Dagblaðið Vísir - DV - 15.05.2002, Blaðsíða 17

17
MIÐVIKUDAGUR 15. MAÍ 2002
DV__________________________________________________________________________________________________________________________Menning
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir silja@dv.is
Spegill samfélaga
á öllum
tímum
- Gerpla Halldórs Laxness kemur í fyrsta skipti út á færeysku
Á hundrað ára afmœlisdegi Halldórs Laxness,
23. apríl síóastlióinn, kom Gerpla út í fyrsta sinn
á fœreysku og heitir þar Garpatáttur. Þýðend-
urnir eru tveir, Martin Nœss, sem er landsbóka-
vörður í Fœreyjum, og kona hans Þóra Þórodds-
dóttir. Útsendari DV var í Fœreyjum daginn sem
bókin kom út og eftir að hafa hlýtt á kynningu
þeirra á þýóingunni og upplestur í Norrœna hús-
inu falaöi hann af þeim viótal og uppskar boð í
morgunkaffi á heimili þeirra.
Gerpla er ekki fyrsta skáldsaga Halldórs Lax-
ness sem kemur út á færeysku. Áður hafa Salka
Valka og íslandsklukkan komið út í þýðingum
feðginanna Sigurðar Jóensen og Turiðar Sigurðar-
dóttur. Þýðing Sigurðar á íslandsklukkunni þykir
raunar með allra besta prósa sem skrifaður hefur
verið á færeysku, þannig að ekki er heiglum hent
að fara í fótin hans sem þýðanda Halldórs Lax-
ness.
Sautján kommur og allar á réttum
stað
Aldarafmæli skáldsins er auðvitað tilvalið til-
efni til að bæta við þýðingum; hitt liggur kannski
ekki í augum uppi að ráðast til atlögu við sjálfa
Gerplu. Fyrsta spurningin hlýtur því að vera
hvers vegna Gerpla?
Fyrir því eru nokkrar ástæður, að sögn þeirra
hjóna. „Áður höfðum við þýtt saman Lykil að ís-
lendingasögum eftir Heimi Pálsson þar sem við
þýddum meðal annars nokkur brot úr Gerplu og
þá vaknaði áhuginn. Sennilega hefðum við þó
aldrei þýtt bókina alla ef við hefðum ekki eytt
sumrinu 1996 á Vestfjörðum. Þá dvöldum við á Al-
viðru í Dýrafirði og kynntumst þar fólki sem lifði
ennþá svolítið í Fóstbræðrasögu. Kannski hefði
legiö beinna við að þýða Gísla sögu þar sem við vor-
um í Dýrafirði en það var búið að því!“
Þau Martin og Þóra byrjuðu að þýða Gerplu í tóm-
stimdum sínum. „Við höfðum ekkert
endilega hugsað okkur að gefa þýðing-
una út, héldum jafhvel að við værum
bara að dunda okkur við þetta til gam-
ans en svo sá útgefandi hjá okkur
handritið og falaði það til útgáfú.“
- Nú er Gerpla skrifuð á tungumáli
sem er einstakt, tilbúnu fommáli sem
kannski er hvergi til annars staðar.
Það hlýtur að hafa verið vandasamt að
þýða hana fyrir færeyska nútímales-
endur.
„Vandamálið með aldur málsins var
ekki aðalmálið heldur hitt hversu ná-
lægt stíl og hrynjandi textans við gát-
um farið,“ segir Martin. „Við byijuð-
um á því að færa hann töluvert til nú-
tímahorfs eins og flestir þýðendur
hafa gert, styttum setningar og færð-
um nær nútímamáli. En viö sáum
fljótlega að þetta var ekki hægt. í verk-
um Halldórs skiptir hrynjandi svo
ótrúlega miklu máli. Þar er allt á rétt-
um stað og jafnvel í lengstu og tyrfn-
ustu setningunum verður að reyna að
Var Gerpla kannski skrifuð á færeysku?
