Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2002, Page 44

48
Helcfarblað IDV
LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 2002
Tyrkland:
Auðkýfingur
Þoð sem gerir Tgrkland áhuqavert sem ferða-
mannaland er að þar fer saman mikil nátt-
úrufequrð, falleq strandlenqja, sól oq hiti,
qeqsileq menninqarverðmæti oq ekki spillir
að verðlaq er mjöq haqstætt fyrir Evrópubúa.
Undanfama áratugi hafa íbúar í Norður-Evrópu, þar með
taldir Bretar, Norðurlandabúar og Þjóðveijar, sótt sólar-
strendur í Tyrklandi. Svíar hafa til dæmis útnefnt Tyrkland
sem besta ferðamannastaðinn við Miðjarðarhaf. Ferðamönn-
um til Tyrklands ijölgar jafnt og þétt og nú taka þeir á móti
10 milijónum ferðamanna á ári. Síðustu tvö ár hefúr verið
boðið upp á beint leiguflug frá íslandi til Marmaris í Tyrk-
landi. íslendingum hefur líkað vel við land og þjóð og dæmi
eru um fólk sem farið hefur þrisvar sinnum til Marmaris á
tveimur árum.
Vagga vestrænnar menningar
Tyrkiand tilheyrir tveimur heimsálfum, Evrópu og Asiu.
Um 3% landsins eru í Evrópuhlutanum og afgangurinn í
Asíuhlutanum. Istanbúl er eina borg heimsins í tveimur
heimsálfúm þar sem hún teygir sig yfir Bospórussund eða
Hellusund eins og það er kallað upp á íslensku. Grikkland hef-
ur löngum verið kallað vagga vestrænnar menningar með til-
vísun í foma sögu grisku borgríkjanna. Tyrkland getiu: líka
gert tilkall til sama titils vegna þess hve geysilega mikið af
fomminjum er að finna í landinu frá tímum Grikkja og Róm-
verja. Það má nefna að tvö af sjö undrnm fomaldar vom þar
sem nú er Tyrkland. Það er Artemisarhofið í Efesus og graf-
hýsi Mausolosar konungs.
Elsta borg sem grafrn hefur verið upp er Catal Huyuk í
sunnanverðu Tyrklandi. Talið er að fyrir 9000 árum hafi búið
þar um 5000 manns. Fjallið Ararat, sem örkin hans Nóa
strandaði á, er í austurhluta landsins og svona mætti lengi
telja af fomum heimildum.
TjTldand og
upphaf skynsemishugsunar
Um 800 f. Kr. höfðu Grikkir numið land með fram strönd-
um Tyrklands í Eyjahafi. Þar risu upp mörg öflug grísk borg-
Hægt er að gera góð kaup í teppum, en Tvrkir eru heimsþekktir fvrir
teppaframleiðslu sína; sem og leðurvörum. gulli og skartgripum.
í dag geta ferðamenn svamlað í heitri laug sem
Kleópatra mun hafa baðað sig í þegar hún var á ferð
um Litlu-Asíu með Antoníusi.
Tyrkir eru ákaflega léttir í lund og þjónustuliprir við
ferðamenn.
um stund
í gamla hluta Marmaris, upp af höfninni, er sægur af veitingastöðum og börum og þar er líka markaðurinn eða
bazar.
ríki eins og Efesus og Míletos. í síðamefndu borginni fæddist
sá maður sem í vestrænni heimspeki er talinn upphafsmaður
skynsemishugsunar. Þales hét hann og var uppi rétt um 600 f.
Kr. Herakleitos hét annar, fæddur í Efesus, en hann er enn
þekktari meðal þessara fyrstu spekinga sem Grikkland hið
foma ól af sér. Hin gríska menning breiddist síðan hratt út
með landvinningum Alexanders mikla um og eftir 330 f. Kr.
og í kjölfar Grikkja komu Rómverjar sem byggðu á hinni
grísku menningu en þróuðu hana enn frekar. Þá varð Litla-
Asía, eins og þeir kölluðu Tyrkland, eitt af höfuðvígjum
heimsmenningarinnar. Allt frá hinni fomu borg Tróju við
vesturströnd Tyrklands og suður strandlengjuna við Eyjahaf
er í dag hægt að skoða fomar minjar, hús, torg, leikhús, bað-
hús, bókasöfn og basilikur. Þessir staðir hafa verið vettvang-
ur margra helstu viðburða í sögu vestrænnar menningar.
