Dagblaðið Vísir - DV - 18.12.2002, Blaðsíða 16

16
MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2002
MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2002
17
Útgáfufélag: Útgáfufélagiö DV ehf.
Framkvæmdastjóri: Hjalti Jónsson
Aðalritstjóri: Óli Björn Kárason
Ritstjóri: Sigmundur Ernir Rúnarsson
Aðstoðarritstjóri: Jónas Haraldsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Skaftahlíð 24,105 Rvík, sími: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5749
Ritstjórn: ritstjorn@dv.is - Auglýsingar: auglysingar@dv.is. - Dreifing: dreifing@dv.is
Akureyri: Kaupvangsstræti 1, sími: 462 5000, fax: 462 5001
Setning og umbrot: Útgáfufélagiö DV ehf.
Plötugerð og prentun: Árvakur hf.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiöir ekki viðmælendum fyrir viötöl við þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
Taugastríð á markaði
Líklega hefur slagur íslenskra
verslana um viöskiptavini sína
aldrei verið harðari en nú á þess-
um dimmu dögum aðventunnar.
Hvert tilboðið rekur annað í búð-
um og verslunarmiðstöðvum um
allt land og verðfall er kynnt á vör-
um sem vanalega hafa kostað
meira á þessum árstíma en alla jafna. Það er eins og kaup-
menn hafi farið dagavillt - og gott betur, því janúarútsöl-
urnar eru byrjaðar í mörgum helstu verslunum landsins
sem auglýsa „aldrei lægra verð“ á vamingi sínum.
Þetta er skrýtið. Og neytendur vita ekki hvaðan á sig
stendur verðið. „Verð getur lækkað án fyrirvara," stóð á
áberandi skilti í raftækjaverslun í vikubyrjun. „Kynntu
þér verð annarra, við bjóðum alltaf betur,“ stóð á skilti
keppinautarins í annarri búð. Darraðardansinn er stiginn
um allan bæ og neytendur geta ekki annað en brosað að
öllu saman. Þessu gamni hlýtur hins vegar að fylgja sú al-
vara að allnokkur hlutu verslana fari undir hamarinn á
nýju ári. Samkeppnin er komin út í öfgar.
Þessa sér ekki síst stað á matvörumarkaði. Þar keppast
menn um að bjóða jólamatinn á hlálega lágu verði. Líklegt
er að þetta at verði stöku verslun ofviða en einkum þó
framleiðendum sem fyrir margt löngu eru komnir að endi-
mörkum í eigin rekstri og bjóða nú afurðir sínar langt
undir kostnaðarverði. Þannig hefur til dæmis verð á svína-
kjöti fallið um tugi prósenta á tiltölulega skömmum tíma í
haust og yetrarbyrjun og voru bændur þó komnir undir
gróðamörk á búum sínum á liðnu sumri.
Annað dæmi um öfgar í samkeppni er bókastríðið sem
nú geisar í verslunum landsins. Eins og DV hefur bent á
eru þess dæmi að bóksalar af hvaða tagi sem er greiði allt
upp undir eitt þúsund krónur með hverri bók til að laða
viðskiptavini inn í verslun sína. Fremstar fara stórversl-
anir landsins sem bregða sér í gervi bóksala einu sinni á
ári og veðja á nokkrar söluvænlegustu bækur landsins til
að bæta hag sinn um hátíðarnar. Hefðbundnar bókabúðir
landsins eiga fá ef nokkur svör.
Heiðarleg samkeppni er hverju samfélagi mikilvæg.
Hún verður hins vegar að vera rekin innan skynsamlegra
marka. Það græðir enginn til lengdar á lönguvitleysunni
sem nú fer fram úti á harkalegum og miskunnarlausum
markaðnum, allra síst neytendur sem sitja uppi með her-
kostnaðinn í hærra vöruverði þegar til lengri tíma er litið.
Jólaútsalan sem fram fer með örvæntingarfullum hætti í
verslunum landsins þessa dagana er dæmi um enn einar
öfgar í íslensku viðskiptalífi.
