Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.2002, Blaðsíða 14

14
Menning
Alsjáandi auga Guðs
Pétur Gunnarsson
Sagan spriklar afkæti og frásagnargleöi og meira aö segja verstu hörmungar fá
á sig gamansaman blæ.
Leiðin til Rómar er ann-
ar hluti i sagnaflokki Pét-
urs Gunnarssonar, Skáld-
saga íslands, en fyrsta bók-
in, Myndin af heiminum,
var tilnefnd til íslensku
bókmenntaverðlaunanna
árið 2000. Leiðin til Rómar
hlaut sömu upphefð og eru
það hvorki undur né stór-
merki því bókin er fantavel
skrifuð, stórskemmtileg og fræðandi. Höfund-
ur ferðast með lesandann aftur i miðaldir og
blandar saman íslenskri sögu og vestrænni
menningu sem sögumaður kryddar með
ísmeygilegum athugasemdum og skírskotun-
um í nútímann. Fortíð og nútíð kallast á og
sýna samfellu og samhengi í hegðun fólks og
atferli. Hið tvöfalda siðgæði sem mönnum er
tíðrætt um á okkar dögum var enn mergjaðra
á sögutíma enda fleira bannað en nú og kynlíf
litiö alvarlegum augum. Ekki síst kynlíf kirkj-
unnar manna og ógiftra einstaklinga. En nátt-
úran kallar og grátbrosleg er sagan af ekkj-
unni Yngvildi og unglingnum Þorvarði sem
elskast í meinum, eignast barn og kenna það
öðrum. Úr þessu verður heilmikil skrípasaga
sem lýkur í anda frétta af afbrotamönnum
okkar tíma. Skötuhjúin stökkva af landi brott
og Ingvildur meira að segja dulbúin sem karl-
maður en slíkt athæfi varðaði við lög á mið-
öldum. „Ef þetta er ekki að sýna fingurinn!"
segir sögumaður. Litlar sögur af þessu tagi
eru nokkrar og tengjast oft drepfyndnum hug-
leiðingum Péturs um kynlíf þessa tíma og yf-
irlýsingar kirkjunnar i þeim efnum eru enn
fyndnari!
í Ferðinni til Rómar er ekki afmörkuð at-
burðarás heldur er stokkið fram og til baka í
tíma og engin ein aðalpersóna í forgrunni.
Kynntar eru til sögunnar bæði innlendir og er-
lendir menn, höfðingjar og almúgamenn, en sag-
an hverfist í kringum Róm þangað sem menn
streyma í stríðum straumum tU að greiða götu
sina tU himna. í upphafi bókar er árið 1148. í
Róm eru staddir þeir feðgar Gissur HaUsson og
HaUur Gissurarson tU að leita eftir blessun páfa
HaUi tU handa. Hann er væntanlegt biskupsefni
íslendinga sem eftir blessunina tekur upp á því
að deyja. Þá er röðin komin að Klængi Þorsteins-
syni sem hefur háleitar hugmyndir, hyggst
byggja dýrlega kirkju í Skálholti og er það gert
með miklum glæsibrag. í Hungurvöku er Klængi
lýst sem vinsælum, örum og ölmusugóðum svo
og gamansömum (11, 93) og hann reynir að
greiða götu fátækra og veikra. Sjálfur fer hann
ílatt á mennsku sinni eins og fjölmargir fyrr og
síðar.
í leiðinni til Rómar fer mörgum sögum sam-
an. FjaUað er um átök höfðingja á íslandi, oft
1 gamansömum tón, valdabaráttu kónga og
drottninga í Evrópu sem einskis svífast og
krossferðimar ógurlegu sem menn æddu út i,
oft fremur af vUja en mætti og uppskáru öm-
urlegan dauödaga með óstaðfest loforð um ei-
lífa vist í himnaríki. I leiðinni tU Rómar er
sögð saga fólks sem alsjáandi auga Guðs vakt-
ar bæði daga og nætur. Við þekkjum af sög-
unni að ekki vom allir glaðir eftir þá vakt! En
höfundi er síst í huga að gera lesendur sína
þunglynda. Sagan sprUdar af þvUíkri kæti og
frásagnargleði að meira að segja verstu hörm-
ungar fá á sig gamansaman blæ. Þó er léttúð-
in aldrei í fyrirrúmi, höfundi er annt um per-
sónur sínar og skrifar um þær af virðingu og
þekkingu. Fyrir þessa finu sögu á Pétur Gunn-
arsson heiður skUinn.
