Dagblaðið Vísir - DV - 12.11.2002, Blaðsíða 15

15
ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 2002
1>v
Maðurinn Jón Sigurðsson
Hver var Jón Sigurðsson? Auðvitað
sjáifstæðishetjan okkar, þessi ábúðar-
mikli á Austurvelli sem allir bera
óttablandna virðingu fyrir. Ekki mað-
ur, heldur stytta. En enginn verður
stytta fyrr en hann er dauður og ný
ævisaga hins margverðlaunaða Guð-
jóns Friðrikssonar fjallar ekki um
styttuna Jón heldur „hina raunveru-
legu persónu" sem uppi var á 19. öld
og vissi ekki alltaf að hún yrði frelsis-
hetja þegar fram liðu stundir.
Jónssaga Guðjóns er ekki fyrsta
ævisaga frelsishetjunnar. Á undan
hafa farið spikfeit flmm binda ævi-
saga Páls Eggerts Ólasonar auk ým-
issa smærri ævisagna og bókar Lúð-
víks Kristjánssonar á 7. áratugnum
sem dró upp aðeins aðra hlið. Guðjón
ætlar sér ekkert að keppa við Pál Egg-
ert, fremur að færa nýrri kynslóð nýja
mynd af Jóni Sigurðssyni, í meira
samræmi við nýja strauma og stefnur
í sagnfræði.
Bókmenntir
Þó að meira hafl verið skrifað um
Jón Sigurðsson en flesta aðra íslend-
inga er hann ennþá dálítið dularfull-
ur. Þar bjuggu í einum manni afkasta-
mikill útgefandi og norrænufræðing-
ur, ákafur skynsemishyggjumaður
sem vildi rökræða ísland til frelsis,
frjálslyndur i besta skilningi 19. aldar,
staðfastur og hófsamur í senn eftir því
hvað honum þótti við eiga, metnaðar-
gjam með afbrigðum, oft sáttfús en
varð stundum ekki hnikað. Maður
sem hreif þjóðina með sér án þess að
hún sæi hann en líka raungóður vin-
um og höfðingi í Sturlungaaldarstíl
sem hafði hálfa íslendinganýlenduna í Kaup-
mannahöfn í sinni umsýslu. Maður sem lagði
kapp á að skrifa andstæðingum sinum vinsam-
leg bréf í kjölfar harðra ádeilugreina um þá.
Sem vinirnir skrifuðu innileg saknaðarbréf þeg-
ar þeir voru horfnir honum.
Jón Sigurðsson var svo sannarlega ekkert
vélmenni heldur hafði „charisma" á við skyn-
semi og rökhugsun.
Þetta er sá Jón Sigurðsson sem hingað til hef-
ur verið óskoruð þjóðarhefja. En Jón Sigurðs-
son var líka maðurinn sem lét unnustu sína
bíða í tólf ár uns barneignir voru nánast útilok-
aðar. Maðurinn sem lét mála af sér rómantísk-
ar myndir og sem vinir og kunningjar gátu
treyst til að kaupa fót á eiginkonur sinar. Og
samkvæmt þessari nýju sögu fékk hann líka
fransós og klæmdist í bréfl til félaga sins á ís-
landi. Einkalíf Jóns Sigurðssonar er semsé til
með sig“ (bls. 53) þegar hann vann hjá
honum árið 1829, sem er engin furða þar
sem grósserinn „rigsar um allt“ í bókinni.
Þetta getur orðið að „skýringu" á ritdeil-
um Jóns og Knudtzon en sú „skýring" er
óþörf og leiðinleg, deilur Jóns og
Knudtzons voru algjörlega málefnalegar.
Þannig var það yfirleitt með ritdeilur
Jóns, eins og skýrt kemur fram í bókinni.
í sviðsetningum Guðjóns kemur líka
fram að Ingibjörg vildi eiga Jón og hafi átt
frumkvæði að ástum þeirra (bls. 70-73).
Það þarf engan veginn að vera þó að síðar
kunni Jón að hafa orðið tvístígandi. Ingi-
björg var auðvitað eldri en ekki er þar
með sagt að hún hljóti að hafa átt frum-
kvæðið; lífið er ekki alltaf svo einfalt.