íslenskur sigur
Hvorki meira né minna en fjórt-
án söluhæstu hljómplötur á met-
sölulista DV eru íslenskar. Þetta
segir talsverða sögu um íslenska
tónlistarunnendur og ef til vill enn
meiri sögu um stöðu íslenskrar
tónlistar. Aðeins ein erlend hljóm-
plata er í tuttugu efstu sætum list-
ans og það er reyndar safndiskur með lögum amerísku
sveitarinnar Nirvana sem löngu er hætt starfsemi. Þetta er
einstakur sölulisti og eftir því sem best er vitað hefur ís-
lensk tónlist ekki selst betur í nokkurn annan tíma.
Og listinn yfir íslensku sveitirnar og listamennina sem
raða sér í efstu sætin er reyndar sérlega íslenskur ef að er
gáð. Greinilegt er að íslenskir tónlistarmenn þurfa ekki á
erlendum heitum að halda til að ná árangri á sínum vett-
vangi. Vinsælustu nýstirnin í íslenskri dægurlagatónlist
um þessar mundir eru írafár, í svörtum fötum og Land og
synir, að ógleymdri Sigur rós. Og sönnun þess að íslensk
heiti skapa meira umtal en vandræði er að sjálfsögðu
Björk. Er til íslenskara heiti? Sigmundur Ernir
DV
Skoðun
Fullur aðgangur fæst með aðild
Svanfríöur
Jónasdóttir
þingmaöur
Samfylkingar
j^, .
íslendingar vilja fullan að-
gang að innri markaði ESB
með sjávarafurðir. Ef við
viljum opna sjávarútvegs-
pakkann þá hljóta líka
aðrir þættir sjávarútvegs-
ins að koma tii umræðu.
Enda er það komið á dag-
inn. Evrópusambandið er
ekki bara konfektkassi
fyrir okkur að velja
úr molana.
Sjálfstæð og fullvalda þjóð hlýtur
líka að gera ráð fyrir því að taka af
alvöru þátt í samfélagi þjóðanna en
vera ekki bara þyggjandi eða tinandi
upp molana sem falla af borðum
hinna. Við höfum ekki síður en aðr-
ar Evrópuþjóðir skyldur við fátækari
þjóðir Evrópu. Það er hins vegar frá-
leitt að íslendingar ræði í alvöru um
miklar greiðslur í þróunarsjóði ESB
og fjárfestingar í íslenskum útgerð-
arfyrirtækjum nema viðræðurnar
beri þá yfirskrift að verið sé að ræða
um fulla aðild íslands.
íþyngjandi kröfum hlýtur að verða
að fylgja eitthvað sem í leiðinni bæt-
ir hag annarra íslenskra fyrirtækja
en fiskiðnaðarins og eitthvað sem
bætir hag fjölskyldnanna í landinu.
Ef ísland greiðir meira í þróunar-
sjóðina hljóta íslenskir aðilar að gera
kröfur um að fá líka að njóta
greiðslna úr þeim sömu sjóðum í
samræmi við aðstæður hér á landi.
Leiðin er á enda gengin
Nú þegar höfum við tekið yfir um
80% af lagagerðum ESB og erum aö
„Það er full ástæða til að velta því fyrir sér hvort breytingamar sem augljóslega
eru að verða á viðhorfum i Noregi gefi tilefni til að œtla að viðrœðurnar við Evr-
ópusambandið um stœkkun EES, sem hefjast nú í janúar, þróist hvað Noreg varðar
í það að verða aðildarviðrœður. Annað eins hefur sem sé gerst. “
mörgu leyti jafnsett hverju öðru að-
ildarríki. Hvar eru mörkin? Það má
jafnvel velta því fyrir sér hvort við
séum ekki efnislega meira í ESB en
t.d. Bretar eða Danir, miðað við allar
þær „undanþágur" sem þeir hafa
fengið eða tekið sér.
Að mínu mati verður ekki gengið
lengra á þeirri braut án þess að við
tökum þátt í ákvarðanaferlinu líka.
Það er ekki sæmandi að við látum
öðrum evrópskum stjórnmálamönn-
um eftir að ráða svo mjög fyrir okk-
ur án þess aö hafa þar áhrif á.
Hvað eru Norðmenn að pæla?
