Dagblaðið Vísir - DV - 30.05.2002, Síða 15

15
FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 2002____________________________
DV________________________________________________________________________________________________________________________Menning
Umsjón: Silia Aðaisteinsdóttir silja@dv.is
Spunnið um arfinn
- klámvísur, sálmasöngur, spuni og dónaskapur RUV
Þaö eru ef til vill liðin meira en þrjátíu
ár síðan sænskir djassleikarar fóru að
grufla í gömlum upptökum með sænsk-
um dúllurum, sem sungu á skemmtunum
í Dölunum sænsku og jafnvel fyrir dansi.
Hér voru í forystu sænskir píanistar, að-
allega þó meistari Jan Johanson, sem
notaði sænsk þjóðlög sem grunn fyrir fal-
lega mótaðar djasslínur. Johanson vakti
heimsathygli fyrir þjóðlagaæfingar sínar
og varð um leið fyrirmynd ungra djasspí-
anista á Norðurlöndunum, Guðmund Ing-
ólfsson á íslandi og Ole Koch Hansen í
Danmörku, svo einhverjir séu nefndir á
nafn.
Ekki má heldur gleyma píanóleikaran-
um og útsetjaranum Bengt Hallberg, sem
á skólaárum sínum í Konunglegu tónlist-
arakademíunni í Stokkhólmi byrjaði að
grufla í gömlum sálmalögum og æva-
gömlum upptökum með sveitasöngvur-
um. Kennari hans, Lars-Erik Larson,
hvatti Hallberg til að kanna slíkt efni bet-
ur. Þetta varð síðan kveikjan að ýmisleg-
um dúllarakvæðum sem Bengt Hallberg
spann sína tónlist með og við.
Ég bjóst fastlega við að Pétur Grétars-
son slagverksleikari og Sigurður Flosa-
son saxófónleikari færu svipaðar slóðir
og Hallberg og Johanson, enda ekki leið-
um að líkjast. Það kom því skemmtilega
á óvart þegar ég hlýddi á brot af leik
þeirra við opnun Listahátíðar í sjón-
varpi. Ég segi „brot“ því að Sjónvarpið
notaði tækifærið og var með viðtal við
DV-MYND E.ÓL.
Sigurður Flosason og Pétur Grétarsson
Eiga heiöur skilinn fyrir spennandi framlag til Listahátíöar.
menntamálaráðherra meðan á leik
þeirra stóð. Ekki virtist þörf á því að
vera með viðtöl meðan dagskrá ann-
arra listamanna stóð yflr.
Sennilega varð þessi „dónaskapur"
RÚV til þess að ég dreif mig á tón-
leika Péturs og Sigurðar fimmtudags-
kvöldið eftir sem báru heitið Raddir
þjóðar. Hér var blandað saman gömlum
upptökum og spunatónlist. Gamlar hljóð
ritanir, fengnar aö láni frá Stofnun Áma
Magnússonar og Þjóðminjasafni íslands, klám-
vísur, sálmasöngur, vögguvisur og drykkjuvís-
ur og Guð má vita hvað, byggðu upp tónlistar-
legt umhverfi sem þeir félagar nýttu til spuna.
Útkoman var vægast sagt forvitnileg og oftast
mjög spennandi.
Það var augljóst að Pétur og Sigurður höfðu
lagt mikla vinnu í undirbúning og skipulag
Radda þjóðar. Spuni Sigurðar var einstaklega
vel unninn og vandvirknislega framkvæmdur.
Leikur hans var á tíðum framúrskarandi, sér-
staklega sópranleikurinn. Og sjaldan hefur
slagverksleikur Péturs Grétarssonar verið
betri - hann var ótrúlega slyngur í leik sinum
með sampla, dyn og danstakt. Pétur hefur
óneitanlega fina tilfinningu fyrir tónum jafnt
sem töluðu máli.
Sem sagt, afskaplega vel unnir og forvitni-
legir tónleikar. Pétur Gétarsson og Sigurður
Flosason eiga heiður skilinn fyrir spennandi
framlag til Listahátíðar.
Ólafur Stephensen
Raddir þjóðar. Tónleikar Sigurðar Flosasonar, sax.,
flauta, klar., og Péturs Grétarssonar, slagverk,
harmoníka. Listasafni Reykjavikur - Hafnarhúsi fim.
16.5. 2002.
Særingar, varnargaldur og barnagælur
Söguþingid
Annað íslenska sögu-
þingið hefst í dag kl. 14.30
með setningarathöfn
í Ráðhúsi Reykja-
víkur. í fyrra-
málið hefst
dagskráin
kl. 9 1 Odda
á háskóla-
lóðinni og
verða sex
málstofur
fyrir há-
degi: Stjórn-
arráðið: Fyr-
irmyndir og
erlend sam-
skipti (Oddi stofa
106 kl. 9-10.30), Kynja-
saga: Kvenleiki, karl-
mennska og íslensk samfé-
lagsþróun (Oddi 101 kl.