Sigríður Albertsdóttir
Pétur Gunnarsson: Leiðin til Rómar. Skáldsaga ís-
lands II. Mál og menning 2002.
Hversdagsleg fortíð
Horfinn heimur eftir Þór-
unni Valdimarsdóttur er eitt
frumlegasta sagnfræðiritið
fyrir almenna lesendur í ár:
Nýstárleg greining á tíðar-
andanum árið 1900 eins og
hann verður lesinn úr sjö
landsmálablöðum: Isafold,
Þjóðólfi, Fjallkonunni, Þjóð-
vUjanum, Bjarka, Austra og
Stefni. Segja má að athugun-
in sé i anda ýmissa nýrra sagnfræðistrauma, svo
sem hversdagssögu og einsögu (míkró-historíu).
Blöðin sjálf eru í senn heimUdir og rannsókn-
arefni og beint er sjónum að öðrum þáttum en
alla jafna eru í öndvegi í sagnfræðiritum. Þar á
meðal eru sjálfar samgöngurnar og fjarskiptin.
Þau voru ekki síður deUuefni árið 1900 en einni
öld síöar þó að deUuefnin væru önnur: Ritsími,
lofskeyti eða sæstrengur?
Meðal annars efnis eru frásagnir af mann-
skaða og slysforum, viðhorf manna tU dauðans,
smitsjúkdómar og óttinn við þá - og síðast en
ekki síst er afar forvitnUeg greining á afstöðu
seinustu aldamótamanna tU erlendra frétta sem
koUvarpar alveg þeirri goðsögn að íslendingar
hafi verið einangraðir og fáfróðir, þó að vita-
skuld sé fréttaumhverfið gjörbreytt síðan. Ekki
er síst umhugsunarvert hvernig unnið var þá á
skapandi hátt úr erlendu fréttaefni og hugsunin
ekki síður gagnrýnin og jafnvel heldur gagn-
rýnni en nú gerist.
Bókmenntir
Bók eins og þessari er erfitt að lýsa í fáum
orðum þar sem gildi hennar liggur ekki síst í
fjölmörgum smáatriðum sem eru í senn
skemmtUeg og fróðleg og ýta talsvert við lesand-
anum eins og „broddflugur“. Þannig verkar t.d.
áminning um að Bjöm Jónsson sé óbeinn forfað-
ir Morgunblaðsins og lykUstaða þess í blaða-
heimi þannig jafnvel eldra en það sjálft (bls. 47)
og eins þegar sagt er frá umsögnum um konur
og karla í minningargreinum fyrir 100 árum
(bls. 140-44), svo ekki sé minnst á þá staðreynd
að fremur var rætt fuUum fetum um sjálfsmorð
en í hinu „opna nútímasamfélagi". Kaflinn um
sjúkdómafréttir blaðanna er lika ágengur og
áhrifamikUl.
Þórunn segir frá þessu öllu í persónulegum
stU sem sumum kann að þykja of nærgönguU en
gerir efnið nálægara og rimar þar af leiðandi
ágætlega við hugarfarið á bak við rannsóknir af
þessu tagi. Hún gætir þess vel að teygja ekki
lopann og útkoman er frásagnarsagnfræði af
bestu tegund sem í senn skemmtir og vekur tU
umhugsunar.
Horfinn heimur er þannig tvímælalaust bók
sem mikUl fengur er í og ætti að vera aflgjafi
þeim sem fást við sagnfræði, um leið og hún er
hin besta skemmtun fyrir þá sem hafa áhuga á
fortíðinni.
Ármann Jakobsson
Þórunn Valdimarsdóttir: Horfinn heimur: Áriö 1900 í
nærmynd. Mál og mynd/Sögufélag 2002.