Það virðast fleiri gera sér grein
fyrir því að skrefið í fulla aðild er
orðið stutt. Við sjáum hvað er að ger-
ast í Noregi. Sístækkandi hópur
Norðmanna styður aðild að ESB og
nú síðast berast fréttir af því að
Bondevik, sem er gamall ESB-and-
stæðingur, sé tilbúinn að endur-
skoða afstöðu sina til sambandsins.
I viðræðum EFTA-ríkjanna um
Evrópska efnahagssvæðið (EES) á
sínum tíma gerðist það að flest
EFTA-ríkin ákváðu að fara í fullar
aðildarviðræður, það var i raun svo
lítið eftir. Svíþjóð, Finnland og Aust-
urríki gerðust síðan aðilar að ESB.
Það er full ástæða til að velta því
fyrir sér hvort breytingarnar sem
augljóslega eru að verða á viðhorfum
í Noregi gefi tilefni til að ætla að við-
ræðurnar við Evrópusambandið um
stækkun EES sem hefjast nú í janú-
ar þróist hvað Noreg varðar í það að
verða aðildarviðræður. Annað eins
hefur sem sé gerst. Og þá er sannar-
lega komin upp flókin staða fyrir ís-
land.
Sandkom
Gœsalöppum ofaukið
Ellert Eiriksson, formaður kjömefndar Sjálfstæðis-
flokksins í Suðurkjördæmi, skrifar í nýjasta tölublað
Víkurfrétta langa útskýringu á því hvemig nefndin bar
sig að við að stilla upp á framboðslista flokksins. Ástæð-
una segir hann meðal annars þá, að hann hafi að imd-
anförnu fengið spumingar og fullyrðingar sem ekki séu
í takt við raunveruleikann. „Sumar hverjar byggðar á
vanþekkingu," segir Ellert og bætir við, „svo sem: Afar
slakt gengi Suðumesjamanna á listanum miðað við
hvað við erum fjölmenn." í beinu framhaldi kemur svo
önnur fullyrðing, afmörkuð í gæsalöppum eins og sú
fyrri, eins og um sé að ræða annað dæmi um fullyrð-
ingu sem ekki sé í takt við raunveruleikann. Hún er
svona: „Nefndin og störf hennar eru ekki hafin yfir
gagnrýni, við búum í opnu samfélagi og það er eðlilegt
að sitt sýnist hverjum." Lesandinn hlýtur að hrökkva í
kút - finnst formanni kjömefndarinnar þessi fullyrðing
út úr öllum kortum? Nei, gera verður ráð fyrir að þessi
setning sé hluti af svari Ellerts en ekki dæmi um það
sem hann telur fráleitar fullyrðingar. Nú velta menn
fyrir sér hvort einhver þeirra sem gagnrýnt hefur störf
nefndarinnar hafi haft aðgang að uppsetningu blaðsins
Ummæli
Vaxtaokur
„Ríkisstjómin getur ekki setið auð-
um höndum og horft á þennan leik
bankanna, þvi fátt er eins mikilvægt
fyrir heimilin og fyrirtækin í land-
inu og að lækka vexti. íslenskar fjöl-
skyldur eru gríðarlega skuldsettar og
við eigum líklega heimsmet í þeim
efnum en heimilin skulda um 175%
af ráðstöfunartekjum sínum. í slíku
ástandi geta bankarnir ekki leyft sér
að sitja eftir með ávinninginn af vaxtalækkunum verð-
tryggða hlutans og eigi þeir ekki frumkvæði að aðgerð-
um sjálfir þarf að grípa í taumana.“
Bryndís Hlööversdóttir á vef sínum.
ísland í ESB?
„Að minu mati hafa þeir, sem eru andvígir aðild ís-
sandkorn@dv.is
og séð sér leik á borði, að láta líta svo út sem Ellert teldi
nefndina hafna yfir alla gagnrýni, með því einu að bæta
við gæsalöppum á einum stað í grein hans ...
