Dagblaðið Vísir - DV - 17.05.2002, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 2002
Menning_________________________________________________________________________________________________________________________DV
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóitir silja@dv.is
Valið úr þúsund verkum
- sýning opnuð í kvöld á verkum úr einkasafni Þorvaldar í Síld og fisk
Jón Stefánsson: Tindfjallajökull. Um 1940
Ein af perlum íslenskrar myndlistar á sýningunni í Geröarsafni.
í kvöld veróur aftur opnuð sýning á
myndlistarverkum úr hinu merka
einkasafni Þorvaldar Guðmundsson-
ar og Ingibjargar Guðmundsdóttur í
Gerðarsafni í Kópavogi. Stendur sýn-
ingin til 28. júlí í sumar. Myndlistar-
áhugamenn minnast þess með
ánœgju aó um aldamótin 2000 sýndi
Geróarsafn verk úr safni þeirra hjóna
undir yfirskriftinni Lifshlaup. Sú sýn-
ing fékk prýðisgóðar umsagnir hjá
gagnrýnendum og svo fínar undir-
tektir hjá almenningi að aðsóknarmet
varð að safninu.
Á síðastliðnu ári gerðu Listasafn
Kópavogs, Gerðarsafn og Listaverka-
safn Þorvaldar Guðmundssonar og
Ingibjargar Guðmundsdóttur með
sér vörslusamning. í framhaldi af því
tók Listasafn Köpavogs til varðveislu
öll listaverk sem tilheyra þessu
stærsta einkasafni landsins að und-
anskildum verkunum sem eru í
húsakynnum Hótel Holts. Samningn-
um fylgdi heimOd fyrir Listasafn
Kópavogs til að nýta allt safnið til
sýningar í salarkynnum sínum.
Allt húsiö undir
Sýningarstjórarnir Guðbjörg
Kristjánsdóttir, forstöðumaður Gerð-
arsafns, og Valgerður Bergsdóttir
myndlistarmaður hafa að leiðarljósi
á sýningunni að koma sem mestu að.
„Við hengjum þétt á veggina eins og
venja var í gamla daga,“ segir Guðbjörg, „enda
komum við fyrir um það bil fjórðungi verka í
safninu eða um 250 listaverkum. Austursalinn
höfum við málað gráan og hengt þar meðal ann-
ars perlur frumherjanna í íslenskri myndlist. í
vestursal sýnum við teikningar, vatnslita- og
krítarmyndir, allt sem er undir gleri, og þann sal
höfum við málað rauðan. Litirnir halda betur
utan um verkin en hvítir veggir og sérstaklega
njóta teikningarnar sín vel á dekkri grunni.
Gylltu rammarnir koma líka vel út. Á neðri
hæðinni höfum við svo sett upp stærstu mynd-
imar, gríðarlega fleka eftir Eirík Smith, Kristján
Davíðsson, mikla þorskmynd eftir Scheving og
málverk af grindardrápi eftir færeyska málar-
ann Mikines.“
Áherslan á sýningunni er að sýna breiddina i
safninu frekar en að láta hana segja ákveðna
myndlistarsögu. „Við viljum að fólk fái að upp-
götva einkasafn," segir Guðbjörg, „leyfa þvi að
skoða og meta hvað það var sem freistaði hjón-
anna að kaupa."
Til dæmis áttu þau hjón gríðarmargar teikn-
ingar eftir Kjarval og hefur þeim minnstu verið
komið fyrir i sýningarborðum i vestursal. „Kjar-
val var auðvitað manískur teiknari," segir Guð-
björg, „hann mátti ekki sjá blaðsnifsi án þess að
krota á það eða hripa hjá sér ljóð, hugrenningar
eða bréfkorn. Það var skopast að almenningi fyr-
ir að setja þessar smáteikningar í ramma, en ef
fólk hefði ekki rammað inn rissin hans væru
þau nú glötuö."
