Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.2002, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 2002
Helgarblað
DV
J.D. Sallnger. Rithöfundur sem þolir ekki athygli en á milljónlr aödáenda.
Rithöfundur
í felum
Sagt er 60 milljónir eintaka hafi selst af bók J.D. Salin-
gers, Bjargvættinum i grasinu. Salinger er víst enn aö
skrifa en bók eftir hann hefur ekki komiö út í áratugi.
Jerome David Salinger fæddist árið 1919 í New
York. Faðir hans var gyöingur og móðir hans var
írsk. Hann sagði sjálfur að hann hefði byrjað að
skrifa dag einn þegar hann var átján ára gamall
og hefði aldrei hætt. í menntaskóla skrifaði hann
svo vel að kennarar lásu iðulega úr ritgerðum
hans fyrir bekkinn. Hann tók kúrs í skapandi
skrifum í háskóla og vakti athygli kennarans sem
var ritstjóri bókmenntatímarits og hann birti
sögu eftir Salinger í tímariti sínu.
Taugaáfall og hjónaband
Salinger gekk í herinn á stríðsárunum. Sú
reynsla varð til þess að hann fékk taugaáfall og
Ljóð vikunnar
Aldamótin
- eftir Hannes Hafstein
Drottlnn, sem velttlr frœgð og helll tll forna,
farsœld og manndáð, vek oss endurborna/
Strjúk oss af augum nótt og harm þess horfna,
hniginnar aldar tárin láttu þorna.
Sú kemur tíð, er sárin foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja móa,
brauð veltir sonum móðurmoldin frjóa,
menningln vex í lundi nýrra skóga.
Starflð er margt, en eltt er brœðrabandið,
boðorðlð, hvar sem þér í fylking standið,
hvernig sem stríðið þá og þá er biandið,
það er: að elska, byggja og treysta á landið.
var lagður inn á sjúkra-
hús. Nokkrum vikum
síðar kvæntist hann
franskri stúlku, Sylvíu,
eftir örstutt kynni.
Hann sagði að þau
hefðu gifst þar sem þau
hefðu verið í telepatísku
sambandi. Það nægði þó
ekki til að halda hjóna-
bandinu saman og þau
skildu eftir átta mánuði.
Seinna sagði Salinger
vinkonu sinni að hann
ætti fundi með fyrrum
eiginkonu sinni í
draumum sínum. Eftir
skilnaðinn byrjaði Sal-
inger að kynna sér
búddisma og á komandi
árum átti hann eftir að
sökkva sér niður í aust-
ræn trúarbrögð.
Árið 1950 var gerð
Hollywood-mynd eftir
smásögu hans, Uncle
Wiggily in Connecticut.
Myndin hét My Foolish
Heart og þegar hand-
ritahöfundar voru búnir
að endurskrifa var nær
ekkert eftir sem minnti
á hina upprunalegu
sögu höfundarins. Sal-
inger hafði andstyggð á
myndinni og seinna
þegar framleiðendur í
Hollywood reyndu að
kaupa kvikmyndarétt-
inn á Bjargvættinum í
grasinu fyrir stórfé
harðneitaði hann og vís-
aði til fyrri reynslu
sinnar af Hollywood.
Bjargvætturinn
Árið 1951 kom meist-
araverkið Bjargvættur-
inn í grasinu. Salinger
hafði verið að hugsa um
bókina í nær áratug og
hafði reyndar áður gefið
út sögur um Holden Caulfield sem er sögumaður
bókarinnar. Hann er sextán ára gamall, uppreisn-
argjam og kaldhæðinn en um leið afar viðkvæm-
ur. Ungt fólk um allan heim samsamaöi sig hon-
um. Gagnrýnendur voru ekki allir jafn hrifnir.
Bókin fékk mjög góða dóma í Times en gagn-
rýnandi New Republic sagði bókina vonbrigði.
Annar gagnrýnandi sagði hana gallað meistara-
verk. „Fyrirsjáanleg og leiðinleg" var dómur enn
eins gagnrýnanda. Þrátt fyrir misjafnar viðtökur
komst bókin á metsölulista New York Times. At-
hyglin gerði Salinger órólegan og átti meðal ann-
ars þátt í að hann bað um að mynd af honum yrði
ekki á kápum fleiri bóka eftir hann. Næsta bók
hans, sem var smásagnasafn, lenti einnig á met-
sölulista. Salinger skrifaði þá útgefanda sínum og
sagðist ekki vilja fá senda gagnrýni eða umfjöll-
„Talandi um mínar eftirlætisbækur þá verð ég
að hefja leikinn á „Góða dátanum Svejk“ eftir
hinn tékkneska Jaroslav Hasek. Svejk hefur fylgt
mér lengi og ég tek eftir því að skilmerkilega hef-
ur verið fært inn á saurblaðið „Jakob Bjarnar
Grétarsson, 1984“ - sama ár og Almenna bókafé-
lagið gaf út 4. prentun þessa
meistaraverks i þýðingu
Karls ísfelds. Eintakið mitt er
orðið lúið enda þetta sú bók í
minni eigu sem hefur verið í
mestri notkun. Hún er oftast í
farteskinu þegar ég legg land
undir fót og er jafnan á nátt-
borðinu líkt og má ímynda
sér að trúaðir menn hafi Bibl-
íuna við höndina þegar mikið
liggur við. Góði dátinn Svejk
getur þó reynst stórhættuleg
bók. í það minnsta er það
reynsla mín og annarra sem
ég þekki. Mann langar alltaf
svo skelfllega mikið á
knæpuna eftir að hafa lesið í
henni.