Sverrir óborganlegur
Sverrir Stormsker hefur gefið út
safn blaðagreina sinna og fjöl-
miðlapistla árin 1990 til 2002. Sverrir
er fundvís á skemmtilegan útúrsnún-
ing eins og þeir mima sem lásu máls-
háttasafh hans um árið - þar voru til
dæmis gullmolar á borð við „allur er
barinn góður“ og „sjaldan verður
nunnu ábótavant." í þessum anda er
heitið á útgáfufélaginu sem gefur
greinasafnið út. Þaö er útgáfufélagið Menn og málning!
Á bakhlið kápunnar eru umsagnir, eignaðar fólki sem
er nánast alnafnar þjóðþekktra einstaklinga. Einn
þeirra er fyrrverandi stórvinur hans og fóstbróðir, sem
sleit hins vegar vinskapnum eftir að Sverrir plataði
hann tO að rífast í löngu útvarpsviðtali við Jóhannes
eftirhermu, sem viðkomandi trúði að væri Ólafur Ragn-
ar og Guðni Ágústsson. Sverrir nefnir hann á bókarkáp-
unni Ásthór [svo] i Friði 2% ...
lands að Evrópusambandinu, stuttan tíma til að móta
annan trúverðugan valkost. Ef svo fer fram sem horfir
veröur ísland sennilega komið í Evrópusambandið eft-
ir fjögur til sex ár.“
Svanur Kristjánsson prófessor í stjórnmálafræöi á fullveldis-
hátfö stúdenta í Háskóla íslands. Birt í Stúdentablaöinu.
Þriðja framboðið?
„Hins vegar hefur mjög lítill hluti Röskvumanna
gengið í raðir VG og mun hinu nýja framboði vera
ætlað að lagfæra þá stöðu. Ef orðrómur um að stuðn-
ingsmenn VG hafi klofið sig út úr samstarfi við
Röskvu reynist réttur þá hljóta þaö að teljast nokkuð
merkileg pólitísk tíðindi. [...] Sé samstarfi vinstriafl-
anna í H.í. lokið má gera ráð fyrir að draumurinn um
sameiningu þeirra á öðrum vettvangi verði enn fjar-
lægari."
Eggert Þór Aöalsteinsson skrifar um stúdentapólitíkina
í H.i. í Stúdentablaöiö.
Enn og
Upplýsingar og forsendur
þeirra, sem eru menntun
og aðstaða til síöflunar
enn frekari upplýsinga,
munu ráða því í framtíð-
inni hvaða þjóðum og ein-
staklingum mun vegna
best. Fólk kemst ekki
langt með menntuninni
einni og heidur ekki með
upplýsingunum einum,
sem menn geta ekki unn-
ið úr eða meðtekið ef
þeir eru ekki með nægi-
lega menntun.
Þetta lítur út í Qjótu bragði sem
þráttarhyggja eða tilraun til útúr-
snúnings. Mandela forseti sat lengi í
fangelsi og hafði ekki aðgang að
þeim upplýsingum sem hann vildi;
þegar honum var sleppt varð hann
samt strax yfirburðamaður í landi
sínu og það er vont afturhvarf að fá
Mbeke sem núverandi forseta; mann
sem hefur ekki tæmar þar sem
Útrœtt eða órœtt?
Mulier taceat in ecclesia
hafa löngum verið ein-
kunnarorð katólikka,
komin frá Páli postula:
Konur þegi í kirkjum.
Þetta er sú hugmynd að um mik-
ilvægustu mál skuli einungis úrvals-
sveit fjalla, aðrir þegi enda séu sum
sjónarmið hættuleg og óþörf. Þessi
hugmynd um að fáir útvaldir valda-
menn geri út um mál hefur að
sönnu átt vinsældum að fagna í
gegnum aldimar en hefur þó átt æ
erfíðara uppdráttar síðustu öld eða
svo í Vestur-Evrópu því að þar hef-
ur komið fram samfélagsskipan sem
stundum er kennd við lýðræði - og
stundum við hið opna samfélag - og
sér ekki enn fyrir endann á þeirri
þróun.
Nema á íslandi virðist þessi hug-
mynd um æskilega skipan þjóðfé-
lagsumræðunnar lifa góðu lífi í
Framsóknarflokknum.
Þeir skuli þegja...