Allir þeir bestu
Þorvaldur Guðmundsson (1911-1998) var einn
af mestu athafnamönnum landsins á síðustu öld,
brautryðjandi í lagmetisiðnaði, kjötvinnslu og
hótel- og veitingarekstri. Ingibjörg Guðmunds-
dóttir (f. 1908) tók virkan þátt í starfi manns síns
og bæði voru miklir fagurkerar. Þorvaldur var
ástríðufullur listaverkasafnari og í safninu eru
alls um 1000 listaverk. Þar á meðal eru málverk
og teikningar eftir Jóhannes S. Kjarval auk
sjálfs Lífshlaupsins, fjórir veggir úr vinnustofu
meistarans í Austurstræti 12 með myndum sem
hann málaði á þá árið 1933. Vinnustofan var sett
upp á sýningunni árið 1999-2000 eins og menn
minnast.
Þá eru í safninu úrvalsverk eftir alla helstu
málara okkar fslendinga frá fyrri hluta síðustu
aldar, frumherjana Þórarin B. Þorláksson, Guð-
mund Thorsteinsson (Mugg), Einar Jónsson, Ás-
grím Jónsson, Jón Stefánsson, Kristínu Jóns-
dóttur og Júlíönu Sveinsdóttur, og málara af
næstu kynslóð, Finn Jónsson, Gunnlaug Schev-
ing, Snorra Arinbjamar, Gunnlaug Blöndal, Jón
Engilberts, Jóhann Briem, Jón Þorleifsson og
Svein Þórarinsson. Abstraktkynslóðin á einnig
sína fulltrúa. Þeirra á meðal eru Ásmundur
Sveinsson, Jón Benediktsson, Nina Tryggvadótt-
ir, Gerður Helgadóttir, Kristján Davíðsson, Þor-
valdur Skúlason, Eiríkur Smith og Sverrir Har-
aldsson. Þá eru í safninu verk eftir ýmsa erlenda
listamenn. Á þessari sýningu eru til dæmis fjög-
ur verk eftir tvo færeyska listamenn, S. Joensen
Mikines og Ingálvur av Reyni.
Listasafn Kópavogs er opið alla daga nema
mánudaga frá 11-17. Safnið verður lokað á hvíta-
sunnudag og annan í hvítasunnu.
Mesta einkavæðing sögunnar
Bandarískur fræðimaður gerir úttekt á íslandssögunni í The New York Review of Books
The New York Review of Books, eitt víðlesn-
asta og virtasta bókmenntatímarit heims, gerir
það ekki endasleppt við islensk fræði og bók-
menntir. Skemmst er að minnast ítarlegrar
greinar Brads Leithauser um fslendingasögur,
sem birtist um jólaleytið og var endursögð hér á
síðunni 2. janúar sl. í nýjasta hefti ritsins er
löng grein eftir Jared Diamond sem hann nefn-
ir Living on the Moon (Að búa á tunglinu) og
byggir á Viking Age Iceland eftir bandaríska
prófessorinn Jesse Byock og bók Gunnars Karls-
sonar sagnfræðings sem heitir The History of
Iceland í Bandaríkjunum en Iceland’s 1100 Ye-
ars í Evrópu. Auk þess er undir hjá Diamond
nýtt úrval fslendingasagna sem Penguin gefur
út, The Sagas of Icelanders: A Selection. Meðal
sagna þar eru þær sem fjalla um ferðir nor-
rænna manna tU Ameríku.
