Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.2002, Blaðsíða 44

//<? / c) ci rb / cj c) DV LAÚGARbÁdjijR 28. DÉskMBER 2002
>48
Aðlögun og einkavæðlng
„í efnahagslegu tilliti hefur áriö 2002
um margt verið rólegt ef miöaö er viö
árin á undan,“ segir Tryggvi Þór Her-
bertsson, forstöðu-
maður Hagfræði-
stofnunar HÍ. „Hæst
ber þá ótrúlega
hröðu aðlögun sem
varð á efnahagslífi
landsins. Eftir að
gengið skaust upp í
hæstu hæðir á síð-
asta ári náði við-
skiptahallinn að
Tryggvi Þór
Herbertsson.
jafna sig ótrúlega fljótt og það, auk mjög
aðhaldssamrar peningamálastjómar
Seðlabankans, náði að draga úr eftir-
spum innanlands og slá á verðbólguna
hraðar en nokkur þorði að vona. Annað
> sem stendur upp úr er einkavæðing rik-
isbankanna. Á næstu árum mun af-
rakstur hennar birtast í formi lægri
vaxta - ef við berum gæfu til þess að
koma í veg fyrir fáokun - og aukinnar
velferðar. Þá er útrás íslenskra fjár-
málafyrirtækja sérstaklega gleðileg og
verður vonandi framhald þar á.“
Ár aðlögunar
„Árið 2002 markar ákveðin tímamót í
efnahagsmálum á íslandi," segir Þórður
Friðjónsson, forstjóri Kauphallar Is-
lands. „Jafhvægi
komst á í efnahags-
lífinu eftir mikla
þenslu árin þar á
undan. Þannig náð-
ist verðbólga niðúr á
svipað stig og í þeim
löndum sem við ber-
um okkur helst sam-
an við og hallinn á
viðskiptum við önn-
ur lönd hvarf. Þetta er mikill árangur og
ekki fer á milli mála að aðlögunin á
þessu stigi hagsveiflunnar hefur gengið
betur fyrir sig en oftast áður. Verðið
sem við höfum greitt fyrir hraða aðlög-
un er tímabundið hagvaxtarleysi og
vaxandi atvinnuleysi. Erfiðasti hjallinn
virðist hins vegar vera að baki í þeim
„v, efnum. Athyglisvert er að íslendingar
virðast hafa siglt kyrrari sjó en flest
önnur ríki í þvi ölduróti sem hefur sett
svip sinn á efnahagsmál í heiminum á
árinu."
Þórður
Friðjónsson.
Verðbólgan barin niður
„Hröð aðlögun hagkerfisins að innra
og ytra jafnvægi stendur upp úr að
minu mati,“ segir Edda Rós Karlsdóttir,
forstöðumaður
greiningardeildar
Búnaðarbankans.
„Verðbólga lækkaði
úr 9,4% í janúar í
2,3% í desember.
Viðskipti við útlönd
snerust úr halla í
jafnvægi. Að baki
liggja gríðarlegar
sveiflur í íslensku
krónunni og vaxandi atvinnuleysi, með
tilheyrandi áhrifum á fyrirtæki og ein-
staklinga. Aðrir minnisstæðir þættir
eru rauðu strikin og vaxtalækkanir
Seðlabanka íslands. Rauðu strikin voru
í raun þvinguð fram af ASÍ og skiluðu
árangri, þvert á allar hrakspár. Þetta
var mjög holi reynsla fyrir alla þá sem
eru of ungir til að muna, og okkur hin
sem vorum búin að gleyma, hvemig
verðbólgan var barin niður með svita og
tárum í upphafi síðasta áratugar."
Frumkvæöi ASÍ
„Minnisstæðust er sú herferð sem
ASÍ hafði frumkvæði að við að koma
■ÁÁjöndum á hratt vaxandi verðbólgu,"
segir Gylfi Am-
bjömsson, fram-
kvæmdastjóri ASÍ.
„ASÍ beitti sér fyrir
því að mynda víð-
tæka sátt milli aðila
vinnumarkaðar og
stjómvalda með
samkomulaginu í
desember 2001. í jan-
úar ákvað forysta
ASÍ að beita miklum þrýstingi til þess
að ná verðbólgunni niður þannig að
rauðu strikin myndu halda, treysta þar
%tneð kaupmátt og koma í veg fyrir að
aukin greiðslubyrði lána legði efnahag
heimilanna í rúst. Með beinum samtöl-
um við forsvarsmenn sveitarfélaga og
tugi fyrirtækja ásamt auglýsingaherferð
i fjölmiðlum tókst ASl að skapa jákvæða
stemningu í þjóðfélaginu um að ná
þessu markmiði. í dag er verðbólgan
komin niður í 2% á ársgrundvelli og lík-
^ur á að hún fari niður í 1,5% í janúar."
Edda Rós
Karlsdóttir.
Efnahagsmál á árinu 2002:
Mjúk lending
Það var ekkert óskaplega glæsi-
leg mynd sem blasti við í efna-
hagsmálum um síðustu áramót.
