jafn-
framt,“ sagði Þórólf-
ur Þórlindsson pró-
fessor þegar DV leitaði álits hans á því
hvaða ályktanir mætti draga af hátíð-
árhöldum liðinnar helgar.
Þórólfur hefur rannsakað lífsstíl
ungs fólks og unglinga undanfarin ár
og þekkir margt í þeim efnum betur en
aðrir.
„Það er augljóst að ofbeldi er að
breytast. Á síðustu 5-10 árum sjáum
við meira af tilgangslausu ofbeldi en
áður og það lýtur ekki þeim óskráðu
reglum sem áður giltu. Ókunnugir ráð-
ast á ókunnuga að tilefnislausu og
meira vægðarleysi er sýnt. Þetta
stjórnleysi ásamt meira sinnuleysi
fólks um ókunnuga leiðir af sér að fólk
óttast ofbeldi mun meira en áður.“
Sögur um unglinga sem brenndu
tjöld sín og skildu eftir i lok Eldborgar-
hátíðarinnar hafa vakið nokkra at-
hygli. Er það ekki þversögn að ung-
lingar sem vinna meira en jafnaldrar
þeirra annars staðar í heiminum skuli
ganga svona um eigur sínar?
„Þetta minnir á ritúal eða athöfn, að
brenna allar brýr að baki sér. íslensk-
ir unglingar vinna meira en jafnaldrar
þeirra hjá öðrum þjóðum og hafa þar
af leiðandi meiri tekjur og verða i
þeim skilningi fyrr fullorðnir. Ég
minnist þess ekki að hafa séð þetta
áður í þessum mæli.“
Þórólfur minnti á að útihátíðir, lík-
ar þeim sem nú er rætt um, eigi sér
langa sögu í íslenskri skemmtana-
menningu. Fyrstu útihátíðimar, sem
vöktu umtal og hneykslan fyrir hömlu-
lausar skemmtanir, voru á Hreðavatni
upp úr 1950 en margir muna einnig
Húsafell nokkrum árum síðar, Saltvík
kringum 1970 og rómaðar Atlavíkurhá-
tíðir í byrjun áttunda áratugarins.
Ef til vill má rekja þessa hefð enn
lengra aftur. Á fyrri helmingi 20. aldar
var réttardagurinn ein stærsta hátíð
ársins. í Skeiðaréttum í Ámessýslu fór
að tíðkast upp úr 1920 að reisa sam-
komutjöld og þá fór fólk að flykkjast úr
Reykjavík austur í réttirnar og þótti þá
velsæmi og skemmtanahaldi mjög fara
aftur og vakti hneykslan og reiði i
samfélaginu.
Enn lengra er aftur til Jörfagleði og
smalabúsreiða fyrri alda þegar ungt
vinnufólk hópaðist saman og hafði í
frammi guölaust og óábyrgt athæfi.
Sagt er að 19 börn óskilgetin hafi kom-
ið undir á einni af seinustu Jörfagleð-
inni. Með samstilltu átaki yfirvalda og
kirkjunnar tókst að kveða þessar
skemmtanir niður og útrýma þeim.
-PÁÁ
Þórólfur
Þórlindsson.