í leit aö ljósi
Ljósin í Dimmuborg er
sjálfstætt framhald bókar-
innar Brúin yfir Dimmu sem
út kom árið 2000. Hér hefur
Aðalsteinn Ásberg Sigurðs-
son skapað nýjan heim sem
liggur við hlið þess mann-
heims sem við þekkjum og er
heimur vöðlunga. Sá kallast
Mángalía en vöðlungarnir
kaUa mannheim Myrkland. Samskipti þessara
tveggja tegunda hafa verið lítil sem er kannski
eins gott þar sem mennimir hafa ekki sýnt vöðl-
ungunum mikinn vinskap þegar óvænt sam-
skipti hafa orðið.
Hér segir frá sömu vöðlungum og í síðustu
sögu, börnunum Míríu og Kraka, litla bróður
Kraka, honum Póa, og mæðrum þeirra, Vaðlínu
og AUínu, sem eru systur. Míría og AUína búa í
Dimmuborg sem er helsta stórborg Mángalíu.
Vaðlína kemur með syni sína tvo tU borgarinn-
ar og ætlar að ala barn þar. En myrkur grúfir
yfir Dimmuborg sem stafar af því að ljóskristall
i Stjörnuturninum virðist vera hættur að virka.
Og myrkrið veldur svokölluðum sálmyrkva hjá
vöðlungum en hann getur dregið þá tU dauða.
Kraki og Míría ákveða að leysa málið með hjálp
dularfulls korts.
Vsirt verður þverfótað fyrir bókum sem gerast
í öðrum heimum um þessar mundir og er mis-
jafnt hvemig höfundum tekst upp. Heimur Aðal-
steins er spennandi. Hann beitir tungumálinu
ágætlega þegar hann nýtir ýmis orðtök en setur
inn „vöðlungur" í staðinn fyrir „mann“. Vöðl-
ungar minna um margt á menn og sálmyrkvinn
gæti verið annað orð yfir þunglyndið sem oft
herjar á mennina í erfiðum heimi. Málin eru þó
auðleystari í heimi vöðlunga en i mannheimi -
sem er kannski eins gott.
Persónur eru margar og fæstar mjög eftir-
minnilegar. Pói er mótaðasta persónan af böm-
unum þremur enda úrræðagóður þótt hann sé
yngstur. Þá virðist hann búa yfir yfirnáttúrleg-
um hæfileikum, ólíkt hinum. Vaðlina er með
stöðugar áhyggjur eins og algengt er með mæð-
ur í barnabókum en Míría og Kraki eru venju-
legar litlausar bamabókahetjur. Óvar, vitavörð-
ur á Útnesi, er vel gerð persóna þó að hann gegni
aðeins aukahlutverki.
Sjálf sagan er mjög spennandi. Indiana Jones-
stemning skapast þegar bömin eru að grúska á
bókasafninu og finna hin dularfullu göng. Lýs-
ingar á borginni eru skemmtilegar og sama má
segja um lýsingar á mannheimum sem eru gerð-
ir mjög framandi. Höfundur býr til skemmtileg-
ar andstæður og var einkar hnyttið að láta vöðl-
ungana fúlsa við hamborgurum og frönskum en
smjatta á appelsínu!
Ljósin í Dimmuborg minnir okkur á mikil-
vægi þess að varðveita ljósið í veröld okkar og
verða ekki myrkrinu að bráð. Hún er lika spenn-
andi ævintýrabók sem ætti að skemmta flestum
í skammdeginu.
Katrín Jakobsdóttir
Aöalsteinn Ásberg Sigurösson: Ljósin í Dimmuborg.
Mál og menning 2002.
MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2002
_____________________________1>v
Umsjón: Sitja Aðaisteinsdóttir silja@dv.is
Ljóðahlaðborð
í aðalsafni Borgarbóka-
safns í Grófarhúsi verða ljóð
framreidd á ýmsa vegu nú í
desember. Gestir geta sest
til borðs og gætt sér á Ijóð-
um og eru hvattir til að taka
þau og fleiri Ijóð af ljóða-
hlaðborðinu með sér heim.
Einnig geta gestir og gang-
andi slakað á í sófum safns-
ins og hlustað á ljóðalestur af diskum eða
bandi.