Útlit var fyrir niðursveiflu á ár-
inu sem fór í hönd eftir nokkurra
ára samfelldan hagvöxt. Og verð-
bólga miðað við 12 mánuði hélt
áfram að hækka í janúar, eins og
hún hafði gert allt næsta ár á und-
an, og var orðin 9,4%. Slíkar tölur
höföu ekki sést í fjöldamörg ár.
í stuttu máli
Það sem hins vegar stendur upp
úr í lok ársins er hvernig tekist
hefur að lenda hagkerfinu „mjúk-
lega“. Þjóðarsátt var mynduð um
að kveða niður verðbólguna. Það
var ekki sfst baráttan við að halda
henni undir „rauða strikinu" í
vor, ásamt hagstæðri gengisþró-
un, sem hefur skilað því að 12-
mánaða verðbólga er nú komin
niður f 2%. Það er undir því
marki sem Seðlabankanum var
falið að ná um mitt næsta ár.
Nú í lok ársins er gert ráð fyrir
að örlítill hagvöxtur verði á árinu
þegar upp verður staðið í stað
samdráttar sem áður var spáð.
Raunar er það aukinn útflutning-
ur sem viðheldur vextinum þótt
lítili sé, en samdráttur er í neyslu
og fjárfestingu innanlands. Aðlög-
un af þessu tagi er því ekki sárs-
aukalaus; uppsagnir hafa sett svip
sinn á efnahagslífið undanfamar
vikur og atvinnuleysi fer vaxandi.
Tímasprengjan hljóönuö
Þrátt fyrir heldur vonda stöðu í
upphafi árs þóttust margir sjá
merki þess að bjartari tímar væru
fram undan og að ekki þyrfti að
koma til samdráttar á árinu, hvað
þá kreppu eins og sumir óttuðust.
Raunar hafði Davíð Oddsson for-
sætisráðherra sagt í stefnuræðu
sinni á Alþingi í október i fyrra,
að skilyrði hefðu skapast fyrir
stjórnvöld að „búa i haginn fyrir
nýtt hagvaxtarskeið.“
Áður hafði verið fullyrt að
feiknarlegur viðskiptahalli væri
tifandi tímasprengja í íslensku
efnahagslífi. Strax í janúar benti
fjármálaráðuneytiö hins vegar á,
að útlit væri fyrir að viðskipta-
halli næsta árs á undan yrði ekki
73 milljarðar, eins og spáð hafði
verið þá um sumarið, heldur nær
40 milljörðum. Hvað kom til? Jú,
lækkun gengis krónunnar virtist
hafa styrkt stöðu útflutnings-
greina meira en menn höfðu þor-
að að vona.
Um leið hafði hún dregið meira
úr neyslunni innanlands en spáð
hafði verið; innflutningur í des-
ember 2001 var til dæmis meira en
fjóröungi minni en í desember
Stefnir í voöa?
Fulltrúar Samtaka atvinnulífsins og Alþýöusambands Islands hittu forystumenn ríkisstjórnarinnar einu sinni sem oftar
í marsmánuði til þess að ræða þróun verðbólgu og aðgerðir tit að berja hana niður.
árið á undan. í því sambandi eru
minnisstæð ummæli Emu Gísla-
dóttur, framkvæmdastjóra B&L,
sem sagði að samdrátturinn í bíla-
sölu hefði verið meiri hér en í
kreppunni í Argentínu!
Þegar upp var staðið reyndist
viðskiptahallinn árið 2001 ekki
hafa verið 73 milljarðar, og ekki
heldur 40 milljarðar, heldur 30
milljarðar. Tímasprengjan var því
nokkurn veginn hætt að tifa.
Og nú í árslok 2002 er hún
hljóðnuð. Fyrstu níu mánuði árs-
ins var 2,6 milljarða afgangur af
viðskiptajöfnuði, en á sama tíma í
fyrra var 36 milljarða króna halli!
Núna er því spáð að yfir árið í
heild verði 1,5 milljarða halli.
Miklu skiptir að heildaraflaverð-
mæti hefur aukist um 3,2% frá því
í fyrra, það sem af er árinu.
Rauða strikið
Það var í desember í fyrra sem
Samtök atvinnulífsins, Alþýðu-
samband íslands og ríkisstjómin
sameinuðust um að kveða niður
verðbólguna, sem hafði farið úr
böndum. Ákveðið var að kjara-
samningum yrði ekki sagt upp ef
vísitala neysluverðs yrði undir tii-
teknu marki - rauða strikinu - í
maí.
Nú upphófst mikið kapphlaup
um að ná settu marki, en ýmsir
voru svartsýnir á að það myndi
takast. Enda hækkaði vísitalan í
janúar úr 219,5 í 221,5 stig, en
rauða strikið lá á 222,5 stigum og
Ólafur Teitur
Guönason
biaðamaður
enn fjórir mánuðir tii stefnu! For-
ysta ASÍ gekk því næstu vikur á
milli stjórnenda fyrirtækja og
sveitarfélaga og hvatti þá til að
halda aftur af verðhækkunum. Ár-
angurinn lét ekki á sér standa;
fyrirtæki kepptust um að auglýsa
afslátt, sem veittur væri í nafni
stöðugleika í landinu. Sannarlega
sérkennilegt ástand.