Sjálfstætt fólk eftir Laxness
er harður keppinautur Svejks
á toppnum. Þetta mikla
epíska verk stendur sannarlega fyrir sínu og ég
undrast alltaf þegar menn eru að vefengja að
þetta sé meistaraverkið nóbelsskáldsins. Hvaða
tiktúrur eru það? Þó ég hafi oft lesið þessa bók þá
tárast ég alltaf undir lokin þegar Ásta Sóllilja
berklaveik heldur um háls fóstra síns Bjarts og
hvíslar í eyra honum: Ég ætla ekki að deyja núna.
un um bókina, slíkt myndi trufla einbeitingu
hans. Hann neitaði öllum viðtölum. Hlédrægni
hans og andúð á athygli varð einungis til þess að
vekja enn meiri áhuga fjölmiöla. Næsta bók hans,
Franny og Zooey sem kom út árið 1961, fékk ekki
góða dóma. Gagnrýnendur bentu á að Salinger
hefði verið að skrifa um sama efni í tíu ár.
Árið 1965 hætti hann að gefa út verk sín, þótt
hann héldi áfram að skrifa. Menn eru ekki á einu
máli um það af hverju hann tók þessa ákvörðun.
Þeir gagnrýnustu segja að hann hafi áttað sig á
að hann gæti aldrei uppfyllt þær væntingar sem
aðdáendur hans gera til mannsins sem skrifaði
Bjargvættinn í grasinu. Aðrir segja hann sérvitra
mannafælu sem vilji vera í friði frá auglýsinga-
markaði og skrumi sem tröllríði bókmenntaheim-
inum.
Salinger hefur ekki átt marga vini um ævina.
Þeir sem kynnst hafa honum eru flestir sammála
um að hann sé maður án kímnigáfu. Hann er í
þeirri stöðu að vera frægur rithöfundur sem
skrifar en gefur ekki út. Sagt er að kona nokkur
hafi fyrir nokkrum árum hitt hann og spurt hann
hvers vegna hann gæfi ekki út verk sín. „Til
hvers?“ svaraði hinn lifandi goðsögn.
Hjónaband án samskipta
Salinger kvæntist í annaö sinn þrjátíu og fjög-
urra ára gamall nítján ára stúlku, Claire Dou-
glas. Hún hafði skilið við eiginmann sinn eftir
nokkurra mánaða hjónaband til aö giftast Salin-
ger. Hún fæddi Salinger son og dóttur. Hjóna-
bandið reyndist henni erfitt. Salinger nærðist
einungis á lífrænt ræktuðu grænmeti sem hann
krafðist að eiginkona hans eldaði í sérstakri
olíu. Þetta var matur sem kona hans hafði and-
styggð á og henni gramdist að þurfa að eyða
mörgum klukkutímum í að elda hann á „réttan"
hátt. Salinger eyddi löngum stundum í kofa sem
var rétt við hús þeirra og sat þar við skriftir,
stundum allt að fimmtán til sextán tíma á sólar-
hring. Loks fór hann að sofa þar líka. Claire
varð líkamlega veik vegna vansældar í hjóna-
bandinu og þegar hún kvartaði við eiginmann
sinn komst hún að því að hann hafði engan
áhuga á líðan hennar. Hún þoldi við í tólf ár. Þá
skildu þau. Salinger býr nú með þriðju eigin-
konu sinni í New Hamspshire en þau kynntust
i gegnum bréfaskriftir þegar hún var sextán
ára.
Hættulegur aðdáandi
Árið 1980 skaut Mark David Chapman Bítilinn
fyrrverandi, John Lennon, til bana. Chapman
hafði falið byssuna undir eintaki af Bjargvættin-
um í grasinu. 1 yflrlýsinu sem Chapman gaf úr
fangelsi sagðist hann vonast til að allir ættu ein-
hvern tíma eftir að lesa Bjargvættinn í grasinu
þar sem sú bók geymdi mörg svör. Chapman
sagði að Holden Cauífleld hefði átt það takmark í
lífinu að hreinsa heiminn frá yfirborðslegu fólki
en Lennon hefði einmitt verið að breytast í
þannig manneskju. Chapman sagði að hann hefði
verið að vernda sakleysi Lennons með því að
myrða hann. Við réttarhöld las Chapman upp úr
bókinni til að sanna mál sitt. Engar fregnir bár-
ust af viðbrögðum Salingers.
