Dagblaðið Vísir - DV - 26.11.2002, Blaðsíða 15

nmr mmmmw wnr msíwm *wm%mw 'Wmmi
15
ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 2002
DV____________________________________________________________________________________________________________________________Menning
Umsjön: Silja A&alsteinsdóttir silja@dv.is
Klettaf j allaskáldið
■ Stephan G. Stephansson er eitt af
stórskáldum íslands, skipar þann
bekk ásamt Jónasi Hallgrímssyni,
Grími Thomsen, Matthiasi
Jochumssyni, Jóhannesi úr Kötlum
og fleirum. Einn úr þessum hópi ól
hann hins vegar aldur sinn vestan-
hafs. Hann einn var líka alþýðu-
maður sem naut lítillar skóla-
göngu, einn hinna sjálfmenntuðu
snillinga sem rísa upp úr aðstæðum sínum. Þar að
auki var hann róttæklingur en stóð þó ávallt styrk-
um fótum í íslenskum þjóðararfi.
Landneminn mikli er fyrra bindi ævisögu Steph-
ans G. og nær yflr tímabilið frá fæðingu hans 1853
fram að aldamótunum 1900. Sagan skiptist í fjórar
bækur. Sú fyrsta segir sögu Stephans uns hann flyt-
ur vestur um haf árið 1873. Hinar þrjár segja frá
árum hans í Wisconsin, Dakota og Alberta því að
Stephan var ekki hættur búferlaflutningum eftir aö
hann kom vestur.
Fyrsta bókin varpar ljósi á þau kröppu kjör sem
margir íslendingar bjuggu við á þessum tíma og
voru forsendur Vesturheimsferða. Stephan G. var
Skagfirðingur en flutti síðar með fjölskyldu sinni
austur í Mjóadal. Þau urðu einnig samferða vestur
um haf og frá Wisconsin til Dakota en þá hafði
Stephan gengið að eiga Helgu konu sína. í síðari
bókunum er lýst vaxandi þroska Stephans, bæði
sem skálds og hugsuðar, og leið hans til trúleysis.
Viðar Hreinsson hefur víða leitað fanga. Hann
nýtur heimildagnóttar og um leið þess að láta skáld-
skapinn ekki afskiptalausan heldur flétta honum
inn í verkið, án þess að túlkunin sé á kostnað ævi-
sögunnar. Sérstaklega glögg þykir mér lýsing hans
á „Skagflrsku akademíunni" þar sem rætur skálds-
Viðar Hreinsson með bók sína
Mikiö oggott verk, ritaö í heillandi yfirlætislausum stíl.
ins lágu. Samband Stephans við fóður sinn minnir
Viðar á þá Gretti og Ásmund og Egil og Skalla-Grím
og er það eitt dæmi af mörgum þar sem allur menn-
ingararfurinn liggur undir í bókinni. Um leið má
vel sjá hvemig flutningamir mótuðu skáldið og
gerðu hann smám saman að ihugulum róttæklingi.
Þrátt fyrir eilíft basl leynir sér ekki að margir
samlandar Stephans G. og ýmsir i nýja heiminum
höfðu alla tíð miklar mætur á greind hans og hæfl-
leikum. Áhugavert er einnig að lesa um áhrif Walt
Whitmans á Stephan og um skipti þeirra Jóhanns
Magnúsar Bjarnasonar. Ekki er síður skemmtilegt
að lesa um menningarlíf íslendinga í Vesturheimi,
stjórnmál og stöðug átök þar sem Stephan lék lykil-
hlutverk ásamt Gesti Pálssyni og fleirum.
Bókmenntir
Stíll Landnemans mikla er heillandi yfirlætislaus
og svo laus við mælgi að vanir lesendur geta rétt
ímyndað sér hvílík áreynsla hefur verið þar á bak
við - að lesa bókina er næstum því eins og að vera
í sirkus. Viðar Hreinsson á lof skilið fyrir stflinn á
bókinni; hann er Stephani G. til sóma. Frágangur er
allur tfl stakrar fyrirmyndar, útlit bókarinnar,
myndir, kort og töflur falla mjög smekklega að
heildinni og ná að segja lesandanum allt sem hann
þarf að vita. Bókin er merkilega laus við skalla en
engu er þó ofaukið.