Ekki er þó hægt að þakka ár-
angurinn þjóðarsáttinni einni;
hækkun á gengi krónunnar átti
mjög stóran hlut að máli og gerði
það að verkum að innkaupsverð
erlendra vara lækkaði. Niðurstað-
an varð að verðbólga var nánast
engin framan af árinu og rauða
strikið „hélt“.
Aðgerðir af þessu tagi eru um-
deilanlegar. Tryggvi Þór Herberts-
son, forstöðumaður Hagfræði-
stofnunar Háskóla íslands, taldi
að minnsta kosti ekki skynsam-
legt að framlengja samkomulagið
til þess að koma í veg fyrir að
verðbólgan færi af stað aftur; eðli-
legt væri að verð hækkaði ef til-
efni væri til og ekki skynsamlegt
að halda því niðri með handafli í
langan tíma.
Aftur af stað
En hver verður þá niðurstaðan
fyrir kaupmátt fólks, sem skiptir
flesta mestu máli? Jú, í endur-
skoðaðri þjóðhagsspá er gert ráð
fyrir að kaupmáttur ráðstöfunar-
tekna aukist um 1% á þessu ári.
Almennt hafa stærstu fyrirtæki
landsins einnig rétt úr kútnum;
hagnaður þeirra var meiri að
meðaltali á fyrstu níu mánuðum
þessa árs en á sama tíma í fyrra.
En mörg fyrirtæki, ekki síst á
sviði verslunar og þjónustu, hafa
fundið tilfinnanlega fyrir nær
tveggja ára samfelldum samdrætti
í einkaneyslu. Umtalsvert fleiri
fyrirtæki urðu gjaldþrota á þessu
ári en í fyrra. Nokkur til viðbótar
hafa þurft að segja upp starfsfólki
og atvinnuleysi hefur því aukist.
Fyrirtækin hafa líka mátt búa við
afar háa vexti.
Samtök atvinnulifsins hafa
gagnrýnt Seðlabankann fyrir að
lækka vexti of seint og of hægt, en
stýrivextir hafa þó lækkað úr
10,1% í 5,8% á árinu. Og nú eru
líka vísbendingar um að neytend-
ur taki upp budduna að nýju og
byrji aftur að eyða - eða hætti að
minnsta kosti að draga úr neysl-
unni eins og undanfarin misseri.
Allir virðast því sammála um
að tekist hafi að lenda hagkerfinu
tiltölulega mjúklega eftir skugga-
legt aðflug og leiðin liggi nú þegar
upp aftur.
Vextir eru virkt stjórntæki
Mjög hefur mætt á Seðlabankan-
um á árinu, enda stóð hann í upp-
hafi ársins frammi fyrir óvenjumik-
illi verðbólgu sem bregðast þurfti
við. Birgir ísleifur Gunnarsson, for-
maður bankastjómar Seðlabankans,
gerir hér upp árið:
„Meginverkefni Seðlabankans á
sviði efnahagsmála samkvæmt ný-
legum lögum er að stuðla að stöð-
ugu verðlagi. í því efni hefur bank-
anum verið sett tölulegt verðbólgu-
markmið, 2 1/2%, sem skyldi nást í
árslok 2003.
Mikil þensla var í íslenskum
efnahagsmálum á undanförnum
árum. Hún leiddi til ójafnvægis sem
braust á endanum fram í mikilli
gengislækkun og vaxandi verð-
bólgu. Seðlabankinn brást við með
því að hækka vexti verulega á árun-
um 1999-2001. Þess sáust þegar
merki á árinu 2001 að tekið væri að
draga úr þenslu en Seðlabankinn
fór þó varlega í vaxtalækkanir enda
reyndist hagvöxtur mikill á þvi ári.
Birgir Isleifur Gunnarsson
Seðtabankastjóri er ekki í vafa um að bankinn hafi átt sinn þátt í að
færa efnahagslífið til jafnvægis.
Hámarki náði ársverðbólgan í janú-
ar sl. þegar hún mældist 9,4%.
Á árinu 2002 dró hratt úr verð-
bólgunni og efnahagslífið færðist til
meira jafnvægis. Gengið hækkaði,
viðskiptahallinn hvarf og nú í des-
ember mældist verðbólgan 2%, sem
er vel undir verðbólgumarkmiðinu.
Enginn vafi er á því að aðhalds-
söm stefna Seðlabankans í peninga-
málum hefur átt verulegan hlut að
máli. Ný umgjörð stjórnar peninga-
mála, þ.e. tölusett verðbólgumark-
mið og fljótandi gengi, áttu hér
einnig hlut að máli. Ég vil einnig
nefna framtak aðila vinnumarkað-
arins í desember 2001 og snemma á
árinu 2002 sem kom á réttum tíma í
minnkandi þenslu og hélt aftur af
verðhækkunum. Eftir stendur að
ekki er nú hægt að halda öðru fram
en að vextir séu virkt stjórntæki í
efnahagsmálum hér á landi.
Ástandið í efnahagsmálum er nú
gott og útlit fyrir að verðbólga verði
lítil næstu ár.“