Þannig er það oft með sviðsetningar í
sagnfræðiritum, ímyndunaraflið fær sjald-
an að njóta sin til fulls og sagnfræðingur-
inn verður aldrei eins djarfur og höfundur
sögulegrar skáldsögu gæti leyft sér. Fyrir
vikið velur hann gjarnan hina ófrumlegu
túlkun og hvaða tilgangi þjónar það?
Þegar heimildir verða nægar sýnir Guð-
jón hins vegar styrk sinn og dregur upp
skýra mynd af Jóni en ekki síður af borg-
inni Kaupmannahöfn og lífi Islendinga
þar. Er hann þar virkilega í essinu sínu og
sagan lifandi og spennandi, Guðjón fer
sæmilega hratt yflr sögu, týnist ekki í
aukaatriðum en getur líka ausið úr heim-
ildabrunni og sagan nýtur þess að vera
ekki of langdregin. Framsetning Guðjóns
er skýr og skipuleg og likleg að fanga les-
endur, hvort sem þeir eru vel kunnir efn-
inu eða ekki. Óþörfum sviðsetningum
fækkar líka þó að þeirra gæti nokkuð þeg-
ar haldið er til íslands. Þar hefði oft verið
betra að velja ekki eina túlkun heldur
setja fram fleiri og ræða efunarmálin jafn-
vel í þaula.
Höfundi tekst jafn vel að draga fram tíðarand-
ann og borgarandann. Ekki síst þegar lýst er að-
draganda þjóðfundarins. Byltingarárið 1848 og
hræringarnar á undan og á eftir verða spenn-
andi i meðfórum Guðjóns sem nálgast hér Bar-
böru Tuchman, þá ókrýndu drottningu frásagn-
arlistarinnar (sem sviðsetti raunar aldrei án
heimilda). Þannig koma styrkur og veikleikar
Guðjóns Friðrikssonar skýrt fram í þessari sögu.
Hún nær hins vegar ótvírætt megintilgangi sín-
um: Að koma íslensku þjóðinni aftur í sambandi
við einn mesta skörung sinn, mann sem er að
vísu áfram dularfullur og þversagnakenndur en
svo sannarlega þess virði að þekkja.
Ármann Jakobsson
Guöjón Friðriksson: Jón Sigurösson - Ævisaga. Fyrra
bindi. Mál og menning 2002.
DV-MYND GVA
Guðjón Friðriksson með bók sína um Jón Sigurðsson
Hann kemur íslensku þjóöinni aftur í samband viö einn mesta
skörung sinn.
umræðu hér en í raun erum við litlu nær um
það. Heimildir vantar.
Túlkun sjaldan frumleg
Heimildir vantar um margt í lífl Jóns Sigurðs-
sonar. Þá skáldar Guðjón oft í eyðurnar með
sviðsetningum. Þær eru sjaldnast vel heppnaðar
og gera fyrstu 70-80 síður bókarinnar fremur
þreytandi aflestrar. Vandinn er nefnilega sá að
sviðsetningarnar eru fyrst og fremst túlkun á
eyðunum og sú túlkun er sjaldan frumleg og leyf-
ir ekki nægan efa. Guðjón sviðsetur til dæmis
fermingu Jóns á þá leið að drengur sem fékk
vitnisburðinn „þrályndur" hjá prestinum hafi
staðið „tvístígandi og þrjóskulegur á svip“ við
altarið (bls. 36). En af hverju ætti þetta meinta
þrályndi endilega að lýsa sér i þrjóskulegum svip
við þessa hátíðlegu athöfn? Hann fullyrðir líka
að Jóni hafl þótt Knudtzon grósseri „merkilegur
Bókmenniir
Þegar veröldin fer á hvolf
Mynd Halldórs Baldurssonar af Mörtu og Margréti
Á bókasafninu eru fleiri bækuren sautján saumaklúbbar gætu
lesiö í heilu jólafríi.
Það getur verið
virkilega ljúft að vera
tíu ára, eiga góða
mömmu og góðan
pabba - þótt hann búi
annars staðar - góða
vinkonu sem fékk al-
veg eins úlpu og maður
sjálfur í jólagjöf og
þykja gaman í skólan-
um. En það þarf verulega sterk bein
til að þola að þessu sé öllu kippt und-
an manni, nánast í einu vetfangi. Sag-
an hennar Gerðar Kristnýjar um
Mörtu smörtu lýsir því, og sú lýsing
er nákvæm, hjartnæm og spennandi.