Uppblástur mesti vandinn
Jared Diamond er kunnugur hérlendis og
blandar í grein sinni saman upplýsingum úr
sagnfræðiritunum tveimur og fróðleik sem hann
hefur aflað sér á ferðum sínum. Til dæmis hefur
hann mikinn áhuga á uppblæstri lands og getur
þar vitnað í eigin reynslu:
„í kjölfar landnáms eyddist um það bil 95% af
skógi í landinu og um það bil helmingur gróins
lands blés upp... Þegar ég fór um landið í fyrra-
sumar sá ég æ ofan í æ dæmigert haglendi víkja
skyndilega fyrir berum jarðvegi, um það bil feti
lægri, og sáust skilin glöggt þar sem lítill ber
blettur hafði opnað vindinum leið undir
grassvörðinn með þeim afleiðingum að stórar
torfur flettust af. Þegar bandarískir geimfarar
voru að búa sig undir að fara til tunglsins í
fyrsta sinn á 7. áratugnum og þurftu að æfa sig
á algerlega gróðursnauðu landi sem minnti á
hnöttinn sem þeir voru að fara til, þá valdi
NASA mánalandslag íslands. Þar höfðu þó verið
grænir hagar aðeins 1100 árum áður.“
Endursögn Diamond á íslandssögunni er hnit-
miðuð og til þess gerð að vekja áhuga landa
hans. Hann byrjar á að segja frá fólksflutningum
frá Noregi til íslands og stofnun samfélags sem
var engu öðru samfélagi líkt á jarðríki, og segir
síðan: „Landnemamir voru á móti ríkisvaldi og
sú afstaða var studd nauðsyn sem sprottin var af
fátækt. Vegna þessa hvors tveggja stunduðu þeir
einkavæðingu stjómarstofnana sem fór jafnvel
fram úr villtustu draumum Ronalds Reagan. En
það hafði líka í för með sér að samfélag þeirra
hrundi og þeir glötuðu sjálfstæði sinu í sjö hund-
ruð ár.“
Uppskrift að óreiðu
Island var líkt landinu sem flestir landnem-
arnir hurfu frá, Noregi, en þó var afdrifaríkur
munur á. í fyrsta lagi var loftslag kaldara á ís-
landi og vaxtartími gróðurs styttri. í öðru lagi
voru eldgos tíð (Diamond kennir Heklu mn
Skaftárelda enda kannski stutt milli hennar og
Lakagíga á amerískan mælikvarða). Mesti mun-
urinn var þó á jarðvegi landanna tveggja, léttum
öskukenndum jarðvegi íslands og þungum leir-
kenndum jarðvegi Noregs. Þetta samanlagt olli
gróðureyðingu og uppblæstri sem stuðluðu að
missi sjálfstæðis. Ekkert timbur var til í skip og
öldum saman voru íslendingar arðrændir af er-
lendum kaupmönnum. Erfitt var í hörðum árum
að heyja nóg til að entist skepnum allan vetur-
inn og þá horféllu dýr og menn. Fátækt var land-
læg og ísland raunar eitt allra fátækasta land
Evrópu lengi vel. „Allt það gull og silfur frá vík-
ingatímanum sem fundist hefur á íslandi kemst
fyrir í einni fótu og er hreinasta lítilræði miðað
við hina miklu fjársjóði sem fundist hafa í gröf-
um frá sama tíma annars staðar.“
Ekki er Diamond hrifinn af íslenska þjóðveld-
inu sem honum fmnst Islendingar sjálfir dást of
mikið að. Goðavaldið var uppskrift að kaos, seg-
ir hann, ekki síst möguleikinn að velja sér goða
hvar sem menn bjuggu. Þetta endaði í upplausn
og Noregskonungur tók völdin í landinu án þess
að beita hervaldi. „Ég man ekki eftir öðru sjálf-
stæðu ríki sem hefur orðið svo örvilnað að þaö
bað um skjól annars ríkis.“
Lifandi fortíð
Þó ísland sé nú bæði sjálfstætt ríki og auðugt
hefur þessi forsaga enn þá mikil áhrif, og Di-
amond segir hrifinn frá því að hér sé sérstakt
umhverfisráðuneyti sem hafi með það að gera að
rækta landið og hafa hemil á fjárbúskap. Alls
staðar annars staðar eiga fornleifafræðingar
erfitt með að fá peninga hjá stjómvöldum til að
komast að einhverju um fortíðina sem gæti
kennt okkur eitthvað nýtilegt í nútimanum, seg-
ir hann, en þetta er ekki vandamál á íslandi.
„Þegar einn af vinum mínum gekk á fund ís-
lenskra ráðamanna og byijaði á sínum langa
lestri til að rökstyðja þörfina á rannsókninni
sem hann vildi gera þá var svarið: „Já, vitaskuld
skiljum við að rannsóknir á uppblæstri til forna
geta hjálpað okkur að skilja vandamálin í sam-
tímanum. Þú þarft ekkert að sannfæra okkur um
það. Hér eru aurar, farðu bara og byrjaðu!"