Ég hef eiginlega aðeins eina kvörtun: Titillinn á
bókinni finnst mér ekki góður og lýsa betur Hall-
dóri Laxness (sem valdi Stephani þessa einkunn) en
Stephani sjálfum sem hefur varla hugsað um sjálf-
an sig sem „landnemann mikla“ þó að hann næmi
víða lönd og i ýmsum skilningi.
Landneminn mikli er mikið og gott verk. Viðar
Hreinsson hefur unnið vel og við bíðum spennt eft-
ir seinna bindi.
Ármann Jakobsson
Vlöar Hreinsson: Landneminn mikli - ævisaga Stephans
G. Stephanssonar. Fyrra bindi. Bjartur 2002.
Tónlist/Geisladiskar___________________________________________________________________
Raddir við Tjörnina
Sigurður Flosason og
Pétur Grétarsson léku
spunatónlist sína sem
þeir nefna „Raddir
þjóðar" á tónleikum í
Tjarnarbíói sl. þriðju-
dag. Tilefni tónleik-
anna var útgáfa þessa
spuna á geisladiski
með sama nafhi. Það er
Ómi, djassútgáfa Eddu, sem gefur diskinn út.
Raddir þjóðar er mjög sérstakt tónlistarverk,
byggt á gömlum hljóðritunum úr Ámastofnun og
Þjóðminjasafni. Hér spunablanda og kostulegur
söngur frá fyrri tímum allsráðandi. Þessi blanda
byggir síðan á mjög vandlega unnum grindum sem
halda utan um flautuleik og saxófónleik Sigurðar,
en Pétur þéttir söng og leik með hugmyndaríku
slagverki.
Þeir Pétur og Sigurður fluttu þennan spunaleik
sinn í fyrsta sinn á Listahátíð þann 11. maí síðast-
liðinn í Hafnarhúsinu. Hugmyndinni um spuna í
bland við ættjarðarljóð, sálma, gælur og fælur, var
vel tekið, þrátt fyrir hráslagalegan hljómburð húss-
ins sem í raun og veru vann á móti spuna Péturs.
Verkið hefur síðan mótast frekar í höndum lista-
mannanna, sem auðheyrilega leggja mikla alúð við
myndun þess og flutning. Hlutar verksins hafa með-
al annars verið fluttir á Kammermúsíkhátíðinni á
Kirkjubæjarklaustri á síðastliðnu sumri, en Edda
Erlendsdóttir, píanisti og aðstandandi hátíðarinnar,
lét þess getið í fjölmiðlum að sér þætti við hæfi fyr-
ir tónlistarhátíð á landsbyggðinni að flutt væri þjóð-
leg spunatónlist sem þessi.
Á tónleikunum í Tjarnarbíói var auðheyrt að
verkið hefur slípast í flutningi þeirra Péturs og Sig-
urðar. Bæði var heildarflæði betra en áður og
spunaleikurinn heilsteyptari. Þetta á sérstaklega
við slagverksleik Péturs, sem myndaði skemmtflegt
mótvægi við sönginn og grófgerðar hljóðritanir
gamla tímans. Leikur Péturs naut sín vel í þessu
litla leikhúsi, þar sem hljómburðurinn var töluvert
betri en í Hafnarhúsi Listahátíðarinnar.
Sigurður Flosason lék (sér) á margvísleg hljóð-
færi, s.s. klarínett, flautur og saxófóna. Sigurður
virtist njóta sín sérstaklega í myndun hljóða sem
svöruðu tfl raftækjahljóða sem aftur á móti voru
sett upp í hlutfalli við söng og hljóð á gömlu hljóð-
ritunum. Sigurði tókst þannig að mynda spennu
með ágætum spunatilþrifum, sem voru bráð-
skemmtileg.
Ef þessi spunatónlist flokkast undir djass (eins og
útgáfa Eddu virðist gera ráð fyrir) var lítið um
djasseinleik af hálfu þeirra félaga, þó að heildar-
myndin sem þeir spunnu gæfl ótal möguleika á
góðri sóló.
Það er ánægjulegt til þess að vita að tónlistar-
menn okkar séu famir að leita fanga i gömlum
hljóðritunum, sem hljóta margar hverjar að geyma
fiársjóð af hugmyndum og möguleikum, og óhætt að
segja að þeir Pétur og Sigurður hafi hér tekið braut-
ryðjendaspor sem margir eiga eftir að fylgja í fram-
tíðinni.
Það er óhætt að mæla með Röddum þjóðar sem
góðri gjöf til aðdáenda spunatónlistar og allra
þeirra sem kunna að meta nýja tónlist með þjóðleg-
um grunni.