Tyrkland og frumkristnin
Frumkristnin og Tyrkland eru svo nátengd að hægt er að
dvelja í landinu í nokkrar vikur til þess eins að feta i fótspor
kristnisögunnar. Postulasagan greinir frá ferðum Páls postula
um landið og í annarri kristniboðsferðinni kom hann til
Efesus. Þar komst hann með naumindum undan æstum lýðn-
um undir stjóm silfursmiðsins Demetríusar sem sá hagsmun-
um sínum ógnaö af þessari nýju trú. Hann og aðrir höfðu
nefnilega framfæri sitt af því að selja minjagripi tengda
Artemis, fijósemisgyðjunni með mörgu bijóstin. Pílagrímar
áttu erindi til Efesus til þess að tilbiðja gyðjuna í þessu stór-
kostlega hofi sem talið var eitt af undrum fomaldar og af þeim
hafði Demetríus lífsviðurværi sitt, svo og margir fleiri. Páll
postuli hét reyndar Sál og var frá Tarsus á suðurströnd Tyrk-
lands. Eins og flestir vita var hann fremstur í flokki þeirra
sem ofsóttu trúaða í árdaga kristninnar. Hann fékk vitrun og
varð í staðinn fremstur i flokki þeirra sem boðuðu hina nýju
trú. Guðspjallamaðurinn Jóhannes kom líka við í Efesus og er
talið að í þriðju ferð hans til Litlu-Asíu hafi María guðsmóðir
verið með í för. Á hæð fyrir ofan Efesus er kapella sem reist
var yfir hús sem sagt er að María hafi búið í. En þótt postul-
amir Páll og Jóhannes hafi gert sitt til að koma boðskapnum
á framfæri voru kristnir menn af og til ofsóttir í rómverska
ríkinu og síðar af öðrum innrásarheijum. Fleiri staðir í Tyrk-
landi em tengdir frumkristninni og má þar nefna að Kon-
stantínus keisari tók kristna trú og aflétti ofsóknum á hendur
kristnum árið 313. Hann flutti hirð sína til hinnar fomu borg-
ar Býsans, nefndi hana Konstantínópel (fékk síðar heitið Ist-
anbúl) og þungamiðja hins rómverska ríkis varð um aldir þar
sem nú er Tyrkland.
Efesus í dag
Fyrir rúmum hundrað árum hófu fomleifafræðingar að
grafa í gegnum sex metra þykkt jarðlag sem lá yfir gömlu
Efesus og þeir eru enn að. Hundrað ára uppgröftur hefur skil-
að rústum af rómverskri borg frá fyrstu, annarri og þriðju
öld. Því miður er aðeins að sjá grunninn að hinu horfna hofi
Artemisar. Hins vegar em rómversku rústirnar mjög heilleg-
ar og svæði það sem grafið hefur verið upp telst meðal helstu
fomminja hins grísk/rómverska menningarheims.
Það er hægt að skoða það helsta á hálfum degi en hins veg-
ar er hægt að veija heilum degi eða jafnvel dögum í Efesus ef
áhuginn er mikill. Rústimar em það heillegar að með þokka-
legu ímyndunarafli getur maður heyrt kallað á fomgrísku yfir
götumar, fengið blóðbragð í munninn á leikvanginum þar
sem skylmingaþrælar börðust fýrir lífi sínu, fundið ilminn af
baðolíum í baðhúsinu og jafnvel heyrt vatnsniðinn á almenn-
ingsklósettinu i miðri borginni. Við hvert fótmál er eitthvað
áhugavert að sjá, mósaíkgólf frá 1. öld, bókasafnið frá 2. öld en
þar vom geymdar um 12.000 rullur, höggmyndir af Heraklesi
og Hermesi, og síðast en ekki síst afsteypu af þekktri styttu af
Artemis Efesus-manna sem var það bijóstgóð að fjöldi bijóst-
anna slagar hátt á annan tug. Hægt er að fara í dagsferð frá
Marmaris til þess að skoða þessa merku rústir sem em ein-
stakar.