Listin
meðal fólksins
Á afmælisdegi Ásmundar Sveinsson-
ar myndhöggvara, 20. maí kl. 17, verð-
ur opnuð í Ásmundarsafni við Sigtún
sýningin Listin meðal fólksins. Þar
verða verk Ásmundar skoðuð út frá
þeirri hugsjón hans að myndlistin ætti
að veraÝhluti af daglegu umhverfi
fólks en ekki lokuð inni á söfnum.
Á sýningunni verður listferill Ás-
mundar settur í samhengi við samfé-
lagið sem hann bjó og starfaði i. Leit-
ast verður við að varpa Ijósi á við-
brögð samfélagsins við list hans, svo
sem deilur sem spunnust um einstök
verk. Einnig verður ævistarf Ásmund-
ar skoðað i alþjóðlegu samhengi og
dregin upp fiölbreytt mynd af lífi hans
og list. í tilefni sýningarinnar verður
gefin út sýningarskrá með korti sem
allar höggmyndir Ásmundar í Reykja-
vík eru merktar inn á. f sumar hafa
sýningarstjórarnir, Hanna Styrmis-
dóttir og Pétur H. Ármannsson, í
hyggju að bjóða upp á sérstakar Ás-
mundargöngur þar sem gengið verður
á milli höggmynda listamannsins og
fiallað um verkin og Ásmund.
Sýningin er hluti af dagskrá Lista-
hátíðar í Reykjavik en stendur talsvert
lengur en hún eða til ársloka.
Minningartónleikar
„Of margir hafa dáið og verið grafn-
ir á óþekktum stöðum ... Hvar á að
reisa legsteinana? Aðeins tónlistin get-
ur séð um það. Ég er reiðubúinn að
skrifa tónverk fyrir hvert og eitt ein-
asta fómarlamb en það er ógjörningur,
þess vegna tileinka ég tónlist mína
þeim öllum,“ sagði tónskáldið Dmitri
Schostakovitch. Annað kvöld kl. 21
verða Minningartónleikar um fómar-
lömb stríðs í Fríkirkjunni. Flytjendur
eru stúlknakórinn víðfrægi, Graduale
Nobili, múm og Áróra kvartettinn sem
flytur strengjakvartett no.8 eftir
Schostakovitch.
Aðgangur er ókeypis en frjáls fram-
lög renna óskert til fórnarlamba
Palestínustríðsins.
Guðjón
og Mary
Mikið er á
seyði í Lista-
safni Reykja-
víkur um helg-
ina enda er þar
opið alla daga
þrátt fyrir
hvítasunnu. í
kvöld kl. 20
verður í Hafn-
arhúsinu frum-
sýnd myndin GUDJON, ný heimildar-
mynd eftir Þorfinn Guðnason sem
spannar yfir tvö ár í lífi Guðjóns
Bjarnasonar myndlistarmanns, eins
þeirra listamanna sem verk eiga á sýn-
ingunni MYND sem nú stendur þar
yfir. f myndinni fylgjumst við með list-
sköpun og framavonum listamanns
sem hyggur á landvinninga í útlönd-
um. Þetta er vegamynd í tvennum
skilningi: Ferðast verður með Guðjóni
inn í íslenskan iistaheim auk þess sem
leikurinn berst víða um heim.
Einar Falur Ingólfsson, myndstjóri
Morgunblaðsins, hefur kynnst lífi og
starfi hins virta, bandariska ljósmynd-
ara Mary Ellen Mark öðrum betur.
Hann bæði nam hjá henni og starfaði
með henni um þriggja ára skeið. Á
hvítasunnudag kl. 15 mun Einar Falur
bjóða sýningargestum Kjarvalsstaða
upp á leiðsögn um ljósmyndasýningu
Mary Ellen, American Odyssey, sem
nú stendur þar yfir. Sýningin er í sam-
vinnu við Ljósmyndasafn Reykjavíkur
og Listahátíð í Reykjavík.
Ellen