Stundum er nefnilega engu líkara
en aö framsóknarmenn skilji ekki
alveg - eða þeim jafnvel líki ekki al-
veg - hvernig opið vestrænt samfé-
lag starfar. Að minnsta kosti hefur
það verið rauður þráður í málflutn-
ingi ráðamanna þessa flokks að und-
anfómu að þeir skuli þegja um
virkjanamál á Austurlandi sem ekki
hafi bréf upp á að mega tala.
Þannig benti stjórnarformaöur
Landsvirkjunar á það þráfaldlega í
fjölmiðlum i liðinni viku að nú hefði
Alþingi veitt leyfi sitt fyrir Kára-
hnjúkavirkjun og þar með væri mál-
ið útrætt á opinbemm vettvangi.
Formaður flokksins og þingmaður
virkjanaplássanna fyrir austan,
Halldór Ásgrímsson, tók í sama
streng í ræðustól: Alþingi væri hinn
rétti vettvangur umræðna um þessi
mál - og hefði tjáö sig - og nú ættu
andstæðingar virkjana að sætta sig
við orðinn hlut. - Samt er eins og
allt sé ennþá órætt:
Og þar með útrætt?
að mikið skorti á að sýnt hafi
verið fram á arðsemi þessara
framkvæmda - þeim er svarað með
þeim orðum að víst sé arðsemin til
staðar, eOa hefði ekki verið farið út
í þetta. Og þar með á það að vera
útrætt. Þetta eigum við að kaupa
sem höfum lifað hið þráláta tap á
jámblendinu og horfðum á
Kröfluvirkjun rísa án þess að það
hvarflaði að nokkrum manni öðrum
en Vilmundi Gylfasyni að hirða um
hvort þetta borgaði sig eða væri
yfirhöfuð gerlegt.
Náttúrufræðingar benda á ýmsa
„Stundum er nefnilega
engu líkara en að Fram-
sóknarmenn skilji ekki al-
veg - eða þeim jafnvel líki
ekki alveg - hvernig opið
vestrænt samfélag starfar.
Að minnsta kosti hefur
það verið rauður þráður í
málflutningi ráðamanna
þessa flokks að undan-
förnu...“
meinbugi, hvort heldur í
fyrirhuguðum framkvæmdum við
Þjórsárver eða Kárahnjúka - þeir
sem eru svo ólánssamir að vera
prófessorar upplifa
ófrægingarherferð og skýr skilaboð
um að hafa sig hæga.
Gengur á meö skætingi
Spurt er um áhrif þess á vistkerf-
ið að steypa saman ótal ám og búa
tO risastórt miðlunarlón sem á
nokkur hundruð árum mun fyOast
af druOu - svarað er með þvi að rifja
upp í þrítugasta sinn þau mistök
sem urðu í útlensku tímariti þegar
birt var með umfjöOun um Kára-
hnjúkavirkjun mynd af Dettifossi
sem slæðst hafði með myndum af
fossum á Austurlandi í sendingu frá
Áma Finnssyni.
Þannig gengur á með eOífum
skætingi og útúrsnúningi. Skæting-
ur og útúrsnúningur kann að ganga
i ræðustól Alþingis - en verður ekki
að umræðum að heldur. Málið er
fjarri því að vera útrætt. Það er
órætt.
aftur upplýsingar
„Með samkeyrslu tiltekinna leitarorða þinna finna
tölvumar út hvers konar persóna þú ert og hvemig
auglýsingar árangursríkast er að bjóða þér; leitarorðin
hafa komið upp um þig. “
Mandela hafði hælana, og flýtur
ofan á pólitíkinni með þvi að láta
hyOa sig sem forseta lands síns á
ráðstefnum, litlu betri en Mugabe í
Simbabwe.
Frelsi kostar ófrelsi
G. OrweO skrifaði bókina 1984 um
harðstjórnarkerfi í ónefndu landi
þar sem aOir voru undir járnhæl
harðstjóra sem lét njósna um aOa t0
að hafa þá í spennutreyju ótta og
undirgefni. AOir vissu hvað OrweO
átti viö en svo rann árið upp og
skömmu síðan hrundi heimskomm-
únisminn. En nú er lítiO bróðir í
uppvexti og fátt bendir tO þess að
hann verði ekki stór. íslendingar
eru nú á Schengen-svæðinu um
frjálsar og skilríkjalausar ferðir
fólks miOi landa. Samt verðum við
að framvisa vegabréfi þegar farið er
úr landi; væntanlega tO að sýna aö
við þurfum ekki á þeim að halda,
eða tU að framvísa í gestamóttökum
hótela svo skrá megi nöfn.