Ólafur Stephensen
Raddir þjóðar, ótgáfutónleikar, Tjarnarbíó, 19.11. 02.
Geisladiskur útg. Edda miðlun & útgáfa, Ómi jazz, okt.
2002.
Bókmenntir
'
Nútímaævintýri
Stundum getur fullorðið fólk
verið fjarskalega þreytandi þeg-
ar maður er bam, það fá systk-
inin Torfl og Gríma svo sann-
arlega að reyna. Mamma þeirra
vinnur allan daginn, kemur
svo heim i stresskasti og skipar
þeim fyrir svo að allt geti geng-
ið upp. Pabbi þeirra er með all-
an hugann við vinnuna, nennir
aldrei að leika við þau og heyrir sjaldnast neitt
Isem þau segja. í þokkabót eiga þau eldri bróður,
Úlf, sem er illa haldinn af unglingaveiki og gerir
fátt annað en að ergja þau. í raun má segja að afi
Gissi sé eini fullorðni maðurinn sem nokkurt vit
er í. En hann virðist reyndar líka vera genginn
af göflunum þegar hann gefur þeim gallsteinana
úr sér og segir að þeir séu óskasteinar. Eða hvað?
Streituhlaðið nútímasamfélag er sett undir
smásjána hjá Kristínu Helgu Gunnarsdóttur í
þessari sögu eins og þeirri síðustu, í Mánaljósi.
Mömmur og pabbar þessa heims þurfa alltaf að
vera að vinna og eiga þess vegna erfitt með að
Isinna krökkunum sínum nema með „hinu alþjóð-
lega fariði-skipanakerfi“, þau ávarpa sem sé
bömin sín aldrei án þess að setningin hefjist á
„fariöi".
Þegar Torfi og Gríma lenda í óvæntri atburða-
rás þar sem þeim gefst kostur á að breyta öllu
sem þau vflja renna samt á þau tvær grímur.
Þegar á hólminn er komið vfll kannski enginn fá
allt sem hann óskar sér.
Kristín Helga blandar hér saman hefðbundnu
ævintýri þar sem söguhetjumar þurfa að leysa
þrautir og taka erfiðar ákvarðanir og félagslegu
raunsæi þar sem samfélag sem gefur fjölskyldum
ekki kost á að vera saman er gagnrýnt. Torfi og
Gríma eru geðþekkir sögumenn. Torfi er sléttur
og felldur en Gríma, sem varpar fram heimatil-
búnum málsháttum við hvert tækifæri, töluvert
litríkari; hún hrindir atburðarásinni af stað og
nýtur hennar til fulls.
Skemmtilegastar eru þó aukapersónur sögunn-
ar. Bergur vinur systkinanna er vel heppnuð per-
sóna sem breytist í ábyrgan aðila þegar hjólin
fara að snúast hratt og bregður sér nánast í hlut-
verk yfirvaldsins. Afi Gissi minnir nokkuð á
annan afa í bókmenntunum, nefnilega Kormák,
afa Jóns Odds og Jóns Bjama, en er þó i senn æv-
intýralegri og fábrotnari persóna. Lýsingar
krakkanna á hjásvæfum afans sem þau telja vera
„pennavinkonur" takast ansi vel. Mamma og
pabbi eru stórskemmtileg í öllum hlutverkum
sínum, sérstaklega mamma sem sveiflast öfganna
á mflli og er mjög fyndin persóna. Úlfur ungling-
ur er svo rúsínan í pylsuenda þessa skrautlega
persónugallerís en tungutak hans kemst
skemmtilega til skila.
Nútímasamfélag undlr smásjá
Kristín Heiga Gunnarsdóttir hampar gallsteinum í
krukku.
Þegar á hólminn er komið reynist lausn vand-
ans reyndar heldur léttvæg en sagan sjálf er ljúf
og fyndin og persónur vel heppnaðar. Kristin
Helga skrifar góð samtöl og léttan stíl sem fellur
vel að atburðarásinni. Gallsteinar afa Gissa er
skemmtileg saga sem sver sig i ætt við fyrri bæk-
ur höfundar. Katrín Jakobsdóttir
Kristín Helga Gunnarsdóttlr: Gallsteinar afa Gissa. Mál
og menning 2002.