Þýöendurnir: Martin Næss og Þóra Þóroddsdóttir.
halda hrynjandinni. Þar eru kannski sautján komm-
ur í einni málsgrein og engin þeirra er á skökkum
stað.“
Þóra bætir því við að þessi breyting
hafi ekki einskorðast við þýðinguna
heldur finni hún að þegar hún skrifar
sjálf sé hún farin að lengja setningar
og skrifa stíl sem er nokkuð ólíkur því
sem hún gerði áður.
Var Gerpla skrifuð á fær-
eysku?
Martin hafði reyndar sagt mér fyrir
þennan morgunverðarfund að það
væri auðveldara en margur héldi að
þýða Gerplu á færeysku, því hún væri
aö nokkru leyti skrifúð á færeysku.
Var það tómt grin?
„Við fymum málið náttúrlega tölu-
vert miðaö við nútímafæreysku, not-
um t.d. meira eignarfall. En það eru
orð í Gerplu sem er sennilega auðveld-
ara fýrir Færeyinga en Islendinga að
skilja, orð sem hafa lifað í færeysku
kvæðamáli og renna ljúflega ofan í
Færeyinga þótt þau geti verið torskil-
in fyrir íslenskan lesanda. Sem dæmi
má nefúa orð eins og „gandur" sem
Kápu Garpatáttar gerlr
Báröur Jákupsson myndlist-
armaður
Þar getur aö líta fóstbræö-
urna Þorgeir og Þormóö.
Annar fóstbræöra (sá til
vinstri) er grunsamlega líkur
málaranum sjálfum.
þýðir stafur og galdur á færeysku. Það er líka til í
íslensku en bara í gömlu máli. Færeyingar skilja
það undir eins og tengja fleiri merkingar við það.
Orðum af þessu tagi höfum við leyft okkur að halda
í þýðingunni. Við vitum líka að Jón Helgason að-
stoðaði Halldór mikið við málið á Gerplu og hann
var góður færeyskumaður. Kannski Jón hafi laum-
að inn einu og einu færeysku orði til bragðbætis!"
- Þegar Gerpla kom út á íslensku var hún mjög
umdeild og hún hefur löngum verið túlkuð pólitískt.
Hvemig mun hún birtast færeyskum lesendum árið
2002?
Þóra hefur búið um langan aldur í Færeyjum og
heldur að færeyskir lesendur verði forvitnir um
Gerplu. „Pólitik held ég að muni ekki skipta neinu
máli, nema þá þannig að hægt er að lesa Gerplu sem
spegil allra samfélaga á öllum tímum," segir hún.
„Mér finnst líklegt að hér muni fólk lesa söguna
mjög út frá hinum trúarsögulega þætti hennar. Fær-
eyingar em miklu uppteknari af trúmálum en ís-
lendingar og Ólafur helgi er þjóðardýrlingur Færey-
inga. Á Ólafsvöku er ennþá beðið fyrir Ólafi og helgi
hans er mikil í Færeyjum. Líklega munu einhverjir
sem elska Ólaf mikið loka bókinni í fússi og henda
henni frá sér. En sjálfri finnst mér, eftir að hafa les-
ið bókina jafúoft og þýðandi þarf að gera, að Halldór
hafi ákveðna samúð með Ólafi og skilji hann. Ólaf-
ur er svoija strákur sem missir föður sinn ungur á
fremur harkalegan hátt og fer út í slark í kjölfarið.
Halldór lýsir honum af skilningi, færir hann nær al-
múganum og gerir hann mannlegri. Mér er miklu
hlýrra til Ólafs eftir að hafa unnið svona lengi með
Gerplu. Og það er líka mikill kærleikur, mikil ást í
Gerplu. Þar er mikið um ofbeldi, en hins vegar lítiö
um hatur. Sambandi fóstbræðranna er t.d. mjög fal-
lega lýst og eins ást Ólafs til fóðurins sem hann
missti."
Enginn er fullkominn
- En hvaö með íslendingasögumar? Ýmsum þótti
Halldór á sínum tíma fara illa með þær og hetjur
þeirra. Hvemig munu færeyskir lesendur bregðast
við þvi?