Sagt er að 60 milljónir eintaka hafi selst af
Bjargvættinum í grasinu.
Sjálfsagt er að nefna Hemingway á eftir Lax-
ness. Ég hafði gaman af því þegar Laxness segir
svo frá að Ernest hafi verið með nóbelsverðlaun-
in nánast á heilanum og hafi hringt í sig blindfull-
ur og tilkynnt sér að hann hefði nú ekki fengið
þau að þessu sinni. Mér finnst Hverjum klukkan
glymur skemmtilegust bóka
Hemingways.
Þaðan liggur þá leiðin yfir
í Shakespeare. Ég er alger-
lega ósammála því sem fram
kemur einhvers staðar hjá
Halldóri Laxness að leikrit á
bók sé aðeins drög og geti
aldrei staðið ein án síns el-
ements sem sé sviðiö. Og af
verkum Shakespeares hef ég
mest dálæti á Lé konungi.
Reyndar spuming að velta
því fyrir sér hvers vegna
Helgi Hálfdanarson mildar í
þýðingu sinni hina kolsvörtu
mynd sem Shakespeare dreg-
ur upp í lokin? En þama er
hlutverk fiflsins eftirtektar-
vert, það er rödd sannleikans
en hverfur þegar sturlun Lés
tekur yfir. Þetta leikrit er
kristaltær snilld, ekki síður á bók en á sviði.
Og síðastur fram á mitt svið er Fyodor
Dostojevskí með bók sína Glæp og refsingu sem
er mögnuð lesning. Þó hinn mikli epíski meistari
þeirra Rússa Tolstoy sé góður þá hefur mér alltaf
fundist Dostojevskí flottari."
Svejk og aðrir snillingar
Jakob Bjarnar Grétarsson segir frá uppáhaldsbókunum sínum.
Algjör dásemd
Saga um máf og köttinn sem
kenndi honum að fljúga eftir Luis
Sepúlveda.
Frumleg, hug-
ljúf og fyndin
bók um kött sem
tekur að sér
máfsunga.
„Skáldsaga fyrir
ungt fólk á aldr-
iniun 8-88 ára“
segir á bókar-
kápu og þar er
ekkert ofsagt. Það er ómögulegt
annað en að sá sem les þessa bók
hrífist af henni. Algjör dásemd!
Anna Cynthia Leplar myndskreytir
einkar skemmtilega.
Einn með Guði: Það er
meirihluúnn.
Henrik Ibsen
Dauðinn hefur sogið safa lífsins
úr þér en ekki ráðið við þína fegurð
sem ósigruð nkir enn i vitum þínum
með skarlatsroða á vör og mjúkum vanga.
Dauðans föli fáni er þar fjarri.
Ubalt, lliggurþú hér á úldnum kiœðum?
Ó, get ég nokkuð gert þér betri greiða
en láta þá hönd sem hjó þitt lif í tvennt
hluta í sundur þann sem var þinn óvin.
Fyrirgefðu mér, frœndi. Ó, Jútia kœr,
því ertu svo fögur enn? Á ég trúa því
að óefniskenndur dauðinn sé ástfanginn
og það mjóslegna vlðbjóös skrimsli geymi þig
hér í myrkrakompu sem sína fögru frillu?
Af ótta w'ð það ég kýs að dvelja hjá þér
og aldrei framar hverfa úr þeirri hvílu
eilífrar nœtur. Hér, hérmun ég búa
með ormum sem eru herbergisþernur þinar.
Já, hér hef ég fundið eilífðar iegstað minn
og hristi þá byrði af mínu lífsþreytta holdi
sem óheillasljörnur fœrðu mér. Augu mín: horfið.
Því senn mun Ijósið horfið. Handleggir: faðmið
í hinsta sinn. Og varir, skammt nú varir:
Þið hurðir andans; innsiglið réttmætum kossi
hinn endanlega samning við gráðugan dauðann.
Kom, þú illviljans vilji og vanstillt geð:
Þú vonlausi skipstjóri, stefndu nú loksins loksins
á blindskerið þinu sjóveika sálarfleyi.
Skál, ástin mín. Ó, apótekari góður.
Þetta kalla ég eitur. Með kossi ég dey.
Lokaræða Rómeós úr Rómeó og Júl-
íu eftir Shakespeare i þýðingu Hall-
grims Helgasonar.