Við fótskörina
Aðdáendur Krist-
ins Sigmundssonar
ættu að skunda í Is-
lensku óperuna i
kvöld kl. 20 því þá
miðlar hann af
reynslu sinni af hin-
um alþjóðlega óp-
eruheimi og situr
fyrir svörum undir
fyrirsögninni Við fótskörina. Alda-
vinur Kristins, Jónas Ingimundarson
píanóleikari, verður honum til stuðn-
ings og einnig Elísabet B. Þórisdóttir,
forstöðumaður Gerðubergs. Þau
munu taka þátt í upprifjun á söng-
ferli Kristins og þeir Jónas og Krist-
inn krydda svo dagskrána með tón-
dæmum eins og þeim einum er lagið.
Stundarfriður
í kvöld kl. 20 hefst
líka leiklestur á
verki Guðmundar
Steinssonar, Stund-
arfriður, í leiklistar-
deild Listaháskóla
íslands, Sölvhóls-
götu 13. Flytjendur
eru nemendur 2. árs
leiklistardeildar
ásamt Guðrúnu S. Gísladóttur, Krist-
björgu Kjeld, Randver Þorlákssyni og
Sigurði Sigurjónssyni sem öll tóku
þátt í frumuppfærslunni 1979 undir
stjórn Stefáns Baldurssonar. Hún
naut fádæma vinsælda á sínum tíma.
Aðgangur er ókeypis og öllum
heimill.
Samkeppni um
dansleikverk
Leikfélag Reykjavíkur og íslenski
dansflokkurinn efna til samkeppni
um frumsamið dansleikverk eða verk
er flokkast gæti undir dansleikhús.
Hugtakið dansleikhús var fyrst notað
í kringum 1920 af danshöfundunum
Kurt Jooss og Rudolf von Laban sem
báðir voru brautryðjendur í hinni
frjálsu nútímadanslist sem við höfum
fengið að kynnast á síðustu árum i
sýningum íslenska dansflokksins og
annarra dansflokka. Þegar talað er
um dansleikhús (sem sumir kafla
kóreógrafiskt leikhús) er átt við
dansaðan leik þar sem innihaldið er
gjaman frásögn eða saga. Sumir hafa
skilgreint dansleikhús á þann veg að
það sé að skapa myndir á leiksviði
með hreyfingum, leiksviðslýsingu og
tónlist.
Tilgangur keppni af þessu tagi er
að gefa fólki er leggur stund á listir
að koma á framfæri hugmyndum sín-
um um dans og leikhús. Þetta er til-
tölulega ung listgrein sem hefur ver-
ið í stöðugri þróun síðastliðna ára-
tugi úti í hinum stóra heimi. Á síð-
astliðnum árum hefur fjöldi ís-
lenskra listamanna kynnst dansleik-
húsinu erlendis og nokkrir hafa
starfað við dansflokka af þessu tagi.
íslenski dansflokkurinn og Leikfélag
Reykjavíkur vilja með þessu leggja
sitt af mörkum til að efla listgreinina
og þróa áfram og vonandi taka sem
flestir á sig rögg og sendi tillögur sin-
ar í keppnina. Einkum er þess óskað
að þeir sem hafa menntun og reynslu
í leiklist, dansi, tónlist eða öðrum
listgreinum sendi inn tiflögur sinar.
Óskað er eftir hugmyndum að
10-15 mínútna verki fyrir blandaðan
hóp leikara og dansara. Ekki skal
gera ráð fyrir stærri hóp en sex
manns. Valin verða 4-6 verk til frek-
ari æfinga og mun Leikfélag Reykja-
víkur og íslenski dansflokkurinn
bjóða höfundum aðstöðu í Borgar-
leikhúsinu í því skyni. Áætlaður æf-
ingatími verður u.þ.b. 4 vikur í apr-
íl/maí 2003. Verkin verða sýnd á sér-
stakri leiklistarhátíð í Borgarleik-
húsinu í júní 2003 og verðlaun veitt
þeim er skara fram úr. Máttarstólpar
og stuðningsaðilar keppninnar eru
SPRON, Sjóvá/Almennar og Flugleið-
ir.
Útfærð hugmynd ásamt upplýsing-
um um menntun og starfsferil skal
send Borgarleikhúsinu, Listabraut 3,
103 Reykjavík, fyrir 30. janúar 2003,
merkt Dansleikhús. Nánari upplýs-
ingar fást hjá listdansstjóra Islenska
dansflokksins, Katrínu Hall, í síma
5880900 og hjá leikhússtjóra Leikfé-
lags Reykjavíkur, Guðjóni Pedersen,
í síma 5685500