Sigurbjörg Þrastardóttir er skáld safnsins
um þessar mundir og prýðir ljóð hennar Klapp-
arstígur vegg í anddyri Grófarhúss. Einnig geta
þeir sem ferðast með lyftum hússins lesið ljóð
eftir hana á milli hæða. Á næstu mánuðum
verða fleiri íslensk skáld kynnt á þennan hátt í
safninu.
Jólatónleikar
Kór Flensborgarskólans, nýstofnaður fram-
haldskór hans og Kvennakór Hafnarfjarðar
halda tónleika í Víðistaðakirkju annað kvöld
kl. 20. Píanóleikari verður Ingunn Hildur
Hauksdóttir en einnig koma fram Jón Haf-
steinn Guðmundsson og Atli Týr Ægisson á
trompet og Kristján Martinsson á flautu. Kór-
amir munu hver í sínu lagi flytja allt frá kmrn-
um skemmtisöngvum tengdum jólunum að há-
tíðlegum lögum sem ómissandi eru í jólastemn-
ingunni. Þá munu aflir söngvaramir 120 syngja
saman nokkra hátíðarsöngva. Stjómandi kór-
anna er Hrafnhildur Blomsterberg.
Undrun og
skjálfti
Skáldsagan Undrun og
skjálfti eftir Amélie Not-
homb er sú átjánda í hinum
merkilega neon-bókaflokki
Bjarts. Hún segir sögu ungr-
ar belgískrar konu sem ræð-
ur sig til starfa hjá japanska stórfyrirtækinu
Yumimoto og telur sig eiga góðar framavonir
þar sem vestrænn bakgrunnur hennar geti
reynst fyrirtækinu gagnlegur. En samskipti
austurs og vesturs eru vandasamari en
nokkum gat órað fyrir, og er frásögnin af þeim
bæði meinleg og gráthlægileg.
Amélie Nothomb er fædd í Japan árið 1967 en
foreldrar hennar eru belgískir. Undmn og
skjálfti hlaut bókmenntaverðlaun Frönsku aka-
demíunnar. Guðrún Vilmundardóttir þýddi.
Bróðurþel
Konráð K. Björgólfs-
son hefúr frumútgefið
bamasögu sína Bróður-
þel Lalla og Birgis á
geisladiski og les höf-
undur sjálfur. Sagan
hlaut verðlaun frá
Reykjanesbæ.
Bróðurþel segir ævintýri tveggja bræðra sem
em grallarar en góðir drengir og dálítið myrk-
fælnir. Konráð segist hafa samið söguna fyrst
fyrir son sinn en nú fá fleiri krakkar að njóta
hennar. Sagan er í fimm köflum og tekur lest-
urinn alls tæplega eina og hálfa klukkustund.
Hrollvekjur
og hugvekjur
Greinasafn Sverris Storm-
skers heitir Hrollvekjur og
hugvekjur og er gefið út af
forlagi hans, Mönnum og
málningu. Þar birtir hann úr-
val efnis frá síðustu tólf árum,
til dæmis eru hér allar morg-
unhrollvekjur hans af Stöð 2 saman komnar inn-
an spjalda.
Meðal þess sem Sverrir ræðir á sinn sérstæða
hátt á þessum blöðum em konur og þeirra marg-
háttaða bardús, fegurðar- og megurðarárátta,
áhyggjur, nöldur og forsjárhyggja, einnig bindind-
ismennska, íþróttir og kynhneigð, forsetaembætt-
ið, trúgimi, Bítlarnir, Edduverðlaunin, við-
kvæmni fólks fýrir sjálfu sér og að hann sé sjálfur
óalandi og óferjandi fjandi - sem hann styður
mörgum lýsandi dæmum.
Stíll Sverris er auðvitað hans eigin og alveg sér
á parti em Stormskersvísumar sem hitta oftar en
ekki naglann beint á höfuðið. Við skulum að lok-
um taka undir með Stormsker þegar hann yrkir:
Ég er rola, rugludallur,
rœfllstuska, fáráölingur.
Ég er dóni, drullusokkur,
dœmigeröur íslendingur.
Bókahappdrættið
Dregið hefúr verið í Happdrætti Bókatíðinda
fyrir 18. des. nr.: 47.037.