9-12.15), Hnignunarkenn-
ingin í sögu íslendinga
(Oddi 201 kl. 9-12.15), Is-
lensk bóksaga: Fjölmiðlun
menningar (Oddi 206 kl.
9-10.30), Heilbrigðissaga í
200 ár (Oddi 206 kl.
10.45-12.15) og Málstofa
Knuts Kjeldstadlis (Oddi
106 kl. 10.45-12.15).
Kl. 13.30-15 verða þrjár
málstofur: Vísindi og tækni
í sögu íslands um og eftir
1900 (Oddi 206), Tengslanet:
Kenningar og aðferðir
(Oddi 106) og Trúin leysir
og bindur: Kristinn boð-
skapur og líf kvenna (Oddi
201).
Kl. 15.15 hefst svo Minn-
ingarfyrirlestur Jóns Sig-
urðssonar sem Júrgen
Kocka, prófessor við Freie
Universitat, flytur: „Hi-
story of Work in the West:
Approaches, findings and
open questions. Hann talar
í Hátíðasal Háskóla íslands.
- nýtt greinasafn Jóns Samsonarsonar um foma þjóðlífshætti eins og þeir koma fram í kveðskap
Þvœ eg mér í dögg og í daglaug
og í brumbirtu þinni, drottinn minn.
Þvœ ég frá mér allra Jjandmanm minna rán
og reiöi ríkra, ríkra manm
og allra þeirra sem illan hug til mín hafa ...
Þetta gamla þvottavers er meðal ótal þjóðkvæða,
særinga og fomeskjubæna sem Jón Samsonarson
rannsakar í nýju greinasafni sínu, Ljóðmál - Fom-
ir þjóðlífsþættir sem Stofriún Áma Magnússonar
gefur út í tilefni sjötugsafmælis hans. Jón starfaði
við stofnunina um langt árabil en hefur nú látið af
störfum fyrir aldurs sakir.
í ritgerðunum er fjallað um margvíslegt hlutverk
kveðskapar í þjóðlífi fyrri tíma, þegar fólk kunni
ógrynni af ljóðum. Fremst fer grein um söfnun þjóð-
fræða á nítjándu öld. Þá kemur grein um særingar
og fomeskjubænir, því næst grein um bamagælur
og í fjórðu greininni er fjallað um alþýðukveðskap.
Engin þessara ritgerða hefur birst áður og er þar
dregið fram mikið efni úr fmmheimildum, sumt
Tónlist
hefur ekki verið prentað áður, annað er betur þekkt.
Þá em þrjár ívið styttri ritgerðir sem áður hafa birst
á bókum sem ekki hafa víða farið og ein raunar aðeins
birst í enskri þýðingu. Þessar ritgerðir fjalla um vam-
argaldur, íslensku hestavísuna og vöggukvæðið Bí bí
og blaka. Síðast fer ritgerð þar sem hugað er að um-
hverfi og aldarhætti á tíð Hallgríms Péturssonar, og
hefur hún ekki áður birst á prenti. í bókarlok er rita-
skrá höfimdar og skrár um upphöf og handrit sem til
er vísað.
Jón Samsonarson er fæddur á Bugðustöðum í
Hörðudal í Dalasýslu 24. janúar 1931. Hann lauk meist-
araprófi í íslenskum fræðum við Háskóla íslands 1960,
en stundaði slðan rannsóknir og háskólakennslu við
Ámastofhun í Kaupmannahöfn tO ársins 1968 er hann
fluttist heim og gerðist starfsmaður Handritastofnunar
íslands, sem fáum árum síðar fékk heitið Stofnun Árna
Magnússonar. Auk starfa sinna við handritarannsókn-
ir safnaði Jón fyrr á árum þjóðfræðaefni af vömm
fólks í samvinnu við konu sína, Helgu Jóhannsdóttur,
og er það efni varðveitt á böndum í Stofnun Áma
Magnússonar. Slík bönd koma að margvíslegum notum
um þessar mundir og má þar minna á tónleika Sigurð-
ar Flosasonar og Péturs Grétarssonar sem fjallað er
um hér á síðunni.
Flugufrelsari og svefngenglar
DVMYND HILMAR ÞÖR
Kronos-kvartettinn
Tæknilega paöfinnanlegur leikur og túlkunin markviss.
Kronos-strengjakvartettinn er þekktastur fyrir
að blanda saman á tónleikum sinum
„akademískri" nútímatónlist og sérstaklega út-
settri tónlist úr dægurlagaheiminum. Efhisskráin
á tónleikum kvartettsins í Borgarleikhúsinu á
þriðjudagskvöldið var hin fjölbreyttasta, og fram-
úrstefnulegasta verkið sennOega Potassium eftir
Michael Gordon. Þar var hrynjandin afar tauga-
veikluð og mynduðu tónamir þéttan vef af skelfi-
legum sírenuhljóðum þar sem hvað eftir annað var
rennt sér upp og niður strengina (glissando). Var
útkoman eins og tObrigði við sjúkrabOavæl og ekki
beint upplífgandi.