„Hér lifa kvæðin auðvitað miklu betur en sögum-
ar,“ segir Þóra, „og Færeyingar hafa aldrei tekið
kvæðin jafnbókstaflega og íslendingar hafa tekið
sögumar. SennUega er skilningur þeirra nær skUn-
ingi nútíma fræðimanna, þeir vita að þau eru mest-
megnis skáldskapur, þess vegna held ég að þeir taki
Gerplu ekki nærri sér.“
Aðspurð um vinnuaðferð sina við þýðinguna segj-
ast þau Martin og Þóra hafa skipt þannig með sér
verkum að Þóra hafi grófþýtt en Martin að mestu
séð um að finpússa textann. En auðvitað vannst
verkið ekki í einni umferð og mikil vinna var eftir
þegar þau voru búin að þýða textann aUan. „Það er
ekkert sérlega erfitt að þýöa Gerplu en það er mikið
verk,“ segir Martin. „Og það er endalaust hægt að
halda áfram að tala um Gerplu og endurskoða text-
ann.“
„En,“ bætir Þóra við, „Gerpla er meðal annars um
það að maður getur ekki og þarf ekki að vera fúU-
kominn. Og það lærir maður líka af því að þýða
hana.“
Jón Yngvi Jóhannsson
Hógvær meistari tálsýnanna
- Libération í París skrifar lofsamlega um yfirlitssýningu á verkum Hreins Friðfinnssonar
Þessa dagana stendur yfir umfangs-
mikU yfirlitssýning á verkum Hreins
Friðfinnssonar í bænum Bignon úti á
Bretanluskaga í Frakklandi og hefur
hún að geyma um hundrað verk frá ár-
tmum 1971 tU 2002. Sýningar af þessu
tagi úti á landsbyggðinni vekja yfirleitt
litla eftirtekt þeirra sem skrifa í heims-
pressuna í París en í þetta sinn hefúr
verið gerð undantekning sem um mun-
ar. Blaðið Libération helgaði sýningu
Hreins rúma síðu þriðjudaginn 7. maí
með stórri mynd og voldugum fyrir-
sögnum. Blöstu þar við lesendum orðin
„Friðfinnsson, hinn íslenski farfadet",
en „farfadet" er einhvers konar búálfur,
þeim einum kunnur sem þekkja frönsk
búálfafræöi út i æsar. Við þetta var svo
bætt í annarri fyrirsögn að listamaður-
inn væri „hógvær meistari tálsýnanna“.
Gremin sem fýlgir þessum hljóm-
miklu fyrirsögnum hefst í sama stíl:
„Hvað er íslenskur listamaður? Það er
hann, Hreinn Friðfinnsson, með nafú
sem er eins fagurt og fjörður í sólskini
og orð fyrir að vera hlédrægur maður. Fáar sýning-
ar, fá verk, lítill tími til að sóa í allt það sem gæti
leitt huga hans út úr sinni einkaveröld. Hann hefúr
Hreinn
DV-MYND ÞOK
Frlðfinnsson á sýnlngu á verkum sínum hér helma 1993.
rétt fyrir sér, listin er ósýnilegur skjöldur sem ver
mann fyrir daglegu valdi umheimsins."
Og greinin heldur áfram á sömu ljóðrænu nótun-
um: „Furðulegt, töframir eru svo miklir að
maður óttast að allt hverfi út í náttúruna i
kring ... Hillingar? Nei! Það er hægt að
snerta verkin á sýningunni í huganum til að
fá staðfestingu á því að þau séu til. Þvi
þannig eru málin hjá Friðfinnssyni, allt virö-
ist hvíla i þyngdarleysi. Bæði veikbyggt og
svo traust að það þolir allt, eins og hann sjái
í senn réttuna og rönguna. Góðu og vondu
hliðina. Svart og hvitt. Heimspeki sýnar í
tveimur eintökum. Tvöföld sýn?“
Gagnrýnandi Libération, Brigitte Ollier,
rekur svo í fáum orðum feril Hreins, sem sé
fæddur á „töfraeynni Islandi", hafi fengið
innblástur sinn frá henni og síðan „nálgast
stöðugt hjarta tómsins". Nokkur dæmi eru
nefiid um þetta, m.a. „öfuga húsið“ (“House
Project", 1974) með veggfóðri að utanverðu
sem hýsir þess vegna alheiminn gervallan
nema sig sjálft, og gluggamynd (“Fyrst
Window“, 1992) sem sýnir þann glugga sem
listamaðurinn sá fyrst heiminn í gegnum. Af
þessu síðamefúda verki er stór ljósmynd í
blaðinu.