Fyrst er það mamma. Hún ákveður
að láta draum sinn rætast, fara til
Svíþjóðar og skrifa MA ritgerð um
Þorgerði Egilsdóttur. Það væri svo
sem allt i lagi að húa hjá pabba á með-
an ef hann þyrfti þá ekki endilega að
detta ofan í djúpt þunglyndi vegna
þess að kærastan segir honum upp.
Þá' er þó alltaf Hekla vinkona - en
stundum þarf ekki nema eina smá-
pínu-móðgun til að ungar stúlkur
verði óvinir alveg heillengi. Kannski
um alla eilífð. Þá er maður á
flæðiskeri staddur þegar kennarinn
skipuleggur hópverkefni og þá er
ekki lengur gaman í skólanum.
En Marta er ekki kölluð smarta fyr-
ir ekki neitt. Hún les söguna af henni
Þorgerði sem svindlaði sölum inn á
pabba sinn þegar hann fór í hungur-
verkfall og beitir ekki ólikum brögðum á pabba
sinn til að ná honum upp úr hugarvílinu. Ein-
hver önnur stelpa hlýtur að geta komið í stað-
inn fyrir hana Heklu, Marta verður bara að
taka í sig kjark og athuga málið. Kannski er
Margrét, nýi sessunauturinn, ekki svo galin?
Og Stebbi er líka betri en enginn.
Svo er ekki verra að vera þetta
líka prýðilega efni í konseptlista-
mann (eða kannski konfektlista-
mann) og láta sér detta í hug að
taka myndir af öllum i skólanum
sem heita eins og norrænu guð-
irnir. Þeirra á meðal er einmitt
Hekla sem heitir fullu nafni
Hekla Sif og vonandi setja þeirra
fyrri samskipti ekki prik í reikn-
inginn, eins og Marta skrifar í
bréfi til hennar...
Sagan um Mörtu smörtu er
listilega vel gerð hvar sem á hana
er litið, frásögnin hæfilega hröð,
vel stíluð, fyndin og þrungin
manneskjulegri hlýju, en aðall
hennar er persónusköpun aðal-
söguhetjunnar sem segir okkur
sjálf söguna af þessum dæma-
lausu útmánuðum þegar veröldin
fer á hvolf. Hún verður svo raun-
veruleg, eins og ungur lestrarhest-
ur orðaði það. Og ekki láta hafa
áhrif á ykkur þótt Marta sé á ell-
efta ári; bókin hefur miklu víðari
skírskotun en svo og fínt að kápu-
teikning Halldórs Baldurssonar
skuli sýna svolítið eldri stúlku.
Myndir hans inni í bókinni eru
líka skondnar og skemmtilegar.
Kvenfólk á öllum aldri nýtur þess-
arar sögu og best gæti ég trúað að
strákar hefðu yndi af henni líka.
Silja Aðalsteinsdóttir
Gerður Kristný: Marta smarta. Mál og menning 2002.
M'&rm . ,
*'^4nm£
" ffe i
____________________Menning
Utnsjön: Silja Aöalsteinsdóttir silja@dv.is
Kuran Swing í Salnum
Annað kvöld kl. 21 held-
ur Kuran Swing-kvartett-
inn tónleika í tilefni af 13
ára afmæli sínu í Salnum
Kópavogi. Að þessu sinni
bjóða þeir með sér strengja-
kvartett sem leikur útsetn-
ingar Szymons Kuran i
nokkrum laganna. Strengja-
kvartettinn skipa þau Sig-
ríður Baldvinsdóttir fiðla, Christian Diethard
fiðla, Eyjólfur B. Alfreðsson víóla og Hrafn-
kell Orri Egilsson selló. Áður hafa kvartettar
leikið með Kuran Swing í Leikhúskjallaran-
um 1994 og á Akureyri 1996.
Um visku og kærleika
JPV útgáfa hefur sent frá
sér Bókina um viskuna og
kærleikann eftir Dalai
Lama þar sem höfundur
gefur einföld og hagnýt ráð
um hvernig megi njóta
meiri ástar og samhygðar.