Bómullarvirkið
Önnur dagsferð frá Marmaris er til Pamukkale, sem þýðir
í raun bómullarvirkið, en er alls ekki myndað úr bómull held-
ur kfsil sem setið hefur eftir þegar heitt vatn hefur runnið nið-
ur klettana í aldir. Þama em heitar uppsprettur og Rómverj-
ar vom þeir fyrstu til að koma auga á þennan stað og gera
hann að heilsulind og ferðamannaborg. I dag geta ferðamenn
svamlað í heitri laug sem Kleópatra mun hafa baðað sig í þeg-
ar hún var á ferð um Litlu-Asíu með Antoníusi. Fyrir fslend-
inga em heitar laugar svo sem ekkert sérstakar en við getum
ekki boðið upp á laug sem hlaðin er upp fyrir tvö þúsund
árum og þar sem gestir svamla innan um fomminjamar. Sagt
er að konur, og aðeins konur, yngist um nokkur ár við að
baða sig í þessari laug. Þrátt fyrir að hafa séð nokkra tugi is-
lenskra kvenna synda í lauginni get ég ekki staðfest þessa
sögn nema að því leyti til að íslenskar konur era af Tyrkjum
almennt taldar yngri en ár þeirra segja til um. Það má vera
baðferðinni að þakka.
Það er um þriggja tima akstur til Pamukkale frá Marmaris
en enginn ætti að láta það aftra sér. Á leiðinni er ekið í gegn-
um landbúnaðarhémð þar sem ræktaðar em plöntur sem em
sjaldséðar í augum íslendinga, svo sem tóbak og bómull. í
Ijósaskiptunum bregður náttúran á leik og ýmsar kynjamynd-
ir verða til í vindsorfnum klettum og háum fjöllum.
Falleg strandlengja
Strandlengja Tyrklands við Eyjahaf og Miðjarðarhaf hefur
af siglingamönnum verið talin ein sú fegursta í öllu Miðjarð-
arhafi. Það kemur til af því að sjórinn er túrkisblár við strend-
umar og landið er skógi vaxið milli fjalls og fjöru í bókstaf-
legri merkingu. Marmaris er lítill bær, umlukinn fumskógi á
þrjá vegu, og skráður íbúafjöldi er 25.000. Áður en Marmaris
varð ferðamannastaður höfðu íbúar lífsviðurværi sitt af því
að kafa eftir náttúrlegum svampi en rétt fyrir utan flóann em
stórir flákar þar sem svampurinn vex.
í dag nýta lystibátar af öllum stærðum og gerðum höfnina
í Marmaris. Þar má sjá snekkjur af glæsilegustu gerð og nið-
ur í einfaldar seglskútur sem Tyrkir smíða úr fura sem vex í
nágrenninu og nóg er af. Hægt er að mæla með siglingu um
Gökova-flóann en það tekur um hálftíma að aka þangað frá
Marmaris. í slíkum ferðum er sólar og útsýnis notið af dekk-
inu og kafteinninn sjálfúr tilreiðir hádegismatinn sem rennur
ljúflega niður.
T>Tlaieska eldhúsið
Talandi um mat er ekki úr vegi að fjalla um tyrkneska mat-
arhefð sem er með því besta sem gerist. Þar sem heimsveldi
Tyrkjasoldána, Ottómanveldið, náði allt til Austurrikis í Evr-
ópu, suður Mið-Austurlönd og yfir nánast alla Norður-Afríku,
hafði matargerð þeirra mikil áhrif í þessum löndum og svo öf-
ugt. Hlaðborð með heitum og köldum réttum em algeng og úr-
valið er mikið, fyrir utan hvað réttfrnir em yfirleitt vel fram
bomir og skreyttir. Grænmeti er matreitt á ýmsan máta og
borið fram í alls konar sósum og kryddlegi. Meginuppistaðan
í köldum sósum er oftast jógúrt sem gerir þær léttar og frísk-
andi. Kjötréttir em oftast úr lamba- eða nautakjöti og algengt
að kjötið sé hakkað og síðan mótað í bollur eða grillað á tein-
um yfir eldi. Hrísgijóna- og baunaréttir em líka algengir.
Brauðið er alveg sér á báti og þar tala ég fyrir munn og maga
margra íslendinga sem sótt hafa Tyrkland heim. Flatt hveiti-
brauð með valmúafræjum og birki, bakað yfir opnum eldi, er
hreinasta sælgæti en það er borið fram heitt með smjöri.
Ferskir ávextir em algengir í eftirrétt en einnig alls konar
kökur og sætindi. Smákökur sem bleyttar era upp í hunangi