Greininni lýkur svo með þeim orðum að
sýningin sé „eins og stór súkkulaðimoli sem geri
menn kjánalega sæla..."
Einar Már Jónsson, París
V.D. Polenov: Garður ömmu (1878)
Málverkiö hangir nú uppi í Lista-
safni íslands.
Af þessum heimi...
Annað kvöld kl. 20 heldur Elísa
Björg Þorsteinsdóttir listfræðingur
erindið „Af þessum heimi og öðr-
um“ um rússneska myndlist á síð-
ustu áratugum 19. aldar, í Lista-
safni íslands. Fyrirlesturinn er
haldinn í tilefni af sýningunni Hin
nýja sýn - Rússnesk list frá raun-
sæi til framúrstefnu sem nú stend-
ur yfir í safninu.
Vox academica
Kammerkórinn Vox academica
heldur vortónleika sína í Norræna
húsinu annað kvöld kl. 20. Kórinn
hefur starfað í sex ár og er skemmst
að minnast þess þegar hann flutti
Carmina Burana í mars ásamt Há-
skólakómum og uppskar lof og
pris.
Efúisskráin nú er tviþætt; fyrir
hlé verður flutt trúarleg tónlist, þar
á meðal sálmar eftir Þorkel Sigur-
bjömsson og J.S. Bach og hluti úr
kantötunni Jesu meine Freude. Eft-
ir hlé verður áhersla lögð á vorlega
og íslenska tónlist, meðal annars ís-
lensk þjóðlög í útsetningum Hafliða
Hallgrímssonar og Johns Heames.
Hver var
Monroe?
Nú eru 40 ár síð-
an goðsögnin
Marilyn Monroe
lést sviplega. Á
morgun kl. 13.05
hefst fyrsti þáttur
Amdísar Hrannar
Egilsdóttm- um
hana á rás 1 og
seinni þættirnir
tveir verða næstu tvo fimmtudaga.
Marilyn var munaðarleysingi
sem átti engan að í uppvextinum og
þráði alla ævi ást og athygli. Hún
varð ein dáðasta kona veraldar og
heimsfrægt kyntákn en hamingjan
er ólíkindatól og forðast þá líklega
mest sem leita hennar ákafast.
Marilyn varð aðeins 36 ára og lifði
stormasömu lífi þannig að af nógu
er að taka.
Trúarhugmyndir
í Sonatorreki
Bókmennta-
fræðistofúun og
Háskólaútgáfan
hafa gefið út bók-
ina Trúarhug-
myndir i Sonator-
reki eftir Jón
Hnefil Aðalsteins-
son í ritröðinni
Studia Islandica.
í Egils sögu er greint frá þvi að
Egill Skalla-Grímsson hafi ort
kvæðið Sonatorrek eftir að hann
hafði misst tvo syni sína. í kvæðinu
tjáir skáldið harm sinn en einnig
samband sitt við Óðin. Trúarlegt
innihald kvæðisins speglast í
skáldamáli þess og þar er vísaö til
hinnar heiðnu heimssögu og guð-
dómlegs uppmna skáldskaparins. í
bókinni gerir Jón Hnefill grein fyr-
ir heimildum um trúarbrögð á ís-
landi á tíundu öld og ræðir ítarlega
um dánarheima í heiðnum sið en
skoðar síöan nákvæmlega hug-
myndaheim kvæðisins sjálfs. Þó að
kvæðið hafi brenglast telur höfund-
ur það heillegt og niðurstaða hans
er sú að það hafi verið rist með rún-
um um leið og það var ort og jafú-
vel líklegt að Þorgerður dóttir Egils
hafi rist það á kefli eins og Egils
saga segir.
f rú»ft«Hpmyrv<ír
i' SsBtilorrcki
Marilyn