Hann nálgast efni sitt af
kímni og raunsæi og bendir
á hvernig við getum lifað í
sátt og samlyndi við aðra. Kenningar hans
byggjast á skynsemi og manngæsku en ekki
predikunum eða þröngsýni. Hann sýnir
hvemig við getum eílt með okkur kærleikann
í garð annarra og orðið þannig betri mann-
eskjur og síðast en ekki síst hvernig megi
breyta neikvæðum kenndum eins og reiði í
ást eða hugarró.
Dalai Lama hlaut friðarverðlaun Nóbels
árið 1989 og er andlegur leiðtogi milljóna
manna um allan heim. Hann hefur helgað líf
sitt baráttunni fyrir auknum mannréttindum
og friði og telur einn lykilinn að velferð
mannsins felast í aukinni samhygð meðal
manna. Jóhanna Þráinsdóttir þýddi bókina.
Barnagælur
Bókin Barnagælur og
fleiri lög geymir nokkur
vinsælustu lög Atla Heimis
Sveinssonar í léttum píanó-
útsetningum. Lögin eru alls
fimmtán og meðal þeirra lög
sem þjóðin þekkir og syng-
ur, til dæmis Söngur
Dimmalimm, Snert hörpu mína, himinboma
dís, Klementínudans og í Skólavörðuholtið
hátt. Þar er líka lagið við nýju Afmælisvís-
urnar hans Þórarins Eldjáms, sem gaman
væri að tæki við af hinu innflutta „Hann/hún
á afmæli í dag“, og ný lög við gamlar barna-
gælur eins og Fljúga hvítu fiðrildin og Sigga
litla systir min. Loks má nefna að hér er und-
urfallegt lag Atla Heimis við þjóðvísuna
kunnu, „Sofa urtubörn á útskerjum / veltur
sjór yfir og enginn og enginn þau svæflr ..."
:j Júísseliit'll/ilíífir
IsCeDurl
;1 V/W 8 }L/ 'i/ö j i
iStuði
Stelpur í stuði
Stundum er erfltt að lúta
aga foreldra og koma heim
klukkan níu á kvöldin - sér-
staklega þegar eitthvað
spennandi og stórkostlegt er
í uppsiglingu. Það flnnst
Ellie að minnsta kosti, sögu-
hetju bókarinnar Stelpur í
stuði, og þegar flottur gæi
verður skotinn í henni
sjálfri en hvorki himii æðislegu Mögdu né
svölu og svartklæddu Nadine, þá verður hún
að grípa til sinna ráða!
Stelpur í stuði er fyndin og raunsönn bók
um unglingsstelpur eftir sama höfund og
Stelpur í strákaleit og Stelpur í stressi sem
fengu frábærar viðtökur íslenskra lesenda.
Jacqueline WOson hefur hlotið fjölda verð-
launa og viðurkenninga fyrir verk sín. Þórey
Friðbjörnsdóttir þýddi.
ísbarnið
út er komin hjá Vöku-
Helgafelli bókin Isbarnið eftir
Elizabeth McGregor.
Jo Harper er ung blaða-
kona sem fær það verkefni að
rannsaka hvarf vísinda-
mannsins Douglas Marshall.
Sá er þekktur fornleifafræð-
ingur sem kannar af ástríðu
afdrif heimskautaleiðangurs Sir Johns Frank-
lins frá 1847 sem fór á skipum að leita norð-
vesturleiðarinnar, milli Atlantshafs og Kyrra-
hafs. Blaðakonan er ekki ýkja hrifln af verk-
efninu en leiðir þeirra Marshalls liggja þó
saman um síðir. Við það tekur líf Jo Harper
óvænta og afdrifaríka stefnu. Atburðir sam-
tíðarinnar verða eins og bergmál af liðnum
tíma, háð er sannkallað kapphlaup við dauð-
ann og hrammur örlaganna vofir yflr.
ísbarnið er áhrifamikil skáldsaga, skrifuð
af þekkingu og ástríðu, sem verður hverjum
lesanda hugstæð. Þórey Friðbjömsdóttir ís-
lenskaði.
bUMWFDt
McOREGOR
ÍSBÁRNIf)