Flest annað var þægOegra áheymar og eitt
skemmtOegasta verkið á efnisskránni var Aaj Ki
Raat eftir Oidverska tónskáldið Rahul Dev
Burman. Þar spOaði kvartettinn við undirleik
Zakirs Hussain á tablatrommur, sem heyrðist af
upptöku, og lék David Herrington fiðluleikari sér
þar af mikOli list að kvarttónbOum, sem eru áber-
andi í mdverskri tónlist. Þannig tónlist heyrist
ekki oft hér á landi, nema á veitmgastöðum, og var
þetta atriði tónleOíanna kærkomin tObreyting.
Einnig var gaman að útsetningu Sy Johnsons á lagi
djasstónlistarmannsins Charles Mingus, Myself when I
Am Real, en þar var leOíur kvartettsins undurblíður og
seiðandi. Þess má geta að aOar útsetningamar á tón-
leikunum, eftir þá Osvaldo Golijov og Stephen Pmtsm-
an, auk Johnsons, voru einstaklega gáfulegar og vel
heppnaðar og ekki þetta yfirborðslega poppdrasl sem
sinfóníuhljómsveitir í leit að fleiri áheyrendum leggj-
ast stundum svo lágt að spOa.
Upptökur vora mikilvægur þáttur tónlistarflutnings-
ins og skipuðu stóran sess í lengsta verki efiiisskrár-
innar, Triple Quartet eftir Steve Reich. Þar blandaðist
leikur fjórmenninganna upptöku með tveimur
strengjákvartettum, og náðist fram sannfærandi stíg-
andi sem skOaði sér í miklum húrrahrópum í lokin.
Tónlist Reichs einkennist af svokallaðri þrástefjun,
sömu hendingamar eru leOmar aftur og aftur með
tOtölulega einfaldri úrvinnslu, sem getur verið
óskaplega þreytandi, og er það tO marks um fag-
mennsku hljóðfæraleikaranna að manni leiddist
ekki baun.
Tvö lög eftir Sigur Rós vora siðust á efnis-
skránni, fyrst Flugufrelsarinn og síðan Svefn-G-
Englar, og kom hið fyrra einstaklega vel út í trans-
kenndum leik kvartettsins. Hið síðara var ekki al-
veg eins spennandi því hljóðfæraleikaramir náðu
ekki fram hinni miklu styrkleikabreidd sem ein-
kennir tónlist Sigur Rósar. Sprengingin rétt fyrir
lokm var ekki sá hápunktur sem hann átti að
vera, og þar fyrir utan var sami plokkaði tónninn
aftur og aftur óþarflega áberandi og pnrandi er á
leið.
En hljóðfæraleikurinn á tónleikunum var í
heOd frábær, tæknOega óaðfinnanlegur og túlkun-
in markviss. Hið eina sem var óþægOegt var að
strengimir vora magnaðir upp, en það verður
aOtaf hálf gervOegt. Verst hljómaði fiðlan, háir
sterkir tónar áttu tO að vera skerandi, en hið furðulega
er að það vandist er á leið.
Tóröeikamir minntu dálítið á rokktónleika að því
leyti að mismunandi lituð ljós voru mikið notuð, en
það var smekklega gert og varð eðlOegur hluti af tón-
listinni. Gerði þetta að verkum að tónleikarnir voru
ekki bara tónleikar heldur glæsOegt sjónarspO llka,
enda voru áheyrendur yfir sig hrifnir og stóðu upp fyr-
ir kvartettinum i lokin. Jónas Sen
Fjólublátt
húm
Þórar-
inn Guð-
munds-
son hef-
ur gefið
út sína
sjöundu
ljóðabók,
Fjólu-
blátt
húm, en
auk þess geymir Amtbóka-
safnið á Akureyri eina ein-
takið sem tO er af 366 dag-
bókarljóðum fyrir árið 2000
eftir Þórarin.
Nýja bókin skiptist í þrjá
hluta, Strauma, Fylgd og
Huganir. Ljóðin eru mettuð
lífsnautn og mjúkum tO-
finningum, einkum verður
vináttan Þórarni drjúgt
yrkisefni. Sterkir vináttu-
þræðir „breiða afitaf hlýju
yfir kuldann / og eiga ótal
læknandi sögur / handa
sálinni", eins og segir í
„Þráðum" í fyrsta hluta, og
í hinu langa Ijóði, „Sam-
kennd“, í miðhlutanum
veltir hann fyrir sér eðli
vináttunnar og áhrifum
hennar á einstaklingana. í
lokahluta bókarinnar er
ljóðið „Ljós í rökkurdrifu"
sem tekur yrkisefnið svolít-
ið öðrum tökum. Þar er
orðfæri og myndmál líka
hátíðlegra - eða ef tO vOl
skáldlegra - en víðast hvar
í bókinni:
Eins og birti hiö bjarta
er berst logi
frá veröld Ijöss
og kertalog
aö lýsa upp rökkur.
Svo eru vinir
í heiómörk
viö foklauf
og húmdrífu.
Þórarinn gefur bók sína
út sjálfur.