Upplýsingamar fara inn í risa-
tölvukerfi, sem unnt er að gramsa í
út um aUt, líka fyrir utan svæðið Þá
geta menn svo sem giskað á hvar.
Stikkorðið nýja heitir gistinótt, en
sett hafa verið í lög í Þýskalandi að
skrá beri aUar gistinætur fólks og
ekki bara útlendinga. Innanríkis-
ráðherrann O. SchUy er fyrrverandi
yfirmaður leyniþjónustunnar og
kann tO verka; þetta minnir á boðin
sem látin voru út ganga vegna fæð-
ingar Krists, en þá skyldi skrá aUa
heimsbyggðina að tUskipan
Ágústusar keisara. Hér heyrum við
ekkert um gistinætur, nema þegar
ferðamálafólk er að reikna út aUan
gjaldeyrinn, sem eftir verður í land-
inu og hversu mikið menn hagnist á
hvem ferðamann; enda eru þeir
bara fólk með peninga.
Eftir því sem frelsið er óheftara
þeim mun meira verður að tak-
marka það, helst leynilega og í
annarri vídd. Það er ljóst að dýr-
mætustu upplýsingamar eru
einmitt þær sem safnað er án þess
að hver og einn viti um það; ef
menn vissu um þær myndu þeir
haga sér ööruvísi ef ástæða væri tU
að ætla að þær kæmu einhverjum
að gagni.
Afburðatæknin er ótrúleg
Greiningaráráttan er yfigengUeg.
AUt skal rannsakað og skráð í
gagnagrunna. Menn fá í framtíðnmi
væntaniega ekki, bæði í gríni og al-
vöra, að kasta af sér vatni á mígUdi
á hóteli án þess að persónubundin
þáttagreining fari fram og aUt skráð
í gagnabanka; slóð þína má þá rekja
um aUt eins og þefnæmu dýrin gera
með því að snudda utan í trjám.
Nú eru tU leitarvélar eins og
Google.com sem er yfirmáta hröð og
hefur aðgang að hundruðum miUj-
óna heimasíðna út um áUan heim og
þarmeð öUum upplýsingum á þeim
og aUs konar opinberum upplýsing-
um; hún skUar þér niöurstöðum eft-
ir tæpa sekúndu eftir aö ýtt er á
ræsitakkann; ef með þarf fer vafrar-
inn inn í aðrar öflugustu leitarvél-
amar eins og Yahoo og AOL og not-
ar þær líka. Með samkeyrslu tUtek-
irma leitarorða þinna finna tölvum-
ar út hvers konar persóna þú ert og
hvemig auglýsingar árangursríkast
er að bjóða þér; leitarorðin hafa
komið upp um þig.
Við bætast skoðanakannanir,
verslunarmáti, notkun kreditkorta,
bensínviðskipti, símhringingar og
matsölustaðir tU úrvinnslu fyrir
tölvumar; þrátt fyrir að sumar upp-
lýsingar eigi að fara leynt er hægt
að afla þeirra, en þá er bara brotist
inn í gagnabanka með aðstoð ein-
hverra kunnugra. Einu mörkin sem
eru á getu þinni tU upplýsingaöflun-
ar er þitt eigið ímyndunarafl og
menntun en hún veitir þér innsýn í
merkingu orða og grundvöU fræði-
greina eða fagorða sem venjulegur
safnari hefur ekki á takteinum.
AUt stefnir í áttina að „afburða-
mannastjórnun eða kostgæfnis-
veldi“ (meritocrazy) sem hefur ekk-
ert með hefðbundna pólitik eða hug-
myndafræði aö gera, aðeins hverju
hægt er að ná með tUstyrk valinna
einstaklinga. Meira að segja Kína
heyktist á því að takmarka aðgang
almennings að tölvum og vestræn-
um leitarvélum.